واکاوی شیوه‌های شیخ انصاری در نقد سند حدیث

فقه و اصول

مقاله 3، دوره 48، شماره 2 - شماره پیاپی 105، مرداد 1395، صفحه 65-87   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v48i25.36256

نویسندگان

محسن دیمه کار^{* 1}؛ محمد مهدی باقری²

¹دانشگاه علوم و معارف قرآن

²دانشگاه امام صادق علیه السلام

چکیده

شیخ مرتضی انصاری از بزرگ‌ترین فقیهان اصولی إمامیه و یکی از چهره‌های علمی و فقهی قرون متاخر به شمار می‌آید. تسلط، ابتکار و ظرافت وی در مسائل اصولی و فقه روایی-استدلالی بجامانده از وی موج می‌زند. در این میان تحقیقات ارزشمند وی پیرامون «نقد و بررسی سند حدیث» در میراث علمی وی که گویای تسلط و ابتکار وی در علم رجال و اصول نقد حدیث است از یک سو و اهمیت بازخوانی نظام فکری وی در عرصه فقه روایی به ویژه در ابعاد نقد سند حدیث و نیز جایگاه امروزی روش‌شناسی در علوم، ضرورت پژوهش در این عرصه را بیش از پیش نمایان می‌سازد. لذا این نوشتار که با تتبع بسیار و به روش توصیفی-تحلیلی در آثار اصولی و فقهی شیخ انصاری سامان یافته، به دنبال ارائه روش‌شناسی اندیشه نظام‌مند شیخ انصاری در «شیوه‌های نقد سند حدیث» در فقه روایی-استدلالی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که توجه به ویژگی شخصیتی راویان (همچون اصحاب‌ اجماع، مشایخ الثقات، مروی عنه احمد بن محمد بن عیسی، بنی فضال)، توجه به اضمار حدیث، بررسی اتصال سند، اشاره به مجهول بودن راوی، توجه به اشتراک راویان، انجبار ضعف سند از مهم‌ترین شیوه‌های شیخ انصاری در نقد سند حدیث بشمار می‌آید.

کلیدواژه‌ها

شیخ انصاری؛ نقد سند؛ اصحاب ‌اجماع؛ انجبار ضعف سند؛ شهرت روایی

مراجع

قرآن کریم

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی،‌ قم، دفتر انتشارات اسلامی،‌ 1410 ق.

ابن طاوس، علی بن موسی، جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع، قم، انتشارات رضی، بی‌تا.

ابن فهد حلی، احمد بن محمد، المهذب البارع،‌ به کوشش مجتبی عراقی،‌ قم، دفتر انتشارات اسلامی، ‌1407 ق.

ابن‌بابویه، محمد بن علی، معانی الأخبار، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1361.

ابن‌بابویه، محمد بن علی، من لایحضره ‌الفقیه، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1413 ق.

ابن‌غضائری، احمد بن حسین، رجال، قم، مؤسسه ‌اسماعیلیان، 1364 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، أحکام الخلل فی الصلاة،‌ قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ‌1413 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، الاجتهاد و التقلید (مطارح الأنظار)، مقرر ابو القاسم کلانتری، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، بی‌تا.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، الاجتهاد و التقلید، قم، کتابفروشی مفید، ‌1404 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، القضاء و الشهادات، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ‌1415 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، رسالة فی الرضاع،‌ قم، دارالذخائر، 1411 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، رسالة فی الوصایا، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ‌1415 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، فرائد الأصول، قم: مجمع‌الفکرالإسلامی، 1419 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب ‌الحج،‌ قم، مجمع الفکر الإسلامی، ‌1425 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب ‌الخمس، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ‌1415 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب ‌الزکاة،‌ قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ‌1415 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب ‌الصلاة، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ‌1415 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب ‌الصوم، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ‌1413 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب ‌الطهارة، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ‌1413 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب ‌المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ‌1413 ق.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب ‌النکاح، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، ‌1413 ق.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، به کوشش محمد تقی ایروانی و سید عبدالرزاق مقرم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ‌1405 ق.

برقی، احمد بن محمد، طبقات الرجال، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1383 ق.

بهبهانی، محمدباقر بن محمد اکمل، الحاشیة علی مدارک الأحکام، قم، مؤسسة آل البیت (ع) لإحیاء التراث، بی‌تا.

بهبهانی، محمدباقر بن محمد اکمل، الفوائد الرجالیة، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

بهبهانی، محمدباقر بن محمد اکمل، حاشیة مجمع الفائدة و البرهان، قم، مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، ‌1417 ق.

بهبهانی، محمدباقر بن محمد اکمل، مصابیح الظلام، قم، مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، 1424 ق.

تقی‌الدین حلی، حسن بن علی، الرجال، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1383 ق.

حر عاملی، محمد بن حسن، الفصول المهمة فی أصول الأئمة، قم، موسسه معارف اسلامی امام‌رضا (ع)، 1418 ق.

حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، مؤسسه آل البیت (ع) قم، 1409 ق.

حر عاملی، محمد بن حسن، هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، 1412 ق.

خویی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، بی‌جا، بی‌نا، 1413 ق. ‌

خویی، ابوالقاسم، موسوعة الإمام الخوئی، قم، مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی، ‌1418 ق.

شهید اول، محمد بن مکی، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، مؤسسه آل البیت (ع)، 1419 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، روض الجنان فی شرح إرشاد الأذهان،‌ قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1402 ق.

شیخ بهائی، محمد بن حسین، الحاشیة علی من لایحضره الفقیه، قم، ناشرآیت الله مرعشی، 1424 ق.

شیخ بهائی، محمد بن حسین، مشرق الشمسین و إکسیر السعادتین (مجمع النورین و مطلع النیرین)، با تعلیقات خواجوئی مازندرانی، به کوشش سید مهدی رجائی، مجمع البحوث الإسلامیة، مشهد، 1414 ق.

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تحقیق عباس قوچانی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.

طوسی، محمدبن حسن، اختیار معرفه ‌الرجال، نجف، انتشارات حیدریه، 1381 ق.

طوسی، محمدبن حسن، الإستبصار فی ما اختلف من الأخبار، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1390 ق.

طوسی، محمدبن حسن، العدة فی اصول الفقه، به کوشش محمدرضا انصاری قمی، قم، مطبعة ستاره، 1417 ق.

طوسی، محمدبن حسن، الغیبة، قم، مؤسسه معارف اسلامی، 1411 ق.

طوسی، محمدبن حسن، الفهرست، نجف اشرف، المکتبة المرتضویة، بی‌تا.

طوسی، محمدبن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیه، 1365 .

طوسی، محمدبن حسن، رجال الشیخ الطوسی، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، 1415 ق.

عاملی، محمد بن علی، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، بیروت، مؤسسه آل البیت (ع)‌، 1411 ق.

علامه حلّی، حسن بن یوسف،‌ خلاصة الأقوال فی معرفة أحوال الرجال، قم، دار الذخائر، 1411 ق

علامه حلّی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، ‌1412 ق.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، معتصم الشیعة فی أحکام الشریعة، تحقیق مسیح توحیدی، تهران، مدرسه عالی شهید مطهری، 1429 ق.

کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی، انتشارات دانشگاه مشهد، 1348.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، 1365 .

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الاطهار، بیروت، مؤسسة الوفاء 1404 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول (ع)، به کوشش سید هاشم رسولی، تهران، دارالکتب الإسلامیة، 1404 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، به کوشش سید مهدی رجائی، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1406 ق.

مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، به کوشش سید حسین موسوی کرمانی و شیخ علی‌پناه اشتهاردی و سید فضل الله طباطبائی، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، 1406 ق.

مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، لوامع صاحبقرانی المشتهر بشرح الفقیه، قم، مؤسسه‌اسماعیلیان، 1414 ق.

محقق حلّی، جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، به کوشش محمد علی حیدری-سید مهدی شمس الدین-سید ابومحمد مرتضوی-سید علی موسوی، قم، مؤسسه سید الشهداء (ع)، 1407 ق.

محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد،‌ قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1247 ق.

محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن، کفایة الأحکام، قم، مؤسسه نشر اسلامی، بی‌تا.

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، ‌1414 ق.

نجاشی، احمد بن علی، رجال، قم، جامعه مدرسین، 1407 ق.

نراقی، احمد بن محمد مهدی، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، قم، مؤسسه آل البیت (ع) 1415 ق.

نوری، حسین بن محمدتقی، خاتمة المستدرک، قم، مؤسسه آل البیت (ع) ، بی‌تا.

نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البیت (ع)، 1408 ق.