ارزش معرفتی باورهای دینی و کاربرد مدل ایجابی و سلبی پراگماتیسم در قرآن

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 11، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 103، آذر 1398، صفحه 237-252   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v51i2.79775

نویسندگان

رمضان مهدوی آزادبنی^* ؛ سیده فاطمه محمودیان

دانشگاه مازندران

چکیده

تلاش برای نشان دادن ارزش معرفتی باورهای دینی همواره یکی از دل مشغولی‌های فیلسوفان و دین‌پژوهان است. در حالی که گروهی از دین پژوهان ارزش معرفتی باورهای دینی را نفی می‌کنند گروه دیگری نیز بر اعتبار معرفت شناختی باورهای دینی تاکید می‌نمایند. هریک از این دو گروه اگر چه در معیارهای خود در باره ارزیابی معرفت شناختی باورها با یکدیگر اختلاف دارند اما در پیشینی بودن این معیار با یکدیگر اشتراک دارند. در این میان مکتب پراگماتیسم تلاش می‌کنند با نفی این نقطه مشترک، ارزش معرفتی باورهای دینی را با تکیه بر عمل مورد ارزیابی قرار دهد. هدف تحقیق حاضر تلاش برای بررسی اعتبار دیدگاه پراگماتیستی نسبت به باورهای دینی بر اساس آموزه‌های قرآنی است. در این رابطه نویسنده بر اساس برخی آیات قرآن کریم نشان خواهد داد پراگماتیسم به عنوان معیاری در تعیین و ارزیابی ارزش معرفتی باورهای دینی، با آموزه‌های قرآنی ناسازگار نیست و بلکه آیات متعددی از قرآن کریم آهنگ پراگماتیستی دارد. رویکرد این پژوهش بر تحلیل انتقادی است و نتیجه‌ای که به دنبال دست یافتن آن است نشان دادن تهدید نبودن معیار پراگماتیستی در حوزه نظام معرفت شناختی دینی اسلامی است. در این رابطه نشان داده خواهد شد که قرآن کریم به دو شیوه ایجابی و سلبی در ارزیابی باورها بجای ارائه استدلال منطقی با تمسک به نتیجه عینی آنها را مورد تأیید قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

اسلام؛ پراگماتیسم؛ باورهای دینی؛ معرفت؛ عمل

مراجع

بازرگان، مهدی، اسلام و پراگماتییسم، شرکت سهامی انتشار، 1328.

بازرگان، مهدی، بعثت و ایدئولوژی، شرکت انتشارات قلم، 1343.

جیمز، ویلیام، دین و روان، ترجمه مهدی قائنی، چاپ دوم، دارالفکر، قم، 1367.

معروف الحسنی، هاشم، شیعه در برابر معتزله و اشاعره، ترجمه سید محمد صادق عارف، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس، مشهد، 1371.

مهدوی آزادبنی، رمضان، مبانی معرفتی عصر جدید و پسا مدرن، تهران، جهاد دانشگاهی، 1395.

نصر، حسین، اسلام سنتی در دنیای متجدد، ترجمه محمد صالحی، تهران، دفتر پژوهش و نشر سهروردی، 1368.

نصر، ولی رضا، «پراگماتیسم اسلامی»، مجله بازتاب اندیشه، سال 1386، شماره 93

نصر، ولی رضا، اسلام و دموکراسی، ترجمه علی نصیری، تهران، دانشگاه تهران، 2008.

ولوی، علی‌محمد، تاریخ علم کلام و مذاهب اسلامی، بی‌جا، انتشارات بعثت، 1367.

Pastin, marks, "The need for epistemology: problematic realism defended", in justification and knowledge, (ed) George Pappas, London: England, 1979

Pappas, George, "epistemology", 1998, in Rutledge encyclopedia of philosophy, (ed) Edward Craig, London and new York

Barry, brian, James, William, in Rutledge encyclopedia of philosophy, vol:5, London and new York, 1998.

Ayer, J., Aphilosophy in the twentieth century, London: university paperbacks, 1982.