بررسی و تحلیل انتقادی دلیل اثبات هیولا و مبانی آن نزد فیاض لاهیجی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 9، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 103، آذر 1398، صفحه 187-211   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v51i2.74498

نویسندگان

سید رضا مؤذن^* ؛ محمدمهدی مشکاتی؛ حامد ناجی

دانشگاه اصفهان

چکیده

لاهیجی در تمامی کتاب‌های فلسفی و کلامی خود از میان هشت برهان بر اثبات هیولا تنها به برهان وصل و فصل اکتفا کرده است. استحکام این برهان نزد فیاض به حدّی است که بر خلاف دأبش در شرح تجرید بر سر این مسأله از دیدگاههای خواجه فاصله پیدا می‌کند. وی نقد خواجه را به چالش کشیده است. با وجود آنکه خواجه در کتب فلسفی‌اش مؤید هیولا است در کتاب تجرید مخالف وجود هیولا است. لاهیجی علت مخالفت خواجه را تبیین کرده است که در این نوشتار به آن پرداخته شده است. این مقاله بر اساس قاعده «الحد و البرهان یتشارکان فی الحدود» دلیل، سپس مبادی تصوری و تصدیقی فیاض در اثبات هیولا را توصیف دقیق و تحلیل انتقادی کرده و نشان داده است مخالفان هیولا از دو قیاس مقاومت و قیاس معارضت در انکار هیولا بهره برده‌اند. در باره قیاس مقاومت اطلاعات کافی وجود دارد، اما در قیاس معارضت، پژوهش فیاض در بررسی و نقد آن مغتنم و جزء تحقیقات پیشرو در این زمینه است.

کلیدواژه‌ها

عبدالرزاق لاهیجی؛ هیولا؛ برهان مقاومت؛ برهان معارضت

مراجع

منابع

1- ابن سینا (1381) الاشارات و التنبیهات، التحقیق مجتبی الزارعی، قم موسسه بوستان کتاب.

2- همو ، (1404)الشفاء( الالهیات) به تصحیح سعید زاید، قم‏، مکتبة آیة الله المرعشى.

3- همو ( 1379) النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، مقدمه و تصحیح محمد تقی دانش پژوه، ، چاپ دوم ، تهران ، انتشارات دانشگاه تهران.

4- همو، (1383) الهیات دانشنامه علائی، مقدمه و حواشی و تصحیح دکتر محمد معین ، چاپ دوم ، همدان، دانشگاه بوعلی سینا.

5- الأهری، عبدالقادر بن حمزة بن یاقوت(1358) الأقطاب القطبیه ، مقدمه و تحقیق محمد تقی دانش پژوه، تهران، انجمن فلسفه ایران.

6- ابن کمونه (1402ق) الجدید فی الحکمة ، مقدمه و تحقیق حمید مر عید الکبیسی، بغداد، جامعة بغداد.

7- البغدادی، ابو البرکات( 1373 ش‏) المعتبر فى الحکمة ،چاپ دوم‏، اصفهان،‏ انتشارات دانشگاه اصفهان.

8- بدوی، عبدالرحمن (1987م) ارسطو عند العرب ، چاپ دوم ، کویت ، وکالة المطبوعات.

9- بهمنیار بن المرزبان (1375) التحصیل ، تصحیح و تحقیق مرتضی مطهری ، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

10- تفتازانی، سعد الدین (1409ق) شرح المقاصد ، مقدمه و تحقیق عبدالرحمن عمیره ،چاپ اول، قم ، الشریف الرضی(افست).

11- الداماد، میر محمد باقر و نورانی، عبدالله ( 1385- 1381ش‏) مصنفات میر داماد، به اهتمام عبد الله نورانى، چاپ: اول‏، تهران،‏ انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.

12-

13- الرازی ، فخر الدین (1407ق) المطالب العالیه من العلم الالهی، تحقیق دکتر حجازی سقا، چاپ اول، بیروت ، دارالکتب العربی.

14- السبزوارى، ملا هادی( 1369- 1379 ش) شرح المنظومة ،تصحیح و تعلیق از آیت الله حسن زاده آملى و تحقیق و تقدیم از مسعود طالبى، چاپ اول‏، تهران، نشر ناب‏.

15- سهروردی، شیخ شهاب الدین یحیی بن حبش (1375) حکمه الاشراق (مجموعه مصنفات) ، تصحیح و مقدمه هانری کربن و سید حسین نصر و نجفقلی حبیبی، ج2، چاپ دوم ، تهران، انتشارات موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

16- صدر المتالهین‏(1422ق) شرح الهدایة الاثیریة، تصحیح از محمد مصطفى فولادکار، چاپ اول،‏بیروت،‏ موسسة التاریخ العربى.

17- صدر المتألهین(: 1981 م‏) الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت‏، چاپ سوم،‏ دار احیاء التراث.‏

18- الطباطبایی، علامه محمد حسین (1420ق) بدایه الحکمة، تصحیح و تعلیق الشیخ عباس علی الزارعی السبزواری،چاپ هفدهم، قم ، موسسة النشر الاسلامی.

19- طباطبائی ، علامه محمد حسین (1380) نهایة الحکمة ، تصحیح و تعلیق غلامرضا فیاضی، ج2، قم ، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

20- الطوسى، الخواجة نصیر الدین - العلامة الحلى( 1371ش) الجوهر النضید، تصحیح محسن بیدارفر چاپ پنجم‏، قم،‏ انتشارات بیدار.

21- الطوسى،الخواجة نصیر الدین (1375 ش) ‏شرح الاشارات و التنبیهات، چاپ اول،‏ قم‏، نشر البلاغة.

22- همو ، (1407ق) تجرید الاعتقاد، به تحقیق حسینی جلالی ، چاپ اول، قم،دفتر تبلیغات اسلامی.

23- همو، (1383) أجوبه مسائل النصیریه، به اهتمام عبدالله نورانی، چاپ اول، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی.

24- فارابی (1389) عیون المسائل همراه کتاب المباحث و الشکوک، با مقدمه محمد برکت ،تهران، انتشارات میراث مکتوب.(کتاب نسخه فاکسمیله می باشد)

25- فارابی ، ابونصر (1990م) الواحد و الوحدة ، تحقیق و تعلیق محسن مهدی، چاپ اول، الدار الیضاء ، دار توبقأل للنشر.

26- الفیض الکاشانی (1375) اصول المعارف، تصحیح و مقدمه سید جلال الدین آشتیانی، چاپ سوم ، قم ، دفتر تبلیغات اسلامی.

27- همو، (1428ق) عین الیقین الملقب بالأنوار و الأسرار، چاپ اول، بیروت، دار الحوراء.

28- کرد فیروزجائی، یار علی(1386) نوآوری های فلسفه اسلامی، قم ، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

29- لاهیجی، ملاعبدالرزاق(1426ق) شوارق الالهام ، تصحیح الشیخ اکبر أسد علی زاده، چاپ اول، قم ، انتشارات موسسه امام صادق علیه السلام.

30- لاهیجی، ملاعبدالرزاق(مخطوط) حاشیه بر شرح اشارات ، شماره 2685، ثبت در مجلس شورای اسلامی.

31- لاهیجی، ملاعبدالرزاق(مخطوط) حاشیه بر شرح تجرید قوشجی ، شماره 2861، مجلس شورای اسلامی.

32- لوکری ، ابوالعباس (1373) بیان الحق بضمان الصدق، مقدمه و تحقیق ابراهیم دیباجی، تهران ، موسسه بین المللی اندیشه و تمدن اسلامی.

33- مدرس رضوی، محمد تقی(1354) شرح احوال و آثار خواجه نصیر طوسی، چاپ اول، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

34- مصباح یزدی، محمد تقی(1377) آموزش فلسفه ، ج2، چاپ هشتم ، قم ، سازمان تبلیغات اسلامی.

35- سبزواری ، ملاهادی(1383) اسرار الحکم ، مقدمه صدوقی سها و تصحیح کریم فیضی، چاپ اول، قم ، مطبوعات دینی .

36- مطهری ، مرتضی(1384) مجموعه آثار ، ج6، تهران . صدرا.

37- مصباح یزدی ، محمد تقی ( 1386) شرح الهیات شفا، ج2، تحقیق و نگارش عبدالجواد ابراهیمی فر، قم ، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.