واکاوی و شناسایی تغییرات مکانی پهنه های گرم و سرد دمایی ایران طی دوره‌های مختلف

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 5، دوره 6، شماره 2 - شماره پیاپی 22، تیر 1396، صفحه 141-162   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v6i2.59678

نویسندگان

مهدی دوستکامیان^{* 1}؛ اسماعیل حقیقی²؛ رضا بور بوری³

¹دانشگاه زنجان،

²دانشگاه تبریز

³دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

چکیده

هدف از این مطالعه، شناسایی پهنه‌های گرم و سرد دمایی و تغییرات آن‌ها طی دوره‌های مختلف است. برای این منظور آمار دمای روزانه برای 238 ایستگاه سینوپتیک طی دوره آمار 1341 تا 1390 از سازمان هواشناسی کشور استخراج گردیده است. برای شناسایی پهنه‌های دمایی سرد و گرم دوره آماری را به پنج دوره مساوی تقسیم کرده ایم و سپس با استفاده از روش‌های آماری چند متغیره تحلیل خوشه‌ای و به‌منظور اعتبارسنجی پهنه‌های سرد و گرم دمایی از شاخص‌های نظیر، شاخص اعتبار سنجی دیویس-بولدین (Davies–Bouldin index)، شاخص سیلهوتی (Silhouette Index) و تحلیل ممیزی استفاده‌شده است. نتایج حاصل از این مطالعه بیانگر این است که پهنه‌های گرمای دمایی ایران به سمت دوره‌های اخیر علاوه بر اینکه به لحاظ گستره مکانی به سمت عرض‌های بالاتر (به سمت عرض‌های شمالی و تقریباً 2/3 درصد) کشیده شده است نسبت به دوره‌های اخیر 3/1 درجه سانتی‌گراد افزایش داشته است. در حالی که پهنه‌های دمایی سرد ایران به سمت دوره‌های اخیر علاوه بر اینکه از وسعت مکانی آن‌ها کاسته شده است مقدار دمای آن‌ها هم افزایش قابل محسوسی داشته است به‌طوری‌که میانگین پهنه‌های سرد دمایی ایران در دوره اول (1341-1350) با گستره 4/26 درصد دارای دمایی 7/12 درجه سانتی‌گراد بوده است که در دوره پنجم (1390-1381) این گستره به 8/25 و دمای 4/13 درجه سانتی‌گراد رسیده است که بیانگر افزایش 7/0 درجه سانتی‌گراد دمای پهنه‌های سرد می‌باشد. نتایج به دست آمده از شاخص‌های اعتبار سنجی دیویس-بولدین، شاخص سیلهوتی و تحلیل ممیزی آمده نشان داد که به‌طورکلی پهنه‌های سرد و گرما ایران بالای 98 درصد در گروه مربوط به خود قرار داشتند.

کلیدواژه‌ها

خوشه‌بندی؛ شاخص اعتبار سنجی دیویس-بولدین (DBI)؛ شاخص سیلهوتی (SI)؛ تحلیل ممیزی؛ دما

مراجع

اسمعیل نژاد، مرتضی؛ خسروی، محمود؛ علیجانی، بهلول و مسعودیان سیدابوالفضل؛ 1392. شناسایی امواج گرمایی ایران، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 33، صص 54-33

اشرف، بتول و بایگی، محمد موسوی و کمالی، غلامعلی و داوری، کامران؛ 1390. پیش‌بینی تغییرات فصلی پارامترهای اقلیمی در 20 سال آن با استفاده از ریزمقیاس نمایی آماری داده‌های مدل Hadcm3 مطالعه موردی خراسان رضوی، شماره 4، صص 940-952.

پروین، نادر؛ 1389. مطالعه تغییر اقلیم نیم‌قرن اخیر با تأکید بر منطقه شمال غرب ایران، چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام، ایران- زاهدان- 25-27 فروردین.

ثریا، محمد، طاووسی، تقی، امینی، محمد؛ 1386. بررسی روند تغییرات خصوصیات دمایی ماهیانه شهر زاهدان طی نیم سده اخیر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان.

جهانبخش، سعید، رضایی، سمیه، قاسمی، احمدرضا، تدینی، معصومه؛ 1390. تحلیل سینوپتیکی یخبندان‌های بهاره تبریز (مطالعه موردی: سرمای بهار 1382 و 1383)، تحقیقات جغرافیایی، سال 26، شماره 3، صص: 24-1

-حبیب پور، کرم و صفری، رضا؛ 1390. کاربرد SPSS در تحقیقات پیمایشی (تحلیل داده‌های کمی) انتشارات متفکران.

حجازی زاده، زهرا. ناصر زاده، محمدحسین؛ 1386. تجزیه‌وتحلیل یخبندان در استان لرستان. نشریه علوم جغرافیایی، ج 6، ش 8 و 9، صص 85-69

حسنی پاک، علی‌اصغر، 1389. زمین‌آمار (ژئواستاتیستیک)، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول.

حیدری، حسن و علیجانی، بهلول؛ 1387. طبقه‌بندی اقلیمی ایران با استفاده از تکنیک‌های آماری چند متغیره، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 37، صص 57 – 74.

خسروی، محمود و محسن، آرامش؛ 1391. پهنه‌بندی اقلیمی استان مرکزی با استفاده از تحلیل عاملی – خوشه‌ای، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شماره 2، صص 78-100.

خسروی، محمود و نظری پور، حمید؛ 1389. کاربرد تحلیل خوشه‌ای در شناسایی ویژگی‌های روزهای بارش (ایستگاه خاش)، فضایی جغرافیایی، شماره 21، صص 90 – 65.

خلیلی، کیوان و ناظری تهرودی، محمد و احمدی، فرشاد؛ 1394. کاربرد شاخص PCI در بررسی الگوی بارش ایران و تحلیل روند تغییرات آن در مقیاس سالانه و فصلی طی نیم‌قرن اخیر، نشریۀ آبیاری و زهکشی ایران، شماره صص 195-208

دوستکامیان، مهدی و اشرفی، سعیده و قدمی، فروردین؛ 1394. تحلیل روند یخبندان‌های دوره‌ای ایران طی نیم‌قرن اخیر، مجله تحقیقات جغرافیایی، شماره 3، صص 39-50

دوستکامیان، مهدی؛ 1393. تغییرات زمانی و مکانی آب قابل بارش جو ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد به راهنمای حسین عساکره و مشاوره دکتر هوشنگ قائمی، دانشگاه زنجان مهرماه 1393.

عزیزی، قاسم؛ 1383. ارزیابی سینوپتیکی یخبندان‌های بهاری نیمه غرب ایران، مدرس علوم انسانی، شماره 18، صص 116-99.

علیجانی، بهلول. محمودی، پیمان. ریگی چاهی، اله بخش. خسروی، پرویز. 1389. بررسی تداوم روزهای یخبندان در ایران. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، 73: 1-20.

فتاحی، ابراهیم و تهمینه، صالحی پاک. 1388. تحلیل الگوهای سینوپتیکی یخبندان‌های زمستانه ایران. جغرافیا و توسعه، 13: 127-136.

فرشاد فر، عزت‌الله؛ 1390. اصول و روش‌های آماری چند متغیره، انتشارات دانشگاه رازی کرمانشاه

لشکری، حسن؛ 1387. تحلیل سینوپتیکی موج سرمای فراگیر 1382 در ایران، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شماره 66، صص: 18-1.

مزیدی، احمد و خدا قلی، مرتضی؛ 1388. پهنه‌بندی اقلیمی استان یزد با استفاده از روش‌های آماری چند متغیره، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره 13، صص 139-157

منصور فر، کریم؛ 1388. روش‌های پیشرفته آماری همراه با برنامه‌های کامپیوتری، انتشارات دانشگاه تهران

ناصر زاده، محمدحسین و دوستکامیان، مهدی و بیرانوند، آذر؛ 1395. تحلیل تغییرات الگوی درون دهه‌ای دمای ایران طی نیم‌قرن اخیر، مجله فضایی جغرافیا، شماره 53، صص 208-103

ناظم السادات، سید محمدجعفر؛ 1388. مبانی هوا و اقلیم‌شناسی، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ اول، تهران.

هژبر پور، قاسم، علیجانی، بهلول؛ 1386. تحلیل همدید یخبندان‌های استان اردبیل، جغرافیا و توسعه، شماره 10، صص: 106-89

Davies. D., Bouldin W (1979) A cluster separation measure. IEEE T. Pattern. Anal. 1979, 1(1), 224-227.

Halkidi M, Batistakis Y, Vazirgiannis M: Cluster Validity Methods: Part I & II. SIGMOD Rec.31(2):40-45

Bolshakova N. and Azuaje F. (2003) Cluster Validation Techniques for Genome Expression Data,Signal Processing, 83(6), 825-833

Kalkstein L.s.et al. (1987); an evaluation of three clustering procedures for use in synoptic climatological classification, j climate and apple metrological, 26(3), 717 – 730

Ripley BD (2004) spatial statistics. John Wiley & Sons, USA

Pandzic, K., and T. Likso, 2005: Eastern Adriatic typical wind fieldpatterns and large-scale atmospheric conditions. Int. J. Climate., 3(25), 81–98.