مصداق قاعده الواحد در فلسفه ملاصدرا

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 5، دوره 51، شماره 1 - شماره پیاپی 102، شهریور 1398، صفحه 97-117   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v51i1.39866

نویسندگان

ریحانه شایسته^* ؛ مرتضی حسینی شاهرودی

دانشگاه فردوسی

چکیده

یکی از قواعد مهمی که ملاصدرا مانند حکمای سلف، آن را در فلسفه خود بیان کرده، قاعده «الواحد لایصدر عنه الا واحد» است. اگرچه وی این قاعده را از مستقلات عقلی دانسته و مفاد این قاعده را تا حدودی شبیه حکمای پیش از خود مطرح کرده است؛ اما با توجه به نظرات وی در باب وحدت شخصی وجود، قاعده بسیط الحقیقه، جایگزینی تجلی و تطور به جای علیت و بحث توحید، نمی‌توان مصداقی بر این قاعده در فلسفه او ارائه کرد.
طرح قاعده بسیط الحقیقه و حذف علیت به معنای رایج آن، وحدت شخصی وجود را تائید می‌کند، در نتیجه هیچ موجودی غیر از خداوند از وجود حقیقی برخوردار نخواهد بود و همه موجودات در حکم سایه‌ها و تجلیات آن وجود حقیقی، محسوب خواهند شد. با حذف دوئیت در وجود، قاعده الواحد مصداق‌های متداول خود را از دست خواهد داد زیرا صدور در این قاعده فرع بر دوئیت و کثرت است.

کلیدواژه‌ها

ملاصدرا؛ قاعده الواحد؛ عقل اول؛ وجود منبسط؛ علیت؛ تجلی؛ بسیط الحقیقه

مراجع

ابن سینا، حسین بن عبدالله، الشفاء (الالهیات)، قم، مکتبه آیه الله المرعشی، 1404 ق.

ابن سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، (شرح محقق طوسی)، قم، نشرالبلاغه، چاپ اول، 1375.

آشتیانی، مهدی، اساس التوحید، به تصحیح جلال الدین آشتیانی، تهران، انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، 1377.

بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، تصحیح و تعلیق مرتضی مطهری، تهران، نشر دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1375.

جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم شرح حکمت متعالیه، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ دوم، 1382.

جهانگیری، محسن، محی الدین بن عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، تهران، نشر دانشگاه تهران، 1367.

حسن زاده آملی، حسن، رساله وحدت از دیدگاه عارف و حکیم، تهران، انتشارات فجر، چاپ اول، 1362.

خادمی، عین الله، «تبیین تمایلات اشراقی و عرفانی ملاصدرا»، مجموعه مقالات همایش جهانی حکیم ملاصدرا، ج 2، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1378، صص 73-66.

سهروردی، یحیی بن حبش، حکمة الاشراق، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ دوم، 1373.

سهروردی، یحیی بن حبش، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، به تصحیح و مقدمه هانری کربن، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ دوم، 1375.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، اسرار الایات، ترجمه و تعلیق محمد خواجوی، چاپ دوم، تهران، انتشارات مولی، 1385.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت، داراحیاء التراث، چاپ سوم، 1981م.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، المبدا و المعاد، به تصحیح جلال الدین آشتیانی، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1354.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، المشاعر، به اهتمام هانری کربن، تهران، کتابخانه طهوری، چاپ دوم، 1363.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، شرح اصول الکافی، به تصحیح محمد خواجوی و تحقیق علی عابدی شاهرودی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول، 1366.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، شواهد الربوبیه، تعلیق و تصحیح جلال الدین آشتیانی، مشهد، المرکز الجامعی للنشر، چاپ دوم، 1360.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، مفاتیح الغیب، تهران، مکتبه المحمودی، 1391.

علیزاده سالطه، عزیز، «ملاک‌ها و ضوابط تشخیص دیدگاه صدرالمتالهین در مسائل فلسفی»، فصلنامه علمی- ترویجی علوم اسلامی، شماره دهم، تابستان 1387، صص 18-1.

فخر رازی، محمد بن عمر، المباحث المشرقیه، بیروت، دارالکتاب العربی، 1401 ق.

کاکایی، قاسم، «نظریه وحدت وجود و برهانی بودن آن از دیدگاه ابن عربی و ملاصدرا»، فصلنامه اندیشه دینی، دانشگاه شیراز، شماره اول، 1378، صص 55-77.

کبیر، یحیی، بنیاد حکمت برتر، ترجمه، شرح، تحقیق حکمت متعالیه، قم، بوستان کتاب، 1390.

مطهری، مرتضی، مقالات فلسفی، تهران، انتشارات حکمت، چاپ اول، 1369.

نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الاشارات و التنبیهات، تهران، دفتر نشر کتاب، 1403 ق.