بررسی تأثیر آموزه‌های «أبوعبدالرحمن سُلمی» بر اندیشه‌های «أبوسعید أبوالخیر»

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 3، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 103، آذر 1398، صفحه 51-69   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v51i2.82423

نویسندگان

سیدحسین بیریایی^* ؛ علی اشرف امامی

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

تجربه شاگردی نزد اساتید متعدد را می‌توان یکی از ویژگی‌های کارنامه حیات علمی و عارفانه ابوسعید ابوالخیر برشمرد. در میان این شخصیت‌ها اما او از ابوعبدالرحمن سلمی تأثیر چشمگیری پذیرفته است. این جستار با رویکرد تاریخی و روش تطبیقی از طریق استخراج و تبیین شماری از تعالیم همانند در آثار سلمی و ابوسعید ابوالخیر در پی اثبات همین مدعاست. این تعالیم عبارتند از: بهره وری از وقت، ترک تکلّف، ترک تدبیر، نهی از خوردن به تنهایی، دوری از مصاحبت ناجنس، پرهیز از به کارگیری لفظ «من»، و مردم داری. همچنین در مقاله پیش رو به دو مورد دیگر، یعنی از منظرالهی به مردم نگریستن و مشاهده قدرت خداوندی در هستی گذرا اشاره رفته است. همه موارد فوق چنین احتمالی را قوت می‌بخشد که چه بسا آموزه‌ای از سلمی در مکتوبات خود او فرصت ظهور و بروز نیافته ولی شاگرد تربیت یافته و متأثر از وی در آثار خویش بدان متذکر شده باشد و این یعنی اینکه به منظور شناخت جامع الاطراف و فراگیر از تعالیم استاد نباید به آثار به جامانده از او اکتفاء نمود بلکه لازمست آراء و اندیشه‌های افرادی که در مکتب وی زانو زدند را نیز از نظر گذراند.

کلیدواژه‌ها

سلمی؛ ابوسعیدابوالخیر؛ تصوف؛ تعالیم؛ ملامتیه

مراجع

ابن ابی سعید، جمال الدین لطف الله، حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر، تصحیح: محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، انتشارات آگاه، چاپ اول، 1366

ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات العیان، بیروت، ناشر دارالفکر، 1402 ق.

ابن عربی، محمد بن علی، الفتوحات المکیة، 4 جلد، بیروت، دار الصادر، چاپ اول، بی‌تا.

اصفهانی، احمدبن عبدالله، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، قاهره، دار ام القراء للطباعة و النشر، چاپ اول، بی‌تا.

باخزری، یحیی، أوراد الأحباب و فصوص الآداب، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1383.

البانی الکردی، الشیخ حسن بن موسی، شرح حکم الشیخ الأکبر السید محیی الدین بن العربی، بیروت، دارالصادر، 1402 ق.

بغدادی، جنید بن محمد، السر فی انفاس الصوفیة، قاهره، دار جوامع الکلم، چاپ اول، 1426 ق.

بغدادی، جنید بن محمد، رسائل الجنید، 1 جلد، دمشق، دارالقرأ للطباعه و النشر و التوزیع، چاپ اول، 1425 ق.

بقلی شیرازی، روزبهان، مشرب الأرواح، 1 جلد، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1426 ق.

خرگوشی، عبدالملک بن محمد، تهذیب الاسرار فی اصول التصوف، 1 جلد، بیروت، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1427 ق.

دیلمی، محمد بن عبد الملک، شرح الأنفاس الروحانیة لأئمة السلف الصوفیة، 1 جلد، قاهره، دار الآثار الاسلامیة، چاپ اول، 1428 ق.

رازی، نجم الدین، مرصاد العباد، مصحح: محمدامین ریاحی، بی‌جا، انتشارات بنگاه، 1352.

رازی، یحیی بن معاذ، جواهر التصوف، 1 جلد، قاهره، مکتبة الآداب، چاپ اول، 1423 ق.

راشدی نیا، اکبر، مجالس عارفان، تهران، ناشر: فرهنگ معاصر، چاپ اول، 1394.

سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیه، بیروت، دار احیاء الکتب العلمیة، بی‌تا.

سکندری، احمد بن عطاء الله، اللطائف الإلهیة فی شرح مختارات من الحکم العطائیة، 1 جلد، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1424 ق.

سلمی، ابوعبدالرحمن، تسعة کتب فی اصول التصوف و الزهد، 1 جلد، بیروت، الناشر للطباعه و النشر و التوزیع و الاعلان، چاپ اول، 1414 ق.

سلمی، ابوعبدالرحمن، طبقات الصوفیة (السلمی)، 1 جلد، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ دوم، 1424 ق.

سلمی، ابوعبدالرحمن، مجموعه آثار سلمی، گردآوری نصرالله پورجوادی، 3 جلد، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1388

سهروردی، یحیی بن حبش، عوارف المعارف، 2 جلد، قارهره، مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ اول، 1427 ق.

شعرانی، عبد الوهاب، آداب الصحبه، 1 جلد، دمشق، دار الفارابی، چاپ اول، 1429 ق.

شفیعی کدکنی، محمدرضا، چشیدن طعم وقت، نشرسخن، 1385

صفی پوری شیرازی، عبدالرحیم عبدالکریم، منتهی الارب، مترجم: دکترمحمدحسن فوادیان، علیرضاحاجیان‌نژاد، تهران، ناشر: دانشگاه تهران، 1393.

طوسی، ابو نصرسراج، اللمع فی التصوف، 1 جلد، لیدن، مطبعة بریل، چاپ: 1914 م.

العجم، رفیق، موسوعة مصطلحات التصوف، 1 جلد، بیروت، مکتبة لبنان الناشرون، چاپ اول، 1999 م.

عطار نیشابوری، فرید الدین، تذکرة الأولیاء، 1 جلد، تهران، انتشارات زوّار، بی‌تا.

عطار نیشابوری، فرید الدین، مصیبتنامه، 1 جلد، تهران، کتابخانه مرکزی، 1354 ق.

عطار نیشابوری، فرید الدین، منطق الطیر، چاپ چهارم، بی‌جا، انتشارات فردوس، 1387.

قشیری، ابوالقاسم عبد الکریم، الرسالة القشیریة، 1 جلد، قم، انتشارات بیدار، چاپ اول، 1374.

کاشانی، عبد الرزاق، شرح منازل السائرین (کاشانی)، 1 جلد، قم، انتشارات بیدار، چاپ سوم، 1385.

کاشانی، عزالدین محمود، مصباح الهدایة و مفتاح الکفایة، تهران، موسسه نشر هما، 1376.

کرمانی، اوحد الدین، دیوان رباعیات اوحد الدین کرمانی، 1 جلد، تهران، سروش، چاپ اول، 1366.

گیلانی، عبدالقادر، الفتح الربانی و الفیض الرحمانی، 1 جلد، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ اول، 1426 ق.

لاهیجی، محمداسیری، أسرار الشهود فی معرفة الحق المعبود، 1 جلد، بی‌جا، بی‌تا.

مایر، فریتس، حقیقت و افسانه، مترجم: مهرآفاق بایبوردی، تهران، ناشر: مرکزنشردانشگاهی، بی‌تا.

مدنی، سلیمان، الموسوعة الصوفیة، 1 جلد، دمشق، ناشر الحکمة، چاپ اول، 1428 ق.

مزیدی، احمدفرید، الإمام الجنید، 1 جلد، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1427 ق.

مستملی بخاری، اسماعیل، شرح التعرف لمذهب التصوف، 5 جلد، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، 1363.

ملیجی الشعرانی الشافعی، محمد بن عبد الرحمن، مناقب القطب الربانی للسید عبد الوهاب الشعرانی، 1 جلد، قاهره، الدار الجودیة، چاپ اول، 2005 م.

میبدی، رشید الدین، کشف الأسرار و عدة الأبرار، 10 جلد، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ پنجم، 1371.

میهنی، محمد بن منور، اسرار التوحید، مقدمه و تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، ناشرآگه، 1393.

النابلسی، عبد الغنی، مفتاح المعیة فی دستور الطریقة النقشبندیة، 1 جلد، قاهرة، الدار الجودیة، چاپ اول، 1429 ق.

نخجوانی، نعمة الله بن محمود، الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة، 2 جلد، مصر، دار رکابی للنشر، چاپ اول، 1999 م.

نسفی، عبدالله بن احمد، الإنسان الکامل، 1 جلد، تهران، انتشارات طهوری، چاپ هشتم، 1386.

نقشبندی، احمد بن ابراهیم بن علان، شرح الحکم الغوثیة، 1 جلد، قاهره، دار الآفاق العربیة، چاپ اول، 1428 ق.

هجویری، علی، کشف المحجوب، 1 جلد، تهران، ناشرطهوری، چاپ چهارم، 1375.