سنجش سطح دانش و آگاهی روستاییان درباره مدیریت بحران خشکسالی (مطالعه موردی: روستاهای دهستان میان خواف شهرستان خواف)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 3، دوره 6، شماره 2 - شماره پیاپی 22، تیر 1396، صفحه 73-100   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v6i2.57481

نویسندگان

طاهره صادقلو^* ؛ یاسر عربتیموری؛ اسماعیل شکوری فرد

فردوسی مشهد

چکیده

مخاطرات طبیعی یک چالش عمده در نواحی روستایی است و کنترل آن در روستا از اهمیت زیادی برخوردار است. با توجه به این مسئله هنوز عرصه‌های روستایی کشور از یک مدیریت فراگیر بحران برخوردار نبوده و سالیانه تعداد زیادی از ساکنان نواحی روستایی کشور در اثر سوانح طبیعی و غیرطبیعی دچار خسارات و تلفات جانی و مالی می‌شوند. روستاها و اهالی آن به عنوان پایه اصلی در مدیریت بحران با دانش و آگاهی، پیش‌بینی، آمادگی و بازسازی مناسب، نقش جدی در کاهش خسارات و تلفات مخاطرات خواهند داشت. پژوهش حاضر در بهار 1395، با هدف سنجش سطح دانش و آگاهی روستاییان درباره مدیریت بحران خشکسالی انجام شد. برای رسیدن به هدف پژوهش از روش‌شناسی توصیفی- تحلیلی از طریق شیوه مطالعه اسنادی و پیمایشی (پرسشنامه محقق ساخته) استفاده شد. جامعه آماری پژوهش را 260 نفر از خانوارهای روستایی دهستان میان خواف شهرستان خواف تشکیل داده‌اند. برای جمع‌آوری داده‌ها از روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای با ابزار پرسشنامه محقق ساخته بر اساس شاخص‌ها و مؤلفه‌های ابعاد 4 گانه دانش مدیریت بحران خشکسالی از ادبیات نظری استفاده شد. پایایی ابزار اندازه‌گیری با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ (0.784)، تأیید شد. نتایج و یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که خانوارهای روستایی نمونه در برخورداری از مؤلفه‌های ابعاد چهارگانه دانش مدیریت بحران و در کل دانش روستاییان درباره مدیریت بحران خشکسالی، پایین‌تر از سطح مطلوب میانگین عددی 3 قرار دارند. همچنین با استفاده از مدل اولویت‌بندی کوپراس، بین روستاهای مورد مطالعه در خصوص برخورداری از دانش مدیریت بحران خشکسالی رتبه‌بندی انجام گرفت که روستای فایندر با بیشترین امتیاز در رتبه اول و روستای وراب در رتبه دوم و روستای مهاباد در پایین‌ترین رتبه قرار دارند.

کلیدواژه‌ها

دانش و آگاهی؛ بحران؛ مدیریت بحران؛ خشکسالی؛ دهستان میان خواف

مراجع

اخوان، پیمان؛ درویش زاده، مرضیه؛ 1391. ارائه چارچوب مدیریت بحران مبتنی بر مکاتب فکری مدیریت دانش ایرل در بحران زلزله. فصلنامه علمی- پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات. شماره 1، دوره 67، صص، 170-143.

افراخته، حسن؛ 1391. اقتصاد فضا و توسعه روستایی (مطالعه موردی: ناحیه شفت)، مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی. شماره 1، ص 40.

امیری، عبدالرضا؛ 1378. بحران‌های طبیعی و نظم و امنیت اجتماعی، تهران: سازمان تحقیقات و مطالعات ناجا. ص، 34.

ایمانی، بهرام؛ عمران زاده، بهزاد؛ 1388. راهکارهای رفع نارسایی مدیریت بحران در نواحی روستایی ایران. فصلنامه مسکن و محیط روستا، شماره 125، صص. 12-32.

تقوایی، مسعود؛ عزیزی، داود؛ 1378. برنامه‌ریزی و مدیریت بحران شهری، انتشارات کنکاش، اصفهان.

سجادی، اشرف؛ 1392. مدیریت بحران و وظایف نیروهای مسلح در شرایط بروز بلایا و حوادث طبیعی. اولین همایش سراسری محیط زیست، انرژی و پدافند زیستی، 10 دی ماه، تهران، موسسه آموزش عالی مهر اروند، گروه ترویجی دوستداران محیط زیست.

جعفری، مصطفی؛ ابن رسول، سیداصغر؛ دیده ور، فاطمه؛ 1385. نقش مدیریت دانش و فناوری اطلاعات در مدیریت ریسک پروژه. نشریه بین‌المللی علوم مهندسی. شماره 5، صص 31-37.

چشم براه، محسن؛ قاسمی، محمد؛ کرباسیان، محمد؛ یاوری، علیرضا؛ و خیام باشی، بیژن؛ 1393. راهبرد مدیریت دانش در مدیریت بحران. پژوهشنامه نظم و امنیت انتظامی. شماره 4، ص 27-52.

رفیعیان، مجتبی؛ مطهری، زینب السادات؛ 1391. طراحی مدلی برای مطالعه رویکرد مدیریت ریسک بحران اجتماع محور. مطالعه موردی: طرح دوام (داوطلبین واکنش اضطراری محلات)، فصلنامه علمی پژوهشی مدیرتی بحران. شماره 1، ص 5-12.

روشندل اربطانی، طاهر؛ پورعزت، علی اصغر؛ قلی پور، آرین؛ 1388. تدوین الگوی جامع فراگرد مدیریت بحران با رویکرد نظم و امنیت. فصلنامه دانش انتطامی. شماره 2، صص. 64- 82.

ریاحی، وحید؛ زمانی، لقمان؛ 1392. مدیریت بحران زلزله در سکونتگاه‌های روستایی شهرستان سروآباد. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی. شماره 1، صص. 2-22.

سجاسی قیداری، حمدالله؛ صادقلو، طاهره؛ رئیسی، اسلام؛ 1393. سنجش سطح دانش مدیریت بحران مدیران محلی روستایی با تأکید بر زلزله. مطالعه موردی: دهستان گشت، شهرستان سراوان، پژوهش‌های روستایی. شماره 3، صص. 541- 561.

سلمانی، محمد؛ ایمانی، بهرام؛ 1378. راهکارهای رفع نارسایی مدیریت بحران در نواحی روستایی. فصلنامه مدیریت بحران. شماره 27، صص. 50- 70.

صادقلو، طاهره؛ عزیزی دمیرچیلو، عبداله؛ 1394. ارزیابی میزان تأثیر گذاری دانش بومی بر پایداری توسعه کشاورزی، مطالعه موردی: روستاهای دهستان گوک تپه شهرستان بیله سوار. مجله پژوهش‌های روستایی. شماره 22، صص. 41- 61.

عبدالهی، مجید؛ 1391. مدیریت بحران در نواحی شهری. انتشارات سازمان شهرداری‌های کشور. تهران، صص. 34-55.

عزمی، آئیژ؛ میرزایی قلعه، فرزاد؛ درویشی، سباء؛ 1394. جایگاه دانش بومی در مدیریت مخاطرات طبیعی در روستاها، مطالعه موردی: دهستان شیزر، شهرستان هرسین، فصلنامه جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره 13، صص. 39- 23.

غلامحسینی، اسماعیل؛ 1391. بررسی نقش و جایگاه ناجا در مدیریت بحران‌های طبیعی. مطالعه موردی: بحران سفید، بحران برف 1383 گیلان، فصلنامه پژوهش‌های مدیریت انتظامی. صص. 548- 568.

فاضل نیا، غریب؛ رکن الدین افتخاری، عبدالرضا؛ 1382. تبیین نظریه‌ای عوامل مؤثر بر شناخت و آگاهی روستاییان از توانش‌های خود و محیط پیرامون. فصلنامه علمی پژوهشی. شماره 1، صص.111-150.

فیروزی، محمدعلی؛ سجادیان، ناهید؛ سجادیان، مهیار؛ 1390. سیستم پشتیبانی تصمیم گیری فضایی مدیریت ریسک بحران‌های طبیعی در روستاها با بهره گیری از جی. آی. اس؛ گامی در راستای توسعه پایدار. مطالعه موردی: روستاهای استان مازندران، فصلنامه روستا و توسعه. شماره 2، صص.93-115.

قدیری معصوم؛ قراگوزلو، مجتبی؛ قراگوزلو، هادی؛ 1391. نقش نواحی صنعتی در توسعه اقتصادی و اجتماعی سکونتگاه‌های روستایی. مجله اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال 1، شماره 2، صص.1-14.

مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390.

موسوی، سیروس؛ 1390. قابلیت‌های دهیاری در مدیریت بحران روستاها. ماهنامه آموزشی، پژوهشی و ترویجی دهیاری‌ها. شماره 36، صص. 5-3.

محسنی، محمد؛ 1371. بررسی آگاهی‌ها، نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی و فرهنگی در ایران. معاونت پژوهشی و آموزشی فرهنگ و ارشاد اسلامی.

میرزاده اسدآبادی؛ اسماعیل؛ 1390. اثرات خشکسالی هواشناسی (اقلیمی) بر منابع آب دشت خواف. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد، واحد تربت حیدریه.

وزین، نرگس؛ 1386. نقش دانش بومی و نوین در کاهش آسیب‌های محیطی در روستاها. مطالعه موردی: بخش خورش رستم، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس.

هزار جریبی، جعفر؛ محبوبی منش، حسین؛ 1391. تولید دانش انتظامی معطوف به ارتباطات علمی بین سازمانی در ناجا. فصلنامه نظم و امنیت انتظامی. شماره 2، صص.1-29.

Abaci, M.C., 2016. ndama guidelines on management of nuclear and radiological emergencies, ndama haven. Safdarjung Enclave,34 (1), 17-22.

Aping, T., Aisha, W., Xian, T., 2005. Earthquake disaster management inChina.

Coppola, D.P., 2007. Introduction to International Disaster Management.Oxford, UK: Butterworth, Heinemann, Burlington.

Edberg, BH., Tamara, LT., Eric, BB., Dianne. W., Gabor, DK., Gary., 2006. Healthcare worker competencies for disaster training BMC medical Education.

Hansson, K., Danielson, M., Ekberg, L., 2008. assessment of a flood management formwork, international journal of public information systems,23, 25- 37

Jacques, Tony., 2007. issue management and crisis management. And integrated, Non-liner, Relational Construct Original. Research Article Public Relations Review, 32, 147- 157

Steve M, N., Mason, B., Koch, T., Ackerman, J., Cassidy, D., Belonged., 2008. corporate crisis management: Managing a major crisis in chemical facility, Journal of Hazardous Materials, 93-120.

Myers, D., Wee David, F., 1988. Disaster in mental health services. A primer for practitioners. Series in psychosocial stress. New York: Brunner‐ Routledge, 46-60.

R, Sang it, or. Rabat, Pal., K, Prada., 2014. Awareness of Rural Youth towards Disaster Management. A Gender Disintegrated Study. Indian Research, pp, 78- 82

V, Kumar i., K., Sabetha, P., 2015. Awareness on disaster management. An exploration among secondary school students in Kerala based on their gender, local and experience with disaster, guru journal of Behavioral and Social Sciences, p p. 382- 388.

International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies., 2013. Public awareness and public education for disaster risk reduction: key messages, Geneva, Switzerland.