تحلیل فرایند انتقال معنا در ترجمه با رویکرد نشانه‌معناشناسی گفتمانی (مطالعه موردی: اثر پیامبر ترجمه حسین الهی قمشه‌ای)

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 1، دوره 53، شماره 1، فروردین 1399، صفحه 1-29   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.v53i1.84468

نویسندگان

لیلا توکلی¹؛ حمیدرضا شعیری^{* 2}؛ علی ربیع³؛ علی کریمی فیروزجانی⁴

¹گروه زبان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جنوب، تهران، ایران

²گروه زبان فرانسه، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

³گروه مترجمی زبان انگلیسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جنوب، تهران، ایران

⁴گروه زبان‌شناسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

هر مترجم در محور جانشینیِ واژگان و نیز در محور همنشینیِ ساختار دستوری، با در نظر گرفتن نیت متنِ مبدأ و ملاحظات فرهنگی زبانِ مقصد دست به گزینش می‌زند. با التفات به اینکه مترجم، به‌عنوان گفته‌یابِ پیامِ مؤلف در زبان مبدأ و نیز گفته‌پردازِ همان پیام در زبان مقصد، تحت نفوذ فضایی بیناگفتمانی قرار می‌گیرد، رویکرد نشانه‌معناشناختیِ گفتمانی برای تحلیل فرایند انتقال معنا، اختیار شده است. با در نظر گرفتن تعریف نشانه‌شناختیِ «ترجمه» به‌مثابة رابطة بینافرهنگی و بینامتنی، هدف پژوهش حاضر این است که با روش تحلیلی‌توصیفی نشان دهد در ترجمة پیامبر اثر جبران خلیل جبران و برگردان الهی قمشه‌ای، عناصر فرهنگیِ زبان مبدأ و زبان مقصد تحت کنترل شرایط گفتمانی براساس دو نظام معــنایی هم‌گرا و واگرا نقش‌آفرینی می‌نمایند. از آنجا که کارکرد نظام معنایی هم‌گرا، حفظ ریختار فرهنگی متن مبدأ است و کارکرد نظام معنایی واگرا ایجاد ناهم‌ریختیِ بینافرهنگی، مسئلة پژوهش این است که در ترجمة پیامبر چگونه از تعامل مثبت یا منفیِ دو نظام معنایی هم‌گرا و واگرا، عناصر فرهنگی می‌توانند در چارچوب نظام ارزشی گفتمانی تمهید انتقال معنا را فراهم نمایند؟ فصل تمایز این پژوهش با پژوهش‌های متناظر دیگری که در خصوص پیامبر صورت پذیرفته، در توجه نشانه‌معناشناختی به عناصر بینافرهنگی است. از یک سو التفات نابسندة پژوهشگران به مطالعة فرایند کیفی ترجمه و از سویی دیگر، نیاز مترجمان به مداقة نظر در تفاوت‌های فرهنگی، برای بهبود عملیِ ترجمه‌هایشان ضرورت این پژوهش را توجیه می‌نمایند.

کلیدواژه‌ها

جبران خلیل جبران؛ نشانه‌معناشناسی گفتمانی؛ ترجمه؛ پیامبر؛ هم‌گرا؛ واگرا؛ حسین الهی قمشه‌ای

مراجع

اکبری‌زاده، ف.، و محصص، م. (1396). نشانه‌معناشناسی گفتمان تبلیغی موسی. جستارهای زبانی، ۸(۴۰)، 293-۳۱۸.

تسلیمی، ع. (1395). نقد ادبی. تهران: کتاب آمه.

جعفری، ط. (1389). تحلیل و نمادپردازی پیامبر، نوشتة جبران خلیل جبران، با توجه به کهن‌الگوهای یونگی. فنون ادبی، ۲(۲)، 123-134.

خلیل جبران، ج. (1380). پیامبر. ترجمة مهدی مقصودی. مشهد: گل آفتاب.

خلیل جبران، ج. (1387). پیامبر. ترجمة حسین الهی قمشه‌ای. تهران: روزنه.

خلیل جبران، ج. (1388). پیامبر. ترجمة هرمز ریحانی و ناتالینا ایوانوا. تهران: پیکان.

خلیل جبران، ج. (1397). پیامبر. ترجمة مهوش شریعت‌پناهی. تهران: فراروان.

سوسور، ف. (1377). دورة زبان‌شناسی عمومی. ترجمة کوروش صفوی. تهران: هرمس.

شعیری، ح. (1385). تجزیه و تحلیل نشانه‌معناشناسی گفتمان. تهران: سمت.

شعیری، ح. (1394). تحلیل فرایند معناسازی در ترجمه و نظام ارزشی گفتمان از منظر خرده‌معناهای اجتماعی‌فرهنگی و ذاتی. مطالعات زبان و ترجمه، ۴۸(۲)، ۲۷-۴۸.

شعیری، ح. (1395). نشانه‌معناشناسی ادبیات. تهران: دانشگاه تربیت مدرس.

شعیری، ح. (1397). مبانی معناشناسی نوین. تهران. سمت.

صفی‌نژاد، م.، خزاعی فرید، ع.، قربان‌صباغ، م. (1394). تعادل زیباشناختی در ترجمة متون ادبی از منظر زیباشناسی دریافت: موردپژوهی ترجمه‌های کتاب پیامبر اثر جبران خلیل جبران. پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.

صلح‌جو، ع. (1377). گفتمان و ترجمه. تهران: مرکز.

صلح‌جو، ع. (1396). از گوشه و کنار ترجمه. تهران: مرکز.

عباسی، ع. (1395). نشانه‌معناشناسی روایی مکتب پاریس. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

کنعانی، ا. (1396). تحلیل کارکرد تنشی‌زبانی ’نور‘ و ابعاد معنایی آن در نظام گفتمانی ’شرق اندوه‘ و ’حجم سبز‘ سهراب. جستارهای زبانی، ۸(۲)، 25-۵۲.

همتیان، م.، و هاشمی، م. (1394). تحلیل شیوه‌های برقراری ارتباط با مخاطب بر مبنای اقتضای حال در پیامبر جبران خلیل جبران. ادب و زبان، ۱۸(۳۷)، 285-304.

 

Bertrand, D. (2000). Precis de semiotique litteraire. Paris, France: Nathan.

Biglari, A. (2011). Semiotique et pragmatique des passions dans les contemplations de Victor Hugo (Unpublished doctoral dissertation). University of Limoges, Limoges, France.

Chandler, D. (1994). Semiotics, the basics. London, England: Routledge.

Chauchat, H. (1999). Du fondement social de l’identite du sujet. In A. Chauchat, & A. Durand-Delvigne (Eds.), De l’identite du sujet au lien social, les ’etudes des processus identitaires (pp. 3-26). Paris, France: Presses Universitaires de France.

Erikson, E. H. (1994). Identity and the life cycle. New York, NY: W. W. Norton & Company.

Fodor, N. (1950). Varieties of nostalgia. Psychoanalytic Review, 37(1), 25-38.

Fontanille, J. (1987). Le savoir partage: Semiotique et theorie de la connaissance chez Marcel Proust (Vol. 4). Amsterdam, Netherlands: John Benjamins.

Proust, M. (1989). Les espaces subjectifs. Introduction à a semiotique de l'observateur. Paris, France: Hachette.

Munday, J. (2001). Introduction translation studies. Oxfordshire, England: Routledge.

Newmark, P. (1981). Approaches to translation. Oxford and New York: Pergamon.

Shaïri, H. R., & Kariminejad, S. (2014). Pour une semiotique de l’alerte. Les conditions semiolitteraires de l’eveil du corps. Signata Annales des Semiotiques, 5, 199-216.

Sonesson, G. (1997). The limits of nature and culture in cultural semiotics. In Papers from The Fourth Bi-annual Meeting of the Swedish Society for Semiotic Studies, Linköping University, Sweden.

Tarasti, E. (2000). Existential semiotics. Indiana, IN: Indiana University Press.

Zilberberg, C. (1999). Semiotique de la douceur. Topicos del Seminario, 2, 31-64.

Zilberberg, C. (2002). Precis de grammaire tensive. Tangence, 70, 111-143.

Zilberberg, C. (2006). Élements de grammaire tensive. Limoges, France: Presses Univ. Limoges.