واکاوی احساس کهتری در شخصیّت «عنترة بن شدّاد» از رهگذر سروده هایش

زبان و ادبیات عربی

مقاله 2، دوره 8، شماره 14، اسفند 1395، صفحه 27-52   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v8i14.45757

نویسندگان

رضا افخمی عقدا^* ؛ فاطمه جمشیدی؛ جمشید قاسمی

دانشگاه یزد

چکیده

یکی از مباحث رایج در نقد ادبی، نحوه انعکاس دغدغه های روحی ادیب در اثر وی است و از آن جا که متون ادبی بخصوص شعر، بن مایه های خود را از عمق روح آدمی می-گیرد، می توان بر اثر پذیری آفرینش های ادبی از شرایط روانی حاکم بر شخصیّت ادیب، بیش‌ازپیش صحّه نهاد. با قبول این واقعیّت که ویژگی های روانی انسان از حیث انسان بودن اصلی ثابت است، باید اذعان کرد که این رابطهء دوسویه میان اثر ادبی و شرایط روانی ادیب در همهء دوره های تاریخی و ادبیات تمام ملل وجود دارد. پژوهش حاضر که با رهیافت توصیفی –تحلیلی صورت گرفته، قصد دارد نمود احساس کهتری و خودکم‌بینی را به‌عنوان یکی از فرآیندهای روانی شخصیّت «عنترة بن شدّاد» - شاعر بلندآوازۀ عصر جاهلی - مورد بررسی قرار داده و بازتاب این احساس را در جنبه های گوناگون شخصیّت وی از جمله جنگاوری، عشق و قدرت ادبی به تصویر بکشد. از مهم ترین دستاوردهای پژوهش حاضر این است که نیروی برانگیزنده و محرک رفتارهای «عنتره»، حس برتری‌جویی او و تلاش برای غلبه بر احساس حقارت است و رفتارها و منش های حماسی این شاعر، وسیله ای برای ظهور و اثبات جنبه های مثبت و متعالی شخصیّت وی می باشد.

کلیدواژه‌ها

شعر جاهلی؛ عنترة بن شدّاد؛ روان شناسی ادبیات؛ احساس کهتری

مراجع

الف) منابع فارسی

1. اسپرنر، مانس. (1379ش). «روان‌شناختی استبداد و خودکامگی». ترجمه: علی صاحبی. تهران: انتشارات ادب و دانش.

2. اشمیتس، توماس. (1389ش). «درآمدی بر نظریه‌ء ادبی جدید و ادبیات کلاسیک». ترجمه: حسین صبوری و صمد علیون خواجه دیزج. تبریز. انتشارات دانشگاه تبریز.

3. پِروین، لورنس ای، الیور پی. جان. (1386ش). «شخصیّت (نظریه و پژوهش)». ترجمه: محمّد جعفر جوادی و پروین کدیور. تهران: انتشارات آییژ. چاپ دوّم.

4. شولتز، دوان و سیدنی الن شولتز. (1377ش). «نظریه‌های شخصیّت». ترجمه: یحیی سیّد محمّدی. تهران: نشر هما.

5. عظیمی، سیروس. (1353ش). «مباحث اساسی در روان‌شناسی (رفتار شناسی)». تهران: چاپ دوّم.

6. کریمی، یوسف. (1380ش). «روان‌شناسی شخصیّت». تهران: موسسه‌ء نشر ویرایش. چاپ هفتم.

7. منصور، محمود. (1369ش). «احساس کهتری». تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

8. یلی، روژه موکی. (1371ش). «عقده‌های روانی». ترجمه: محمّد رضا شجاع رضوی، مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.

ب) منابع عربی

اسماعیل، عزّالدین. (دون‌تاریخ). «التفسیر النفسی للأدب». قاهره: مکتبة غریب. الطبعة الرابعة.

الأصفهانی، ابوالفرج علی بن الحسین (دون‌تاریخ). «الأغانی»(أربعة وعشرون مجلداً). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

ایکاریوس، اسکندر بک. (1881م). «منیة النفس فی أشعار عنتر عبس». بیروت: منشورات الطبعة الوطنیة. الطّبعة الّثانیة.

بدوی، عبده. (1988م). «الشعراء السود وخصائصهم فی الشعر العربی». الهیئة المصریة العامة للکتاب.

البغدادی، عبدالقادر بن عمر. (1989م). «خزانة الأدب و لبّ لباب لسان العرب». تحقیق وشرح: عبدالسلام محمّد هارون. (ثلاثة عشر مجلّداً). القاهرة: مکتبة الخانجی. الطبعة الثالثة.

التبریزی، خطیب. (1992م). «شرح دیوان عنترة بن شدّاد». تقدیم: مجید طراد. بیروت: دار الکتاب العربی.

الدّینوری، ابن‌قتیبه. (1932م). «الشعر والشعراء». التصحیح وتعلیق الحواشی: مصطفی أفندی السقا، مصر: مطبعة المعاهد الطبعة الثانیة.

سویلم، أحمد. (1997م). «عنترة بن شدّاد (الفارس الأسود)». قاهره: الدار المصریة اللبنانیة.

ضیف، شوقی. (دون تاریخ). «الرثاء». قاهره: دار المعارف. الطبعة الرابعة.

عبدالصبور، صلاح. (1982م). «قراءة جدیدة لشعرنا القدیم». بیروت: دار العودة. الطبعة الثالثة.

العفیفی، محمّد أبوالفتوح محمّد. (2001م). «البطولة بین الشعر الغنایی والسیرة الشعبیة (عنترة بن شدّاد نموذجاً)». القاهرة: ایتراک للنشر والتوزیع. الطّبعة الأولی.

الفاخوری، حنا. (1986م). «الجامع فی تاریخ الأدب العربی (الأدب القدیم)». بیروت: دار الجیل.

قصّاب، ولید ابراهیم. (2009م). «مناهج النقد الأدبی الحدیث (رؤیة إسلامیة)». دمشق: دار الفکر. الطبعة الثانیة.

الکبیسی، طراد. (2009م). «مداخل فی النّقد الأدبی». اردن – عمان: دار الیازوری.

هلال، ریم. (دون تاریخ). «حرکة النقد العربی الحدیث فی الشعر الجاهلی». دمشق: اتّحاد الکتّاب العرب.

ج) مقالات

خمیس، نادیة عطا. (دون تاریخ). «أخلاق الفروسیة فی شعر عنترة بن شدّاد». مجلة اللغة العربیة وآدابها (صص235 - 280). العدد العاشر.

قوام، ابوالقاسم، و احسان قبول. (بهار 1386ش). «بررسی عقدة حقارت در شخصیت بوسهل زوزنی براساس روایت بیهقی». مجله‌ءادب پژوهی (صص 49 - 68). سال اوّل.

ناصحی، عباسعلی و فیروزه رئیسی. (1386ش). «مروری بر نظریات آدلر». تازه‌های علوم شناختی. سال 9. شماره 1.