ارزیابی مخاطرات محیطی و مورفوژنز فعال در جاده کرج - چالوس (تا تونل کندوان)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 1، دوره 6، شماره 2 - شماره پیاپی 22، تیر 1396، صفحه 1-16   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v6i1.46291

نویسندگان

سیاوش شایان^{* 1}؛ عبادالله قلیچی¹؛ مجتبی یمانی²

¹تربیت مدرس

²دانشگاه تهران

چکیده

جاده کرج - چالوس در شمال و شمال غرب استان تهران از واحدهای توپوگرافی و ژئومورفولوژیک متنوعی عبور می‌کند که آگاهی از ویژگی‌های هر یک از این واحدها و شناخت عوامل مورفوژنز و مورفودینامیک فعال و ارزیابی مخاطرات محیطی جاده‌ای در آن‌ها، هدف اصلی این تحقیق است. به دلیل انرژی زیاد توپوگرافی (اختلاف ارتفاع نسبتاً زیاد با شیب تند، جهت دامنه‌ها به دلیل برف‌گیر بودن) وجود این اختلاف روند مورفوژنز و مورفودینامیک را تضمین می‌کند، در نتیجه فرایندهای فرسایشی از پتانسیل‌های بالایی برخوردارند. براساس مطالعات و پیمایش‌های میدانی و نتایج به دست آمده از این تحقیق، فعالیت‌های زیاد نیروهای تکتونیکی (براساس شاخص تکتونیکی و مدل مک فادن و بول 3 ̸∙) در منطقه و چین‌ها همراه با گسل‌ها، فرسایش آبراهه‌ای و رودخانه‌ای (شستشو)، حرکات دامنه‌ای نظیر ریزش، جریانات واریزه‌ای، لغزش، بهمن‌های برفی و سنگی، کریوکلاستی، مورفوژنز انسانی و هوازدگی مکانیکی و هوازدگی شیمیایی همراه با یخبندان براساس مدل پلتیر، از عمده‌ترین عوامل ژئومورفولوژیک شناخته شده در طول مسیر جاده مورد مطالعه می‌باشند. همچنین پهنه‌های مخاطرات طبیعی منطقه مورد مطالعه با استفاده از لایه‌های (توپوگرافی، شیب، هوازدگی، آبراهه، گسل، لیتولوژی، حرکات دامنه‌ای، کاربری اراضی و جاده) و براساس تکنیک منطق فازی در محیط GIS به دست آمده است که براین اساس پهنه‌های پر خطر منطبق بر دره‌ها و محور کرج – چالوس است. نتایج تحقیق، ضرورت درک و آگاهی بیشتر و منطقی از فرایندهای ژئومورفولوژیک منطقه را نشان می‌دهد. بنابراین قبل از هرگونه اقدام و فعالیت‌های عمرانی در مسیر جاده، برنامه‌های مربوط به آمایش سرزمین لازم است، بر مبنای شاخص‌های ژئومورفیک لحاظ شوند.

کلیدواژه‌ها

ژئومورفولوژی کاربردی؛ حمل‌ونقل جاده‌ای؛ کریوکلاستی؛ مورفوژنز انسانی

مراجع

احمدی، حسن؛ 1367. ژئومورفولوژی کاربردی. انتشارات دانشگاه تهران.

باقدم، عثمان؛ 1382. ارزیابی ایمنی جاده‌ای با رویکرد مخاطرات محیطی با استفاده از GIS در مسیر سنندج - مریوان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا. استاد راهنما: منوچهر فرج زاده، دانشگاه تربیت مدرس تهران.

برنا، رضا؛ 1384. شرایط آب و هوایی مؤثر بر ایمنی و حمل‌ونقل جاده‌ای محور کرج - چالوس. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیایی طبیعی (گرایش آب و هواشناسی در برنامه‌ریزی محیطی). دانشکده جغرافیایی دانشگاه تهران.

برنا، رضا؛ واحدپور، غلامعباس؛ 1390. بررسی نقش مدیریت مخاطرات طبیعی در کنترل سوانح جاده‌ای مورد مطالعه: محور کرج - چالوس. فصلنامه برنامه‌ریزی منطقه‌ای. سال اول. شماره 3. صص 92 - 81.

بلادپس، علی؛ 1386. طرح تحقیقاتی. عوامل مورفوژنز تهدیدکننده جاده‌ها. دانشگاه آزاد اسلامی.

بلادپس، علی؛ 1382. تحلیلی بر ژئومورفولوژی جریان‌های واریزه‌ای منطقه ماکو. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. شمارۀ 68. صص127- 114.

بی‌نام؛ 1383. نیمی از ایران لرزید. روزنامۀ ایران. 9 خرداد. صفحۀ اول.

جعفرخالو، مرتضی؛ 1386. پهنه بندی خطر ناپایداری دامنه‌ها در محدوده جاده چالوس (حدفاصل کرج - گچسر). پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته زمین‌شناسی مهندسی دانشگاه تربیت مدرس.

خلیل نعمت، جمشیدی؛ 1375. ژئومورفولوژی منطقه بهمن خیز جاده کرج - چالوس (سد امیرکبیر تا سیا بیشه) با تأکید بر حرکات دامنه‌ای. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیایی طبیعی (گرایش ژئومورفولوژی). دانشکده علوم زمین دانشگاه شهید بهشتی تهران.

رجائی، عبدالحمید؛ 1382. کاربرد ژئومورفولوژی در آمایش سرزمین و مدیریت محیط. انتشارات قومس. صص 295-343.

سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح؛ 1391. نقشه توپوگرافی مقیاس 1:50000 برگه کرج. گاجره. آسارا.

سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح؛ 2010. تصاویر ماهوارۀ P5 منطقه کرج چالوس.

سازمان زمین‌شناسی کشور؛ 1391. نقشه زمین‌شناسی مقیاس 1:100000 برگه تهران. مرزن آباد.

شایان، سیاوش؛ 1381. کاربرد ژئومورفولوژی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای. جزوه درسی کلاسی. دانشگاه تهران. گروه جغرافیا.

شهرابی، مصطفی؛ 1382. زمین‌شناسی‌ در مسیر جاده کرج – چالوس. نشریه جغرافیا » رشد آموزش زمین‌شناسی» شماره 36. (ص7 - از 29 تا 35).

شیرزادی، عطااله؛ 1368. پهنه بندی خطر حرکت‌های توده‌ای (ریزش سنگ) در طول جاده‌های کوهستانی با استفاده از ارائه مدل منطقه‌ای (مطالعه موردی: کردستان. گردنه صلوات آباد). به راهنمایی کریم سلیمانی و محمود حبیب نژاد. پایان‌نامه (کارشناسی ارشد). دانشگاه مازندران. دانشکده منابع طبیعی.

عبدالحمید رجائی؛ 1380. تحلیل برخی از حوادث مختل‌کنندۀ محیط از دیدگاه جغرافیای طبیعی. فضای جغرافیایی. شماره 2. (26ص -11 تا 36).

علایی طالقان، محمود؛ 1387. ژئومورفولوژی ایران. انتشارات قومس.

قاضی پور، ندا. علی ارومیه‌ای. ایمان انتظام. فرهاد انصاری. مرتضی پیروز؛ 1386. استفاده از نظریه مخروط افت در ارزیابی خطر سنگ ریزش در مسیر جاده چالوس (پل زنگوله مرزن آباد). مجله علوم زمین، سال هفدهم. شماره 66. (10 ص – 160 تا 169).

کوشکی، ابوذر؛ 1385. مخاطرات محیطی جاده خرم آباد - پلدختر با تأکید بر ژئومورفولوژی، به راهنمایی عزت‌الله قنواتی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت مدرس. دانشکده ادبیات.

مختاری، داوود؛ 1381. عوامل ژئومورفولوژیکی فعال در مسیر آزاد راه تبریز - مرند و راه‌های مقابله با آن. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی. دانشگاه آزاد اسلامی مرند.

Baillifard, F., Jaboyedoff, M., & Sartori, M. (2003). Rockfall hazard mapping along a mountainous road in Switzerland using a GIS-based parameter rating approach. Natural Hazards and Earth System Sciences, 3, 431-438.

Bonham-Carter, G.F. (1991), Integration of geoscientific data using GIS. Volume 5, Issue 2, pp 117–130.

Bhattarai, P., Tiwari, B., Marui, H., & Aoyama, K. (2004). Use of soil properties on preliminary slope stability mapping and prioritization of potential failures along Prithiwi Highway, Nepal. Geo Technical Engineering, 3(1), 2-9.

Cova, T. J., & Conger, S. (2004). Transportation hazard. In M. Kutz (Ed.), Transportation engineering. New York: McGraw Hill,.17.(1):17.24.

Hearn, G. J. (Scott Wilson Kirkpatrick and Co Ltd) and et al. (2000). Geomorphological processes in Eastern Nepal as a basis for road design, Department for international development, pp 451.

Jean-Marc, T., & Eric, M. (2012). Analysis of importance of road networks exposed to natural hazards, International Conference on Geographic Information Science, Avignon, April, 24-27.

Keiler, M., Knight, J., & Harrison, S. (2010). Climate change and geomorphological hazards in the Eastern European Alps. Philosophical Transactions of the Royal Society of London Series A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences, 368, 2461-2479.