بررسی تطبیقی آثار و نتایج نظریه صیانت ذات اسپینوزا و نظریه فطرت علامه طباطبایی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 2، دوره 51، شماره 2 - شماره پیاپی 103، آذر 1398، صفحه 31-50   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/philosophy.v51i2.72345

نویسندگان

حسین اسفندیاری^{* 1}؛ حمید کریمی²؛ مهدی محمدزاده بنی طرفی³

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد پردیس فارابی دانشگاه تهران

²دانشگاه علم و صنعت ایران

³دانشگاه فرهنگیان قزوین

چکیده

اسپینوزا درکتاب «اخلاق»، برای تبیین حیات عقلانی انسان و چگونگی اختیار آدمی، پای قانون صیانت ذات را به میان می‌آورد. به موجب این قانون «هر شی از این حیث که در خود هست می‌کوشد تا هستی‌اش را حفظ کند.» اهمیت این قانون در شکل دادن به نظام اخلاقی و وصول به غایتِ «سعادت انسانی»-که مقصود اصلی اسپینوزا از تلاش فلسفی اوست-روشن می‌شود. مفاهیمی نظیرآزادی اراده، اختیار، سعادت و فضیلت، مبتنی بر صیانت ذات؛ تبیین نویی پیدا می‌کنند. در طرف دیگر علامه طباطبایی با طرح نظریه فطرت، اساس نظریه اجتماعی خود را پی‌ریزی می‌کند ودر ادامه روش زندگی برآمده از فطرت یا همان دین فطری را مبتنی بر «ساختمان وجودی» ویژه آدمی می‌داند که انسان باعمل به مقتضای دین فطری در پرتو زندگی عقلانی به حیات طیبه می‌رسد و نهایتاً در این نظریه مفهوم اختیار و آزادی انسان، مبتنی بر فطرت معنای تازه‌ای می‌یابد. در این مقاله سعی شده تا با نگاهی تحلیلی-تطبیقی به بررسی نظرگاه دو فیلسوف و رهیافت‌های مشترک و متفاوت آنها در عرصه آثار و نتایج دو سنت فلسفی پرداخته شود.

کلیدواژه‌ها

صیانت ذات؛ حفظ خود؛ فطرت؛ اختیار؛ آزادی و بندگی؛ سعادت

مراجع

ابن سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، نشرالبلاغة، قم، 1375.

ابن سینا، حسین بن عبدالله، الشفاء: الهیات، مکتبة آیة الله المرعشی، قم، 1404 ق.

ابن میمون، موسی بن میمون، دلالة الحائرین، تحقیق حسین آتای، مکتبة الثقافة الدینیة، آنکارا، بی‌تا.

اسپینوزا، باروخ، اخلاق، محسن جهانگیری، تهران، چاپ سوم، 1388.

تفتازانی، مسعود بن عمر، شرح المقاصد، الشریف الرضی، افست قم، 1409 ق.

جهانگیری، محسن، مجموعه مقالات، حکمت، تهران، 1390.

حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم، نشر اسلامی، 1413 ق.

سبزواری، هادی بن مهدی، شرح منظومه، نشر ناب، تهران، 1379.

صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة، بیروت، داراحیاء التراث، 1981 م.

طباطبایی، محمد حسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم، بوستان کتاب، 1387.

طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، نشر اسماعیلیان، 1371.

طباطبایی، محمد حسین، بررسی‌های اسلامی، بوستان کتاب، قم، 1388.

طباطبایی، محمد حسین، نهایة الحکمة، قم، نشر اسلامی، بی‌تا.

فارابی، محمد بن محمد، السیاسة المدنیة، بیروت، مکتبة الهلال، 1996 م.

فارابی، محمد بن محمد، آراء اهل المدینة الفاضلة، بیروت، مکتبة الهلال، 1996 م.

نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، شرح الاشارات و التنبیهات، قم، نشر البلاغة، 1375.

 

Alison, Henry E, Benedicct de Spinoza an introduction, new haven and London,yale university press, 1987.

Aristotle, Nichomachean Ethics, edited by Paul negri, Toronto, General publishing company, 1998.

Deleuze, Gilles, Spinoza practical philosophy, Robert hurley, Francisco, city lights book san, 1998.

Della rocca, Michael, Spinoza, routledge, 2008.

Descartes, Rene, The Philosophical writings, Cambridge University, Cambridge. 1993.

Garrett, Don, Cambridge Companion to Spinoza, Cambridge University, Cambridge, 1997

Huenemann, Charlie, Interpreting Spinoza:Critical Essays.

Kashap, S.Paul, Spinoza & Moral Freedom, State UNIVER OF NEW YORK, ALBANY. 1987

Lebuffe, Michael, From bondage to freedom: Spinoza on human excellence, OUP USA. 2010.

Lord, Beth, Spinoza`s Ethics, Edinburgh University. 2010.

Plato, Plato: Critical Assisments, Routledge, New York. 1998.

Spinoza, Baruch, Ethics, A Theologico-Poltical Treatise & A Political Treatise,R.H.M. Elwes, New York, Dover Publications, ,1951

Spinoza, Baruch, Ethics, joseph Simon PUBLIHER, 1981.

Wolfson, Harry Austryn, The philosophy of spinoza: unfolding the latent processes of his reasoning, Cambridge, Harvard University. 1962.