بررسی و تحلیل سبک شناسی آوایی خطبه های نهج البلاغه

زبان و ادبیات عربی

مقاله 5، دوره 8، شماره 15، شهریور 1395، صفحه 123-156   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v8i15.48320

نویسندگان

محمد غفوری فر^{* 1}؛ مهدی خرمی²؛ حسین شمس آبادی²؛ عباس گنجعلی²

¹دانشگاه کوثر بجنورد

²دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

سبک شناسی، یکی از رویکردهای نقدی است که در سده ی أخیر، توجه ویژه ای از طرف ادیبان و سخنوران به آن شده است. یکی از مهم ترین موضوعات مورد بررسی در سبک-شناسی، بررسی آوایی و یا موسیقایی متن ادبی و به عبارت دیگر سبک شناسی آوایی اثر ادبی است که نحوه ی کاربرد واحدهای آوایی (صدا و آهنگ) در یک موقعیت زبانی و نیز کارکرد بیانی آواهای زبان را بررسی می کند. از جمله متونی که ارزش و شایستگی بررسی و تحلیل سبک شناسی آوایی را دارد، خطبه های نهج البلاغه امیرمؤمنان علی(ع) است. این خطبه ها دارای موسیقی دلنشین و تأثیرگذاری می باشد که توجه ی بسیاری از اندیشمندان و ادیبان را به خود جلب نموده است، نوشتار حاضر بر آن است، تا عناصر سبک ساز آوایی خطبه های نهج البلاغه و میزان انسجام این عناصر با مفاهیم مورد نظر حضرت را با روش توصیفی ـ تحلیلی مورد بررسی قرار دهد. نتایج حاضر از این نوشتار حکایت از آن دارد که سجع، جناس، نظم آهنگ درونی، تکرار، تضاد و مقابله به عنوان نمود های برجسته ی عناصر آوایی در خطبه ها هستند که علاوه بر موسیقی گوش نواز، امکان استنباط معانی و مفاهیم مورد نظر حضرت را فراهم می کنند.

کلیدواژه‌ها

سبک شناسی آوایی؛ خطبه های نهج البلاغه؛ عناصر آوایی

مراجع

1- ابن جنی، ابی الفتح عثمان (1990م)؛ الخصائص، تحقیق محمد علی النجار، دارالشؤون الثقافیة، بغداد.

2- ابن عاشور، محمد الطاهر (بی‌تا)، موجز البلاغة، الطبعة الأولی، المطبعة التونسیة، تونس.

3- أبو الوفاء، علی الله بن علی (2003م)؛ القول السدید فی علم التجوید (بروایۀ حفص عن عاصم)، چاپ اول، دار ابن حزم، بیروت.

4- ابو زید، نصر حامد (1380ش)؛ معنای متن، پژوهش در علوم قرآن، ترجمه‌ی مرتضی کریمی‌نیا، انتشارات طرح نو، تهران.

5- الأزهری، ابو منصور محمد بن أحمد (1967م)؛ تهذیب اللغة، الدار المصریة للتألیف و الترجمه، مصر.

6- أنیس، إبراهیم (1973)؛ الأصوات اللغویة، دار المعارف، مصر.

7- بشر، کمال (1971)؛ دراسات فی علم اللغة، الطبعة الثانیة، دارالمعارف، مصر.

8- بلقاسم، دفة (2009)؛ نماذج من الإعجاز الصوتی فی القرآن الکریم دراسة دلالیة، جامعة خیضر، الجزائر.

9- بن ادریس، عمر خلیفة (1997)؛ البنیة الإیقاعیة فی شعر البحتری «دراسة نقدیة تحلیلة»، رسالة دکتوراه، حامعة الإسکندریة، مصر.

10- بیاتی، حمید سنا (2007)؛ التنغیم فی القرآن الکریم دراسة صوتیة. بغداد: مرکز إحیاء التراث العلمی.

11- بیگلری، حسن (1366)؛ سر البیان فی علوم القرآن، نشر سنائی، تهران.

12- تفتازانی، سعدالدین (1385)؛ شرح المختصر، چاپ دوم، اسماعیلیان، قم.

13- الجندی، علی (1954)؛ فن الجناس، دارالفکر العربی، القاهره.

14- خلیلی جهانتیغ، مریم (1384)؛ «نگاهی کوتاه به صبغه‌ی هنری کلمات قصار حضرت علی (ع) در نهج البلاغه»، مجله زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال چهارم. صص61 ـ 77 .

15- دشتی، محمد (1379)؛ ترجمه‌ی نهج البلاغه، چاپ سوم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی حضور، قم.

16- الرافعی، مصطفی صادق (1997)؛ اعجاز القرآن و البلاغة النبویة، الطبعة الأولی، دارالمنار، القاهره.

17- رُمّانی، علی بن عیسی (بی‌تا)؛ النکت، تصحیح: محمد خلف الله و محمد زغلول سلام، دارالمعارف، مصر.

18- زرقه، احمد (1993)؛ اسرار لحروف اصول اللغة العربیة، الطبعة الأولی، دار الحصاد للنشر، دمشق.

19- سعران، محمود (بی‌تا)؛ علم اللغة مقدمة للقارئ العربی، دارالنهضة للطباعة والنشر، بیروت.

20- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1384)؛ موسیقی شعر، چاپ هشتم، آگاه، تهران.

21- شمیسا، سیروس (1374)؛ کلیات سبک شناسی، چاپ سوم، انتشارات فردوس، تهران.

22- شیرازی، احمد امین (1372ش)؛ آئین بلاغت، چاپ سوم، قم.

23- صالح، رفیق أحمد معین(2003). دراسة اسلوبیة فی سورة مریم، رسالة الماجیستر، جامعة النجاح الوطنیة، نابلس.

24- الصباغ، رمضان (2001)، فی نقد الشعر العربی المعاصر دراسة جمالیة، الطبعة الأولی، دارالوفاء، مصر.

25- الطّیب، عبد الله (2000)، المرشد فهم اشعار العرب و صناعتها، دارالفکر، بیروت.

26- عباس، حسن (1998)؛ خصائص الحروف العربیۀ و معانیها، اتحاد الکتاب العرب، دمشق.

27- العسکری، ابو الهلال (1319)؛ الصناعتین، مطبعة محمود بک، آستانه.

28- غریب، رز (1378). نقد بر مبانی زیبایی شناسی و تأثیر آن در نقد عربی، ترجمه‌ی نجمه رجائی، دانشگاه فردوسی.

29- فتوحی، محمود (1390)؛ سبک‌شناسی نظریه‌ها رویکردها و روش‌ها، چاپ‌اول، نشر سخن، تهران.

30- الفراهیدی، ابن احمد (بی‌تا)؛ کتاب العین، تحقیق عبد الحمید هنداوی، دارالکتب العلمیة، بیروت.

31- فضل، صلاح (1998)؛ علم الاسلوب و مبادئه و اجراءاته، الطبعة الأولی، دار الشروق، القاهرة.

32- قاسمی، حمید محمد(1387)؛ جلوه‌هایی از هنر تصویر آفرینی در نهج البلاغه، انتشارت علمی و فرهنگی، تهران.

33- القلقلیة، عبده العزیز (1992)؛ البلاغة الإصطلاحیة، الطبعة الثانیة، دارالفکر العربی، بیروت.

34- کتانه، فتحی احمد (1999)؛ دراسة الاسلوبیة فی شعر ابی الفراس الهمدانی، رسالة الماحیستر، جامعة النجاح الوطنیه، الفلسطین.

35- الملائکه، نازک (1983)، قضایا شعر المعاصر، الطبعة الثامنة، دار العلم للملایین، بیروت.

36- نحله، محمود احمد (1981)، لغة القرآن الکریم فی جزء عمّ، دار النهضة العربیة، بیروت.

37- ولک، رنه (1370)؛ چشم اندازی از هنر و ادبیات، ترجمه غلامحسین یوسفی و محمد تقی صدقیانی، انتشارات معین، تهران.

38- هدارة، محمد مصطفی (1990)؛ فی النقد الحدیث، الطبعة الأولی. دارالکتب، بیروت.

39- یاقوت الحموی، شهاب الدین ابو عبدالله (2006)؛ معجم الأدباء، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.