واکاوی محدوده و قلمرو «قاعده سلطنت» نسبت به سُلطۀ انسان بر اعضای بدن

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 3، دوره 48، شماره 2 - شماره پیاپی 105، مرداد 1395، صفحه 45-64   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v48i25.41615

نویسنده

مهدی درگاهی^*

استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم؛ دانش آموخته سطح 4 حوزوی و پژوهشگر پژوهشگاه المصطفی

چکیده

با نگاهی به ادله‌ قاعده، آنچه از مفهوم موافق «کتاب» و «سنت» در خصوص سلطنت بر اموال بدست می‌آید حرمتِ تصرف دیگران در نفس انسان است که این ربطی به اثبات سلطنت او بر نفسِ خود ندارد و محدودۀ اِعمال ولایت انسان بر اعضای خود در نزد عقلاء مبنی بر سلطنت بر هرگونه تصرفی و در هر عضوی مشخص نیست و سیره اجمال دارد.
بر فرض مجمل نبودن سیره و اینکه سیره بر هر گونه تصرفی و در هر عضوی دلالت کند، مباحثی همچون حرمت «ضرر بر نفس» و «قتل نفس» و ... به عنوان محدود کنندة این سلطنت نمی‌تواند مورد استناد قرار گیرد، چه اینکه ادلة آن، دلالتی بر این زمینه ندارند و نمی‌توانند حاکم بر قاعده باشند و مطلب از این جهت قابل خدشه نخواهد بود.

کلیدواژه‌ها

قاعده سلطنت؛ قلمرو قاعده سلطنت؛ سلطه بر اعضای بدن

مراجع

ابن ابی جمهور، محمد بن زین‌الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم، دار سید الشهداء للنشر، 1405 ق.

 

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم- ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ دوم، 1410 ق.

 

ابن بابویه، محمد بن علی، الامالی، بیروت - لبنان، نشر اعلمی، چاپ پنجم، 1400 ق.

 

ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرایع، قم - ایران، کتاب فروشی داوری، 1385.

 

ابن بابویه، محمد بن علی، کتاب من لا یحضره الفقیه، قم- ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ دوم، 1413 ق.

 

ابن فهد حلی، احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407 ق.

 

امامی خوانساری، محمد، الحاشیة الثانیة علی المکاسب، نرم افزار جامع فقه 2.

 

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415 ق.

 

بحر العلوم، محمد بن محمد تقی، بلغة الفقیه، تهران، منشورات مکتبة الصادق، چاپ چهارم، 1403 ق.

 

حر عاملی، محمد بن حسن، الفوائد الطوسیة، سید مهدی لاجوردی حسینی و شیخ محمد درودی، قم، المطبعة العلمیة، 1403 ق.

 

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، گروه پژوهش مؤسسه آل البیت، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1409 ق.

 

خرازی، محسن، «گفتاری در تشریح اعضاء»، نشریه فقه اهل بیت ع، فارسی، بهار 1380، ش 25.

 

خطیب شربینی، محمد بن احمد، السراج المنیر، بیروت – لبنان، دارالمعرفه، چاپ دوم، 1998 م.

 

خمینی، روح الله، تحریر الوسیلة، قم - ایران، مؤسسه مطبوعات دار العلم، بی‌تا.

 

خمینی، روح الله، کتاب البیع، قم – ایران، نشر آثار امام خمینی، 1414 ق.

 

خوانساری نجفی، موسی، رسالة فی قاعدة نفی الضرر، تهران- ایران، المکتبة المحمدیة، 1373.

 

خوانساری نجفی، موسی، منیه الطالب فی شرح المکاسب، تقریرات درس مرحوم نائینی، تهران، المکتبه المحمدیه، 1373.

 

خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، مقرر محمد علی توحیدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1413 ق.

 

خویی، ابوالقاسم، موسوعة الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی ره، 1418 ق.

 

سبحانی، جعفر، تهذیب الاصول، تقریرات درس امام خمینی، قم – ایران، انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1415 ق.

 

سبزواری، محمد باقر بن محمد مؤمن، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، نرم افزار نور، جامع فقه 2/1.

 

سیستانی، علی، قاعده لا ضرر و لا ضرار، قم – ایران، نشر مکتبه سید سیستانی، ‌1413 ق.

 

شهید اول، محمد بن مکی، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، نرم افزار نور، جامع فقه 2/1.

 

صاحب الجواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، شیخ عباس قوچانی، بیروت- لبنان، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بی‌تا.

 

طاهری خرم‌آبادی، حسن، کتاب البیع (تقریرات)، تقریرات امام خمینی ره، قم - ایران، نشر آثار امام خمینی، 1418 ق.

 

طباطبائی کربلایی، علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام، محمد بهره‌مند، محسن قدیری، کریم انصاری، علی مروارید، قم- ایران، مؤسسه آل البیت، 1418 ق.

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، 1372.

 

طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت – لبنان، داراحیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1996 م.

 

طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، شیخ علی خراسانی، سید جواد شهرستانی، شیخ مهدی طه نجف، شیخ مجتبی عراقی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران- ایران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

 

عراقی، ضیا الدین، قاعده لاضرر، علی کزازی، قم – ایران، دفتر انتشارات اسلامی حوزة علمیه، 1418 ق.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد – ایران، مجمع البحوث الإسلامیة، 1412 ق.

 

علامه حلّی، حسن بن یوسف ، نهج الحق و کشف الصدق، قم – ایران، نشر دار الهجره، 1421 ق.

 

علم الهدی، علی بن حسین، الانتصار فی انفرادات الامامیه، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1415 ق.

 

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

 

مامقانی، عبد الله، حاشیة علی رسالة لا ضرر، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت – لبنان، نشر وفاء، چاپ دوم، 1403 ق.

 

محقق حلّی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، موسسه سیدالشهداء، 1407 ق.

 

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم – ایران، مؤسسه آل البیت ع، چاپ دوم، 1414 ق.

 

مفید، محمّد بن محمد، الاختصاص، قم، انتشارات کنگره جهانی شیخ مفید، 1413 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، قم – ایران، انتشارات مدرسه امام علی بن ابیطالب ع، 1411 ق.

 

منتظری، حسین‌علی، کتاب الزکاة، قم – ایران، مرکز جهانی مطالعات اسلامی، چاپ دوم، 1409 ق.

 

مؤمن قمی، محمد، الکلمات السدیده فی مسائل الجدیده، قم – ایران، موسسه نشر اسلامی، 1415 ق.

 

نراقی، احمد بن محمد مهدی، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، گروه پژوهش مؤسسه آل البیت ع، قم - ایران، مؤسسه آل البیت ع، 1415 ق.

 

نظری توکلی، سعید، الترقیع و زرع الاعضاء فی الفقه الاسلامی، مشهد، آستانه رضوی،1380 .