پهنه‌بندی خطر سیلاب در حوضه آبریز گابریک

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 5، دوره 6، شماره 2 - شماره پیاپی 22، تیر 1396، صفحه 163-182   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v6i2.59833

نویسندگان

مسعود سیستانی بدوئی^{* 1}؛ حسین نگارش²؛ صمد فتوحی²

¹دانشگاه سیستان و بلوچستان

²سیستان و بلوچستان

چکیده

مخاطرات سیلاب یکی از مهم‌ترین و پرحادثه‌ترین مخاطرات طبیعی ایران می‌باشد که در سال‌های اخیر تکرار و شدت وقوع آن بیشتر شده است. شدت این مخاطره در حوضه آبریز گابریک به دلیل موقعیت جغرافیایی، شرایط خاص اقلیمی، زمین‌شناسی و عوامل حوضه‌ای بیشتر بوده و همه‌ساله حجم عظیمی از جریان سیلاب باعث تخریب اماکن مسکونی، اراضی کشاورزی و خسارات جانی و مالی زیادی می‌گردد. منطقه مورد مطالعه، یکی از حوضه‌های آبریز سواحل جنوب شرق ایران واقع در شرق استان هرمزگان بوده که با هدف کاهش خسارات جانی و مالی ناشی از مخاطره سیلاب در سکونتگاه‌های موجود در حوضه، به صورت تجزیه‌وتحلیل آماری، پیمایش میدانی و سنجش‌ازدور اقدام به شناسایی و تهیه نقشه پهنه‌بندی مناطق سیل‌گیر گردیده است. در این تحقیق با استفاده از فنون مختلف، پارامترهای مؤثر در وقوع سیلاب شناسایی و با به‌کارگیری مدل AHP در سیستم اطلاعات جغرافیایی، نقشه‌ای با دقت بالا تهیه شده است. نتایج حاصل از این پهنه‌بندی گویای آن است که مناطق با خطر بالا و بسیار بالا مجموعاً 4/23 درصد مساحت حوضه را تشکیل داده که نشان از سیلابی بودن پهنه‌های وسیعی از این حوضه به‌خصوص در مناطق پست نیمه جنوبی است که از دلایل اصلی این وضعیت، بارندگی‌های بسیار شدید لحظه‌ای، نفوذپذیری کم، فرسایش‌پذیری زیاد و شیب زیاد ارتفاعات می‌باشد؛ بنابراین به‌منظور کاهش و مهار این مخاطره و بهبود شرایط منطقه، اجرای طرح‌های آبخیزداری و احداث سد لازم و ضروری است.

کلیدواژه‌ها

حوضه آبریز گابریک؛ مخاطرات سیلاب؛ پهنه‌بندی؛ هرمزگان؛ زمین‌آمار؛ GIS

مراجع

اسحقی، فاطمه؛ 1391. هیدرواقلیم و سیل خیزی حوضه آبریز هلیل رود و اثرات آن بر کشاورزی منطقه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی. استاد راهنما دکتر غلامرضا نوری. دانشکده جغرافیا و برنامه ریزی محیطی. دانشگاه سیستان و بلوچستان.

امیدوار، کمال؛ 1390. مخاطرات طبیعی. چاپ دوم. یزد: انتشارات دانشگاه یزد. 316 صفحه.

اوزی، رمضان؛ 1390. جغرافیای مخاطرات (مخاطرات طبیعی و انسانی). چاپ اول. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز. 470 صفحه.

بهشتی بایگی، بی‌بی زهرا؛ 1384)، هیدرواقلیم و سیل خیزی حوضه آبریز شصت دره‌ تربت حیدریه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی. استاد راهنما دکتر حسین نگارش. دانشکده جغرافیا. دانشگاه سیستان و بلوچستان.

پرنده خوزانی، اکرم. لشکری، حسن؛ 1389. بررسی سینوپتیکی سیستم‌های سیل‌زا در جنوب ایران. فصلنامه تحقیقات منابع آب ایران. شماره 2. 73- 66. تهران.

خالقی، محمدعلی؛ 1375. هیدرولوژی آب‌های سطحی حوضه حنیفقان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی. استاد راهنما دکتر حسنعلی غیور. دانشکده علوم جغرافیایی و برنامه ریزی. دانشگاه اصفهان.

درخشان، شهرام؛ 1389. مطالعه پتانسیل سیل‌خیزی حوضه آبریز کسیلیان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. شماره 16. 63- 51. تهران.

زارع، مهدی؛ 1388. مبانی تحلیل خطر زمین لرزه. چاپ دوم. تهران: انتشارات پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله.142 صفحه.

سیستانی بدوئی، مسعود. نگارش، حسین. فتوحی، صمد؛ 1393. گرانولومتری رسوبات تراس‌های آبرفتی رودخانه گابریک و تحلیل رابطه سازندهای زمین‌شناسی با سیل‌خیزی حوضه. چاپ در مجموع چکیده مقالات سی و سومین گردهمایی ملی علوم زمین. تهران.8-1.

صدقی، حسین. بهنیا، عبدالکریم. دماوندی نژاد، احود؛ 1385. تحلیل سیلاب‌های حوضه آبریز میانی کارون. مجموع مقالات اولین همایش منطقه‌ای بهره برداری از منابع آب حوضه‌های کارون و زاینده رود. شهرکرد. 811- 804.

عزتیان، ویکتوریا. دانش آموز، ذبیح الله؛ 1391. بررسی خصوصیات هیدروژئومورفولوژی حوضه آبریز خیرآباد. فصلنامه آمایش سرزمین. شماره 2. 140- 113. تهران.

علایی طالقانی، محمود؛ 1390. ژئومورفولوژی ایران. تهران: نشر قومس. 360 صفحه.

علیزاده، امین. کمالی، غلامعلی. اکبری، ابوالقاسم؛ 1381. پهنه‌بندی پتانسیل سیل‌خیزی در حوضه اترک. چاپ در مجموع مقالات اولین همایش علمی تحقیقی مدیریت امداد و نجات. تهران. 276- 270.

علیزاده، امین؛ 1390. اصول هیدرولوژی کاربردی. چاپ هفدهم. مشهد: انتشارات دانشگاه امام رضا. 928 صفحه.

فرمانیان، محمد؛ 1385. هیدروژئومورفولوژی حوضه آبریز چمرود (کاشان) با تأکید بر سیل خیزی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی. استادراهنما دکتر محمود لاجوردی. دانشکده علوم زمین (گروه جغرافیا). دانشگاه شهید بهشتی.

فیض‌اله پور، مهدی. صدر افشاری، سحر؛ 1389. بررسی توزیع احتمالاتی و دوره برگشت سیلاب در حوضه‌های جنوبی دامنه کوه سبلان. نخستین همایش ملی بررسی دستاوردهای پژوهشگران علوم زمین ایران، تهران، 8- 1.

قنواتی، عزت الله؛ 1392. پهنه‌بندی خطر سیلاب شهر کرج با استفاده از منطق فازی. مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی. شماره هشتم. 29-42. مشهد.

محمدی، حسین؛ 1390. مخاطرات جوی. چاپ دوم تهران: انتشارات دانشگاه تهران. 230 صفحه.

محمودی، لقمان؛ 1383. بررسی و مطالعه هیدرواقلیم حوضه آبریز سیمینه رود با تأکید بر سیل خیزی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی. استاد راهنما دکتر محمد سلیقه. دانشکده جغرافیا. دانشگاه سیستان و بلوچستان.

مریدی فریمانی، علی اصغر؛ 1378. بررسی آشفتگی‌های راستای تنش‌های محلی در زون مکران. چاپ در مجموعه مقالات سومین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران. شیراز. 612-610.

مسعودیان، ابوالفضل؛ 1390. آب و هوای ایران. چاپ اول، مشهد: انتشارات شریعه توس. 288 صفحه.

مهندسان مشاور ستیران؛ 1370. شناخت و مطالعه اولیه حوضه‌های آبریز رودخانه‌های جگین، گابریک و سدیچ. شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان هرمزگان.

مهندسین مشاور جامع ایران؛ 1388. مطالعات توجیهی آبخیزداری حوضه آبریز گابریک. سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری استان هرمزگان.

ویسی، جلیل؛ 1387)، بررسی روند تغییرات بارش مؤثر در سیل خیزی (مطالعه موردی حوضه آبریز رودخانه راوند اسلام آباد غرب). پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیای طبیعی. استاد راهنما دکتر حسین نگارش. دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی. دانشگاه سیستان و بلوچستان.

Altin, T.B. (2014). The flood fisk of the yesilırmak basin (upper course), Turkey. Social and Behavioral Sciences, 120, 460–467.

Balica, S.F., Popescu. I., Beevers. L., & Wright. N. G. (2013). Parametric and physically based modelling techniques for flood risk and vulnerability assessment: A comparison. Environmental Modelling andSoftware, 41, 84–92.

Camarasa, B.A.M., & Soriano, J.G. (2012). Flood risk assessment and mapping in peri-urban mediterranean environments using hydrogeomorphology application to ephemeral streams in the valencia region (eastern Spain). Landscape and Urban Planning, 104, 189–200.

El-Magd, I.A., Hermas. E., &Bastawesy,M. E. (2010). GIS-modelling of the spatial variability of flash flood hazard in abudabbab catchment, red Sea Region, Egypt. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Sciences, 13, 81–88.

Fiorentino, M., Manfreda, S., &Iacobellis, V. (2007). Peak runoff contributing area as hydrological signature of the probability distribution of floods. Advances in Water Resources, 30, 2123-2134.

Hudson, P.F., &Colditz, R.R. (2003). Flood delineation in a large complex alluvial valley, lower panuco basin, mexico. Journal of Hydrology, 280, 229-236.

Huete, A.R. (1988). A soil-adjusted vegetation index (SAVI). Remote Sensing of Environment, 25, 295-309.

Loczy, D., Kis. E., & Schweitzer. F. (2009). Localflood hazards assessed from channel morphometry along the tisza river in hungary. Geomorphology, 113, 200-209.

Mouri, G., Minoshima, D., Golosov, V., Chalov, S., Seto, S., …&Oki, T. (2013). Probability assessment of flood and sediment disaster in Japan using the total runoff-integrating pathways model. Journal of Disaster Risk Reduction, 3, 31-43.

Stamey T.C., &Hess, G.(1993). Techniques for estimating magnitude and frequency of floods in rural basins in georgiaWater-Resources Investigations Reports, Georgia Department of Transportation, 1-75.

Stephan, R. (2002). Hydrologic investigation by the US geological survey following the 1996 and 1997 floods in the upper yellowstone river, American Water Resources Association 19th Annual Montana, Montana, Section one, 1-18.

Tarekegn, T.H., Haile. A. T., Rientjes. T., Reggiani. P., & Alkema. D. (2010). Assessment of an ASTER-generated DEM for 2D hydrodynamic flood modeling. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 12, 457- 465.

Taylor, J., Biddulph. P., Davies. M., & Lai. K. M. (2013). Predicting the microbial exposure risks in urbanfloods using GIS, building simulation, and microbial models. Environment International, 51, 182-195.

Veijalainen, N., Lotsari, E., Alho, P., Vehvilainen, B., &Kayhko, J. (2010). National scale assessment of climate change impacts on flooding in finland. Journal of Hydrology, 391, 333-350.

Volpi, M., Petropoulos. G. P., &Kanevski. M. (2013). Flooding extent cartography with landsat TM imagery and regularized kernel Fisher's discriminant analysis. Computers andGeosciences, 57, 24-31.

Waylen, P., & Woo, M.K. (1983). Annual floods in southwestern british Columbia.Journal of Hydrology, 62, 95-105.

Yue, S., Ouarda, T.B.M.J., Bobee, P., Legendre, P., &Bruneau, P. (1999). The gumbel mixed model for flood frequency analysis. Journal of Hydrology, 226, 88-110.