کشف معانی در متن از نظریه معنی المعنی تا عدم قطعیت معنا

زبان و ادبیات عربی

مقاله 2، دوره 8، شماره 15، شهریور 1395، صفحه 31-50   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v8i15.45920

نویسندگان

حسین آشوری^{* 1}؛ محمد صالح شریف عسکری²؛ سید عدنان اشکوری¹؛ علی پیرانی شال¹

¹دانشگاه خوارزمی

²دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

ممعناشناسی و دلالت‌های معنایی یک متن، از مهم‌ترین مسائل مورد توجه پژوهشگران است. عبدالقاهر جرجانی از جمله پژوهشگرانی است که به این موضوع، توجه داشت. وی با تکیه بر حاکمیت منظور مؤلف در شناخت معانی متن، نظریه معنی‌المعنی را ارائه کرد. این نظریه عامل تمایز میان زبان عادی و شعری است و معنای ثانویه‌ای به متن ادبی می‌افزاید. در دهه‌های اخیر مکتب‌های ساختارگرایی و ساختار‌شکنی با نقض این نظریه، شیوه‌های جدیدی جایگزین درک متن کردند. ساختارگرایی، متن را در فهم معنا کافی می‌داند و ساختارشکنی، فهم معنا را به خواننده می‌سپرد و نظریه تعدد خوانش ها یا مرگ مؤلف را مطرح می‌کند.
پژوهش حاضر بر آن است تا روند تحول معنی‌المعنی را از آغاز شکل‌گیری تاکنون و سه روش کشف معانی موجود در متن را بررسی کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد 1. معنی‌المعنی به دو گانگی معنا در یک متن و امکان کشف معنایی واضح از طریق ادراک منظور مؤلف معتقد است؛ 2. بلاغت‌پژوهان معاصر، تغییراتی در معنی‌المعنی ایجاد کرده و رکن جدیدی بدان افزودند؛ 3. ساختارگرایان و ساختارشکنان، اعتباری برای معنی‌المعنی قائل نیستند. ساختارگرایی بر سیاق متن در شناخت معنا مبتنی است و ساختار‌شکنی بر ادراک خواننده جهت کشف معانی متن استوار است.

کلیدواژه‌ها

معنا؛ معنی المعنی؛ ساختارگرایی؛ ساختارشکنی؛ عدم قطعیت معنا

مراجع

1. ابن الأثیر، ضیاء الدین. (1939م). المثل السائر، القاهرة: دون مطبعة.

2. أبو ناضر، موریس. (1982م). مدخل إلى علم الدلالة، مجلة الفکر العربی المعاصر، العدد18و19.

3. إسماعیل، عزالدین. (1987م). قراءة فی معنی المعنی عند عبدالقاهر الجرجانی، مجلة فصول، العدد3و4.

4. أیکو، أمبرتو. (2000م). التأویل بین السیمیائیات والتفکیکیة، المترجم: سعید بنکراد، بیروت: المرکز الثقافی العربی.

5. البیاتی، عبد الوهاب. (1990م). الدیوان، المجلد الأول، بیروت: دار العودة.

6. ترکی، محمد. (2014م). سلطة الغموض فی تأسیس شعریة الخطاب الشعری، مجلة حولیات التراث، العدد ١٤.

7. الجابری، محمد عابد. (1985م). اللفظ والمعنى فی البیان العربی، مجلة فصول، المجلد السادس، العدد1.

8. الجرجانی، عبد القاهر. (1991م). أسرار البلاغة، قرأه وعلق علیه محمود محمد شاکر، جدة: دار المدنی.

9. الجرجانی، عبد القاهر. (1987م). دلائل الإعجاز، تحقیق السید محمد رشید رضا، بیروت: دار المعرفة.

10. جمعی، الأخضر. (2001م). اللفظ والمعنی فی التفکیر النقدی والبلاغی عند العرب، دمشق: اتحاد الکتاب العرب.

11. حمودة، عبدالعزیز. (1998م). المرایا المحدبة من البنیویة إلی التفکیکیة، الکویت: المجلس الوطنی للثقافة والفنون والآداب.

12. الخواجة، درید یحیى. (1991م). الغموض الشعری فی القصیدة العربیة الحدیثة، الطبعة الأولی، حمص سوریا: دار الذاکرة.

13. درویش، محمود. (1990م). أری ما أرید، المغرب: دار نوبقال للنشر.

14. دهمان، أحمد علی. (1986م). الصورة البلاغیة عند الجرجانی منهاجا وتطبیقا، دمشق: دار طلاس.

15. الراغب، عبد السلام أحمد. (2001م). وظیفة الصورة الفنیة فی القرآن، الطبعة الأولی، حلب سوریا: فصلت للدراسات والترجمة والنشر.

16. الرباعی، عبد القادر الرباعی. (1998م). جمالیات المعنى الشعری «التشکیل والتأویل»، الطبعة الأولی، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.

17. الرباعی، عبدالقادر. (1996م). معنی المعنی تجلیات فی الشعر المعاصر اللیل نموذجا، مجلة فصول، المجلد15، العدد3.

18. زوین، علی. (1986م). منهج البحث اللغوی بین التراث وعلم اللغة الحدیث، بغداد: دار شئون الثقافة العامة.

19. عامر، فتحی أحمد. (1976م). المعانی الثانیة فی الأسلوب القرآنی، الطبعة الأولی، القاهرة: مطبعة أطلس.

20. العسکری، أبو هلال. (2006م). الصناعتین الکتابة والشعر، تحقیق محمد على البجاوی ومحمد أبو الفضل إبراهیم، الطبعة الأولی، لبنان: المکتبة العصریة.

21. العقاد، عباس محمود. (1995م). اللغة الشاعرة، القاهرة: نهضة مصر للطباعة والنشر والتوزیع.

22. عودة، خلیل. (1999م). مستویات الخطاب البلاغی فی النص الشعری، مجلة جامعة النجاح للأبحاث - العلوم الإنسانیة - المجلد 13، صص 424-449.

23. القرطاجنی، حازم. (1981م). منهاج البلغاء وسراج الأدباء، تحقیق محمد الحبیب ابن الخوجة، الطبعة الثانیة، بیروت: دار الغرب الإسلامی.

24. کوبن، جون. (1985م). بناء لغة الشعر، المترجم: أحمد درویش، القاهرة: مکتبة الزهراء.

25. لاینز، جون. (1987م). اللغة والمعنى والسیاق، ترجمة عباس صادق الوهاب، الطبعة الأولی، بغداد: دار الشؤون الثقافیة العامة.

26. المشهدانی، محمد إسماعیل. (2012م). المعانی الثوانی للفصل والوصل فی القراءات القرآنیة، مجلة آداب الرافدین، العدد62.

27. مطلوب، أحمد. (1973م). عبدالقاهر الجرجانی بلاغته ونقده، الطبعة الأولی، بیروت: دار العلم للملایین.

28. الموسی، خلیل. (2010م). آلیات القراءة فی الشعر العربی المعاصر، دمشق: منشورات الهیئة العامة السوریة للکتاب.

29. ناصف، مصطفی. (1965م). نظریة المعنی فی النقد العربی، بیروت: دار القلم.

30. همتی، شهریار؛ أمیری، جهانگیر؛ صالحی، پیمان (2013م). تأثیر أسطورة سیزیف الیونانیة فی قصیدة "کتیبه" لأخوان ثالث وقصیدة "فی المنفى" للبیاتی، مجلة دراسات فی اللغة العربیة وآدابها، العدد13.