مبانی مشترک اصول فقه و هرمنوتیک کلاسیک در فهم متن

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 48، شماره 2 - شماره پیاپی 105، مرداد 1395، صفحه 9-28   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v48i25.34533

نویسندگان

علیرضا آزاد¹؛ تکتم آزاد^{* 2}؛ فاطمه لعل روشن³

¹استایار دانشگاه فردوسی مشهد

²مدرس حوزه جامعه المصطفی العالمیه مشهد

³عضو هیأت علمی مؤسسه علمی-تحقیقی مدرسه علمیه نرجس (س) مشهد

چکیده

یکی از مسائل مهم علوم دینی و علوم انسانی، فهم معنای متن است. هرمنوتیک یکی از شاخه‌های علوم انسانی است که به بح‍‍ث در مبانی نظری تفسیر و فهم متن می‌پردازد. علم اصول فقه نیز هدف مشابهی را دنبال می‌کند زیرا وظیفه‌ی آن، استنباط حکم شرعی از متون و منابع دینی است و از این روست که اصولیان - در بحث الفاظ - ناگزیر به کشف قواعد فهم متون هستند.
با توجه به زمینه‌های مشترکی که میان این دو رشته علمی وجود دارد، مطالعه تطبیقی میان آن‌ها ضروری به نظر می‌رسد تا با شناخت مبانی مشترک، بتوانیم از اصول و موازین متقن فهم متن درک بهتری داشته باشیم.
از آنجا که در میان شاخه‌های هرمنوتیک، هرمنوتیک کلاسیک نزدیکی بیشتری با اصول فقه دارد، در این پژوهش که به شیوه توصیفی-تحلیلی همراه با گردآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه‌ای انجام گرفته است،‌ به بررسی مبانی مشترک میان اصول فقه و هرمنوتیک کلاسیک پرداخته شده است و از این رهگذر شش مبنای مشترک میان آن دو تبیین گردیده است؛ 1. مؤلف محوری 2. معیارگرایی 3. عینیت‌گرایی و تعین معنا 4. امکان عبور از موانع تاریخی فهم (أصاله عدم النقل) 5. تبعیت از قواعد عام فهم 6- پرهیز از تأثیر پیش‌فرض‌ها.

کلیدواژه‌ها

اصول فقه؛ هرمنوتیک کلاسیک؛ فهم متن؛ نیت مؤلف

مراجع

قرآن کریم

 

ابن میثم، میثم بن علی، شرح نهج‌البلاغة، تهران، دفتر نشر کتاب، چاپ دوم، 1404 ق.

 

احمدی، بابک، ساختار و تأویل متن، تهران، نشر مرکز، چاپ هشتم، 1385.

 

احمدی، بابک، ساختار و هرمنوتیک، تهران، گام نو، چاپ هشتم، 1383.

 

اصفهانی، محمدحسین، بحوث فی الاصول، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1418 ق.

 

اصفهانی، محمدحسین، نهایة الدرایه فی شرح الکفایة، قم، مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، 1414 ق.

 

اصفهانی، مهدی، ابواب الهدی، مشهد، چاپ دوم، 1364.

 

امینی، علی رضا و ملاعلی نهاوندی، «نظریه تعهّد در وضع»، فصل‌نامه پژوهش‌های اصولی، زمستان 81 و بهار 82، شماره 2 و 3.

 

انصاری، محمدعلی، الموسوعة الفقهیة المیسرة، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1420 ق.

 

ایوان کیفی، محمدتقی بن عبدالرحیم، هدایة المسترشدین فی شرح اصول معالم الدین، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، 1420 ق.

 

آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الاصول، قم، آل‌البیت لاحیاء التراث، 1409 ق.

 

آزاد، علی‌رضا، تفسیر قرآن و هرمنوتیک کلاسیک، قم، بوستان کتاب، 1391.

 

آلستون، ویلیام، فلسفه زبان، ترجمه احمد ایران منش و احمد رضا جلیلی، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1381.

 

آیر، آلفرد، زبان، حقیقت و منطق، ترجمه منوچهر بزرگمهر، تهران، مؤسسه انتشارات علمی دانشگاه صنعتی شریف، 1974 م.

 

بار بور، ایان، علم و دین، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1384.

 

پالمر، ریچارد، علم هرمنوتیک، ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی، تهران، هرمس، 1384.

 

پریمی، علی، «هرمنوتیک و تأثیر آن بر فهم متون دینی»، فصلنامه حوزه و دانشگاه، شماره 39.

 

پورحسن، قاسم، هرمنوتیک تطبیقی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1384.

 

حائری اصفهانی، محمدحسین بن عبدالرحیم، فصول الغرویة فی الاصول الفقهیة، قم، دار احیاء العلوم الاسلامیة، 1404 ق.

 

حسنی، حمیدرضا، «تعین معنای متن از نگاه هرمنوتیک و علم اصول»، پژوهش حوزه، شماره 27 و 28، پاییز و زمستان 1385.

 

حسنی، حمیدرضا، عوامل فهم متن، تهران، هرمس، 1389.

 

حکیم، محمدتقی، الاصول العامة الفقه المقارن، قم، آل‌البیت لإحیاء التراث، چاپ دوم، 1979 م.

 

خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، 1379.

 

ربانی گلپایگانی، علی، هرمنوتیک و منطق فهم دین، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه، 1383.

 

رشتی، حبیب‌الله بن محمدعلی، بدایع الافکار، قم، موسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، بی‌تا.

 

ریخته‌گران، محمدرضا، منطق و مبحث علم هرمنوتیک، تهران، کنگره، 1378.

 

ریکور، پل، «رسالت هرمنوتیک»، حلقه انتقادی ادبیات، تاریخ و هرمنوتیک فلسفی، ترجمه مراد فرهادپور، تهران، گیل، 1371.

 

سبحانی تبریزی، جعفر، الوسیط فی الاصول الفقه، قم، مؤسسه امام صادق، 1429 ق.

 

سعیدی روشن، محمدباقر، «وضع گروی و نظریه معنا»، فصلنامه پژوهش‌های اصولی، شماره 10، پاییز 1390.

 

سعیدی روشن، محمدباقر، تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1383.

 

شیمسا، سیروس، نقد ادبی، تهران، میترا، 1385.

 

صافی اصفهانی، حسن، الهدایة فی الاصول (تقریرات درس آیة الله خویی)، قم، مؤسسه صاحب الامر (عج)، 1417 ق.

 

صدر، محمدباقر، دروس فی علم الاصول (الحلقة الثالثة)، قم، دارالعلم، چاپ دوم، 1430 ق.

 

عابدی سرآسیا، علی‌رضا و دیگران، «بررسی امکان دسترسی به نیات مؤلف نقدی بر هرمنوتیک قصدی‌ستیز و نظریه مرگ مؤلف»، مطالعات اسلامی (فلسفه و کلام)، ش 2/85، سال چهل و دوم، پاییز و زمستان 1389.

 

عابدی سرآسیا، علی‌رضا و دیگران، بررسی نظریه قصدی‌گرایی از منظر هرمنوتیک و اصول فقه، پایان‌نامه دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی شهید مطهری.

 

عراقی، ضیاءالدین، بدایع الافکار، مقرر هاشم آملی، نجف، مطبعه علمیه، بی‌تا.

 

علیزمانی، امیر عباس، زبان دین، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1375.

 

عمید زنجانی، عباس‌علی، مبانی روش‌های تفسیر قرآن، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد، 1385.

 

الفضلی، عبدالهادی، مبادی اصول الفقه، قم، نصایح، 1382.

 

فیاض، محمد اسحاق، محاضرات فی اصول الفقه (تقریرات درس آیه الله خویی)، قم، مؤسّسه انصاریان للطباعه و النشر، 1375.

 

فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2004 م.

 

قطب، سید، فی ظلال القرآن، تهران، احسان، 1378.

 

کاظمی خراسانی، محمدعلی، فوائد الاصول (تقریرات درس محقّق نائینی)، قم، مؤسّسه النشر الاسلامی، 1406 ق.

 

مجتهد شبستری، محمد، هرمنوتیک، کتاب و سنت، تهران، طرح نو، 1384.

 

مروارید، محمود، «نظریه شیءانگارانه معنا در فلسفه تحلیلی و اصول فقه»، فصلنامه نقد و نظر، سال دهم، شماره سوم و چهارم، پاییز و زمستان 1384.

 

مشکور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1386.

 

مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها، قم، الهادی، 1413 ق.

 

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، مؤسّسه النشر الاسلامی، 1422 ق.

 

ملکیان، مصطفی، «تبارشناسی مباحث لفظی علم اصول»، نقد و نظر، سال دهم، شماره سوم و چهارم.

 

نصری، عبدالله، راز متن، تهران، آفتاب توسعه، 1381.

 

نقی‌زاده، حسن، جایگاه قرآن کریم در فرآیند استنابط فقهی، مشهد، دانش شرقی، 1384.

 

واعظی، احمد، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه، چاپ ششم، 1389.

 

هادوی تهرانی، مهدی، مبانی کلامی اجتهاد در برداشت از قرآن کریم، قم، خانه خرد، 1381.

 

هاروی، وان ا، دایرة المعارف دین، بخش هرمنوتیک، 1987 م.

 

هاشمی شاهرودی، محمود، بحوث فی علم الاصول (تقریرات درس شهید صدر)، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیة، 1417 ق.