تحلیل مقایسه‌ای مفاهیم سلامت و پایداری حوزه آبخیز (یادداشت فنی)

آب و توسعه پایدار

مقاله 16، دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 11، اسفند 1397، صفحه 163-168   

نوع مقاله: یادداشت فنی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v5i2.69177

نویسندگان

فهیمه میرچولی¹؛ سیدحمیدرضا صادقی^{* 2}

¹تربیت مدرس

²تربیت مدرّس

چکیده

ارزیابی پیامدهای ناشی از افزایش بی‌رویه جمعیت و نیاز روزافزون به منابع‌طبیعی به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک با حساسیت و شکنندگی بالا، از ضروریات بنیادین مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز است. اگرچه مفاهیم سلامت و پایداری حوزه آبخیز به ‏هم ‏نزدیک هستند اما تفاوت‌های بین این دو مفهوم هنوز برای بسیاری از افراد واضح نمی ‏باشد. لذا نوشتار حاضر به معرفی، روشن‌سازی و مقایسه دو مفهوم سلامت و پایداری حوزه آبخیز پرداخته است. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که سلامت حوزه آبخیز توانایی بوم‌سازگان‌‌های آن برای حفظ ساختار، خودتنظیمی و بازیابی توانایی‌ها بعد از بروز تنش‌ها می‌باشد. این مفهوم یک فرآیند مقطعی است و با خدمات حوزه آبخیز ارتباط نزدیکی دارد، به‌طوری‏که برای ارزیابی سلامت حوزه آبخیز از معیارهای زیستی-‌فیزیکی استفاده شده و نتایج حاصل از ارزیابی آن علاوه‏ بر ارائه سامانه هشدار اولیه تخریب محیط‌زیست، علت تنش و مشکل موجود در سامانه آبخیز را تشخیص خواهد داد. اما پایداری حوزه آبخیز در واقع به توانایی آن برای تداوم ارائه خدمات در آینده نامحدود مربوط می‌شود. به‌عبارت‏ دیگر پایداری حوزه‌ آبخیز یک فرآیند طولانی‌مدت است که در ارزیابی آن از ابعاد اجتماعی، اقتصادی و محیط‌ زیستی به‌عنوان ابعاد اصلی ارزیابی استفاده می‌شود. بنابراین اطلاعات حاصل در مورد هر یک از مفاهیم سلامت و پایداری می‌تواند به‌عنوان مبنایی مناسب برای برنامه‌ریزی‌های جامع مدیریتی در مقیاس حوزه ‏آبخیز تلقی شود که درک صحیح این مفاهیم به مدیران و سیاست‌گزاران برای اتخاذ تصمیم‌های مناسب کمک خواهد کرد.

کلیدواژه‌ها

خدمات حوزه آبخیز؛ مدیریت جامع حوزه آبخیز؛ معیارهای پایداری حوزه آبخیز؛ معیارهای سلامت حوزه آبخیز

مراجع

رحیمی، ع.، 1388. انسان، توسعه، محیط‌زیست. مجله علوم اجتماعی، 20: 110- 118.

زاهدی، ش. و نجفی، غ. 1385. بسط مفهومی توسعه پایدار. فصلنامه مدرس علوم انسانی، 10(4): 43-76.

صادقی، س.ح.ر.، سعدالدین، ا.، حزباوی، ز. و اسدی نلیوان، ا. 1394. سلامت و پایداری حوزه آبخیز. گزارش فاز صفر طرح کلان ملی مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز کشور.

مهری، ر.، سعدالدین، ا.، اونق، م. و حاج ملاحسینی، ا. 1392. به‏ کارگیری مدل PSR به‌منظور محاسبه شاخص پایداری آبخیز (WSI) برای آبخیز چهل‌چای، رودخانه گرگانرود استان گلستان. دومین همایش ملی حفاظت و برنامه‌ریزی محیط‌زیست. دانشکده فنی شهید مفتح وابسته به دانشگاه فنی و حرفه‌ای، همدان، ایران.

Bebianno M.J., Pereira C.G., Rey F., Cravo A., Duarte D., d'Errico G. and Regoli F. 2015. Integrated approach to assess ecosystem health in harbor areas. Science of the Total Environment, 514: 92-107.

Costanza R. 2012. Ecosystem health and ecological engineering. Ecological Engineering, 45: 24-29.

Craheix D., Angevin F., Dore T. and De Tourdonnet S. 2016. Using a Multicriteria Assessment Model to Evaluate the Sustainability of Conservation Agriculture at the Cropping System Level in France. European Journal of Agronomy, 76: 75-86.

Ehrenfeld D. 1992. Ecosystem health and ecological theories, in: R. Costanza et al. (eds.). Ecosystem health: new goals for environmental management, Island Press, Washington, D.C., USA, pp 135-144.

Endo A., Tsurita I., Burnett K. and Orencio P. M. 2015. A review of the current state of research on the water, energy, and food nexus. Journal of Hydrology, Regional Studies.

Firdaus R., Nakagoshi N. and Idris A. 2014. Sustainability assessment of humid tropical watershed: a case of Batang Merao watershed, Indonesia. Procedia Environmental Sciences, 20: 722-731.

Guo Z.J., Zhang Q., Wang W.Y. and Wang C. 2015. Using Ecological Footprint Model for Port Ecosystem Sustainability Assessment, 11th Conference on the Eastern Asia Society for Transportation, Cebu, Philippines.

Habtamu T. 2011. Assessment of Sustainable Watershed Management Approach Case Study Dima, Tsegur Eyesus and Dijjil Watershed, Doctoral Dissertation, Cornell University, 132.

Hazbavi Z. and Sadeghi S.H. 2016. Watershed health characterization using reliability-resilience-vulnerability conceptual framework based on hydrological responses. Land Degradation and Development.

Hazbavi Z., Baartman J.E.M., Nunes J.P., Keesstra S.D. and Sadeghi S.H.R. 2018. Changeability of reliability, resilience and vulnerability indicators with respect to drought patterns, Ecological Indicators, 87: 196–208.

Jia H., Pan D. and Zhang W. 2015. Health assessment of wetland ecosystems in the Heilongjiang River Basin, China. Wetlands, 35(6): 1185-1200.

Jian P., Yanxu L., Tianyi L. and Jiansheng W. 2017. Regional ecosystem health response to rural land use change: a case study in Lijiang City, China. Ecological Indicators, 72: 399-410.

Karabulut A., Egoh B.N., Lanzanova D., Grizzetti B., Bidoglio G., Pagliero L., Bouraoui F., Aloe A., Reynaud A., Maes J., Vandecasteele I. and Mubareka S. 2016. Mapping Water provisioning services to support the ecosystem–water–food–energy nexus in the Danube River Basin. Ecosystem Services, 17: 278-292.

Keulertz M., Sowers J., Woertz E. and Mohtar R. 2016. The water-energy-food nexus in arid regions: The Politics of Problemsheds. Oxford Handbooks Online. 1-37.

Kim Y.O. and Xu F.L. 2014. Marine ecosystem health assessments in Korean coastal waters. Ocean Science, 49: 249–250.

Li Z., Xu D. and Guo X. 2014. Remote sensing of ecosystem health: opportunities, challenges, and future perspectives. Sensors, 14(11): 21117-21139.

Liu D. and Hao S. 2016. Ecosystem health assessment at county-scale using the pressure-state-response framework on the Loess Plateau, China. Environmental Research and Public Health, 14(1): 1-11.

Lu Y., Wang R., Zhang Y., Su H., Wang P., Jenkins A., Ferrier R.C., Bailey M. and Squire G. 2015. Ecosystem Health towards Sustainability. Ecosystem Health and Sustainability, 1(1): 1-15.

McGranahan G. and Satterthwaite D. 2003. Urban Centers: An Assessment of Sustainability, Annual Review of Environment and Resources, 28(1): 243-274.

Mohtar R. and Daher B. 2012. Water, Energy, and Food: The ultimate nexus. Encyclopedia of agricultural, food, and biological engineering, CRC Press, Taylor and Francis Group.

Peng J., Liu Y. and Li T. and Wu J. 2017. Regional ecosystem health response to rural land use change: a case study in Lijiang City, China. Ecological Indicators, 72: 399-410.

Rapport D.J., Regier H. and Hutchinson T. 1985. Ecosystem behavior under stress. The American Naturalist, 125: 617–640.

Rhodes K.L., Warren-Rhodes K.A., Sweet S., Helgenberger M., Joseph E., Boyle L.N. and Hopkins K.D. 2015. Marine Ecological Footprint Indicates Unsustainability of the Pohnpei (Micronesia) Coral Reef Fishery. Environmental Conservation, 42(2): 182-190.

Rovira S.J. and Rovira S.P. 2009. Assessment of Aggregated Indicators of Sustainability using PCA: the Case of Apple Trade in Spain, 6th International conference on Life Cycle Assessment in the Agri-food Sector, 11: 12-14

Ruperez-Moreno G., Senent-Aparicio J., Martinez-Vicente D., Garcia-Arostegui J., Calvo-Rubio F. and Perez-Sanchez J. 2017. Sustainability of Irrigated Agriculture with Overexploited Aquifers: The Case of Segura Basin (SE, Spain). Agricultural Water Management, 182: 67-76.

Sadeghi S.H. and Hazbavi Z. 2017. Spatiotemporal variation of watershed health propensity through reliability-resilience-vulnerability based drought index (case study: Shazand Watershed in Iran). Science of the Total Environment, 587: 168-176.

Sood A. and Ritter W.F. 2011. Developing a Framework to Measure Watershed Sustainability by using Hydrological/Water Quality Model. Journal of Water Resource and Protection, 3(11): 788-804.

Struck S.D. and Shoemaker L.L. 2008. Developing a Watershed Sustainability Index and Incentives for Integrated Water and Resource Management. Proceedings of the Water Environment Federation, 6: 89-102.

Styers D.M., Chappelka A.H., Marzen L.J. and Somers G.L. 2010. Developing a land-cover classification to select indicators of forest ecosystem health in a rapidly urbanizing landscape. Landscape Urban Plan, 94: 158–165.

Sun T., Lin W., Chen G., Guo P. and Zeng Y. 2016. Wetland ecosystem health assessment through integrating remote sensing and inventory data with an assessment model for the Hangzhou Bay, China. Science of the Total Environment, 566: 627-640.

Suo A.N., Xiong Y.C., Wang T.M., Yue D.X. and Ge J.P. 2008. Ecosystem health assessment of the Jinghe River watershed on the Huangtu Plateau. EcoHealth, 5(2): 127-136.

Walmsley J.J. 2002. Framework for Measuring Sustainable Development in Catchment Systems. Environmental management, 29(2): 195-206.

Wang X.B., Liu W.N. and Wu W.L. 2009. A holistic approach to the development of sustainable agriculture: Application of the ecosystem health model. International Journal of Sustainable Development and World Ecology, 16: 339–345.

Wu W., Xu Z., Yin X. and Zuo D. 2014. Assessment of ecosystem health based on fish assemblages in the Wei River basin, China. Environmental Monitoring and Assessment, 186(6): 3701-3716.

Wu W., Xu Z.X., Zhan C.S., Yin X.W. and Yu S.Y. 2015. A new framework to evaluate ecosystem health: A case study in the Wei River basin, China. Environmental Monitoring and Assessment, 187: 1-15.

Yu G., Yu Q., Hu L., Zhang S., Fu T., Zhou X., He X., Liu Y., Wang S. and Jia H. 2013. Ecosystem health assessment based on analysis of a land use database. Applied Geography, 44: 154-164.

Zhao X. and Bottero M. 2010. Application of System Dynamics and DPSIR Framework for Sustainability Assessment of Urban Residential Areas. PORTO Publications Open Repository Torino.