بررسی دیدگاه قاضی سعید قمی در اصالت ماهیت و چگونگی حل تناقض‌های مربوط به آن

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 10، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 103، آذر 1398، صفحه 213-235   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v51i2.73696

نویسنده

محمد مصطفائی^*

عضو هیئت علمی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

چکیده

یکی از مسائل مطرح شده در فلسفه اسلامی اصالت وجود و یا ماهیت است. قاضی سعید قمی از جمله طرفداران اصالت ماهیت است که بر آن برهان اقامه کرده است. از طرفی در آثار او عبارات فراوانی دیده می‌شود که دلالت بر اصالت وجود دارد. برخی اینگونه مطالب قاضی سعید را به دلیل اینکه از اساتید دارای مشارب مختلف استفاده نموده دال بر وجود تناقض در آثار او دانسته‌اند. اما علت این امر را می‌توان در چند امر جستجو نمود: اول برتری قوت عرفانی قاضی بر قدرت فلسفی وی یعنی عدم توان او در تقریر مناسب فلسفی یافته‌های عرفان؛ دوم ذو مراتب بودن مطالب وی، اینکه بدون توجه به مجموع آثار، نظری به عنوان رأی مختار او اخذ و تعمیم داده شده است؛ سوم تفسیر نادرست از قول اصالت ماهیت وی، در صورتیکه مراد وی از اصالت ماهیت تکیه بر وحدت حقه وجود بوده نه معنای سخیفی از اصالت ماهیت؛ و نیز وجود اختلافات لفظی در اینکه اصل دعوای اصالت وجود یا ماهیت دعوایی لفظی است نه حقیقی.

کلیدواژه‌ها

قاضی سعید قمی؛ اصالت وجود؛ اصالت ماهیت؛ وحدت وجود؛ توحید

مراجع

ابن بابویه، محمدبن علی، التوحید، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1389 ق.

احمدی قاسم، تنزیه المعبود فی رد علی وحدة الوجود، قم، آستان مقدس حضرت معصومه (س)، 1384.

افلوطین، تعلیقات بر اثولوجیا، ترجمه ابن ناعمه حمصی، تهران، انجمن شاهنشاهی ایران، 1398ق.

افندی اصفهانی، میرزا عبدالله، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق السید احمد الحسینی، قم، 1401 ق.

آشتیانی جلال‌الدین، شرح بر زاد المسافر، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوم، 1381.

جعفریان، رسول، دین و سیاست در دوره صفوی، قم، نشر انصاریان، 1370.

جمعی از نویسندگان، دومین یادنامه علامه طباطبائی، تهران، موسسه مطالعاتی و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول، 1363.

خمینی، روح الله، التعلیقه علی الفوائد الرضویة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1417 ق.

خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه 2 شرح منظومه، تدوین عبدالغنی اردبیلی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1381.

خمینی، روح الله، مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایة، ترجمه سیداحمد فهری، تهران، پیام آزادی، 1360.

روضاتی، محمدعلی، دومین دو گفتار پیرامون احوال و آثار محمدسعید قمی و محمد سعید حکیم (دو دانشمند قم) و ملأ محمد علی تونی خراسانی (دانشمند مقیم اصفهان)، مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهراء، قم، چاپ اول، 1386.

سهروردی، یحیی بن حبش، حکمة الاشراق، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1373.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعةج 1-9، داراحیاء التراث العربی،، بیروت، چ الطبعة الرابعة، 1410 ه.ق

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1410 ق.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، مرکز نشر دانشگاه تهران، تهران، 1360.

طباطبایی، محمدحسین، توحید علمی و عینی در مکاتیب حکمی و عرفانی میان سید احمد کربلائی و شیخ محمدحسین اصفهانی، به ضمیمه محاکمات و تذییلات علامه طباطبایی بر سه مکتوب اول سید و شیخ و تذییلات سید محمد حسین طهرانی بر چهار مکتوب آخر سید و شیخ، حکمت، تهران،1410 ق

طباطبایی، محمدحسین، نهایة الحکمة، ترجمه و شرح علی شیروانی، انتشارات الزهراء، تهران، چاپ پنجم،1380.

فندرسکی، میر ابوالقاسم، منتخب جوگ باسشت، تصحیح، تحقیق، ترجمه سید فتح الله مجتبائی، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، تهران، 1385.

فیاض لاهیجی، عبدالرزاق، سرمایه ایمان در اصول اعتقادات، تهران، انتشارات الزهرا، 1372

فیاض لاهیجی، عبدالرزاق، گوهر مراد، نشر سایه، 1383.

قاضی سعید قمی، محمد سعید بن محمد مفید، اسرار العبادات و حقیقة الصلوة، تهران، دانشگاه تهران، چاپ اول، 1339.

قاضی سعید قمی، محمد سعید بن محمد مفید، الاربعینیات لکشف انوار القدسیات، محقق و مصحح نجفقلی حبیبی، میراث مکتوب، تهران، چاپ اول، 1381.

قاضی سعید قمی، محمد سعید بن محمد مفید، تعلیقات بر اثولوجیا، افلوطین، ترجمه ابن ناعمه حمصی، مقدمه و تصحیح جلال الدین آشتیانی، تهران، انجمن شاهنشاهی ایران، 1398 ق.

قاضی سعید قمی، محمد سعید بن محمد مفید، شرح الاربعین، محقق و مصحح نجفقلی حبیبی، تهران، میراث مکتوب، چاپ اول، 1379.

قاضی سعید قمی، محمد سعید بن محمد مفید، شرح توحید الصدوق، ناشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، تصحیح و تعلیق از نجفقلی حبیبی، چاپ اول، 1415 ق.

کدیور محسن، «منزلت فلسفی قاضی سعید قمی»، آیینه پژوهش، شماره 32، 1374.

کربن، هانری، تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، تهران، مینوی خرد، 1391.

مجموعه نویسندگان، جستاری در آرا و افکار میرداماد و میرفندرسکی: مجموعه مقاله و گفتار، تهران، فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، 1385.

مکارم، هادی، «خرده گیران بر حکمت متعالیه و منتقدان صدرالمتألّهین»، مجلّه حوزه، مرداد و شهریور، دوره 16، ش ۹۳، 1378

میرداماد، محمدباقربن‌محمد، مصنفات میرداماد، تحقیق تصحیح عبدالله نورانی، تهران، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1381.