بررسی و تحلیل شاخص های ژئومورفیک و ارتباط آن با مورفوتکتونیک فعّال در مناطق خشک (پلایای اردستان)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 3، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 25، اسفند 1394، صفحه 45-65   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v13i2.40048

نویسندگان

مصطفی خبازی^{* 1}؛ میثم شهبازی²

¹دانشگاه شهید باهنرکرمان

²دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

اهداف: هدف پژوهش حاضر، بررسی فعالیّت های تکتونیکی حوضة آبخیز اردستان با رویکرد کمّی است. نویسندگان سعی کردند از شاخص هایی استفاده شود که کمتر محاسبه شده باشد؛ بنابراین با توجّه به اعتبار شاخص های ژئومورفیک در مطالعات ژئومورفولوژی، برای ارزیابی فعالیّت های کواترنری پلایای اردستان، به محاسبة شاخص های شکل حوضه(BS)، حجم به سطح حوضه(VA)، تراکم سطحی ‌آبراهه(P)، انشعاب‌پذیری(BR)، انتگرال‌هیپسومتری حوضه(HI) و سینوزیته جبهة کوهستان(smf) مبادرت شد.
روش: در این پژوهش ابتدا با روش کتاب خانه ای و تحلیل منابع، 11 روش کمّی استخراج شد سپس متناسب با موقعیّت منطقه که در ناحیة خشک و بیابانی ایران مرکزی قرار گرفته، 6 شاخص سازگار و منطبق با مناطق خشک و اندیس هایی که با مورفولوژی حوضه و شبکة زه کشی ارتباط بیشتری داشتند، محاسبه شدند. سپس برای ارزیابی فعالیّت های تکتونیکی از شاخص های شکل حوضه(BS)، حجم به سطح حوضه(VA)، تراکم سطحی آبراهه(P)، انشعاب پذیری(BR)، انتگرال هیپسومتری حوضه(HI) و سینوزیته جبهة کوهستان(smf) استفاده شد.
یافته ها/نتایج: نتابج این پژوهش که با شاخص Lat برآوردشده، نشان می دهد که بخش های شمال غرب و جنوب غرب محدودة مورد مطالعه از نظر تکتونیک بسیار فعّال تر از قسمت های مرکزی و شرقی حوضه است. به طوری که حوضه های باد- خالدآباد با 2Lat= و طرق- ابیازن با 83/1Lat= دارای فعالیّت تکتونیکی زیاد و حوضه های اردستان 33/2Lat= و دق سرخ با 5/2Lat= دارای فعالیّت زمین ساختی متوسّط هستند.
نتیجه گیری: به نظر می رسد فعالیّت بخش های شمال غرب و جنوب غرب محدوده به عبورگسل های مهم قم - زفره و نطنز مربوط می شود؛ این در حالی است که به رغم نبود پیشینة لرزه خیزی قابل توجّه، مناطق فوق می تواند بیشترین توان حرکتی را در آینده داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

مورفوتکتونیک؛ نئوتکتونیک؛ پلایای اردستان؛ شاخص های ژئومورفیک

مراجع

1. امریان چافجیری، م. ر.، قرشی، م. (1389). برآورد جنبایی حاشیة شمالی البرز میان چالوس تا رود سر بر پایة شاخص‌های مورفوتکتونیکی (شاخص‌های سه بعدی). فصل‌نامة زمین، 5(1)، 94-78

2. حقی‌پور، ن. (1386). بررسی ریخت زمین‌ساختی گسترة کپه داغ- بینالود بر پایة شاخص‌های گرادیان شیب رود و هیپسومتری. فصل‌نامة علوم زمین، 16(29)، 64،-19

3. خطیبی بیاتی، م (1388). تشخیص فعّالیت‌های نئوتکتونیکی در حوضة آبریز قرنقوچای با استفاده از شاخص های ژئومورفیک و مورفوتکتونیک. فضای جغرافیایی، 9(25)، 50-23

4. خبازی، م. (1391). بررسی پالئوژئومورفولوژی کویر دق سرخ. (رسالة منتشرنشدة دکتری ژئومورفولوژی)، دانشگاه اصفهان، ایران

5. خیام، م.، مختاری کشکی، د. (1382). ارزیابی عملکرد فعالیّت‌های تکتونیکی بر اساس مرفولوژی مخروطه افکنه‌ها. پژوهش‌های جغرافیایی، 44، 10-1

6. رادفر، ش.، پورکرمانی، م. (1384).ریخت زمین ساخت گسل کوهبنان. مجلة علوم زمین، 15(58) ، 99-70

7. رجبی، م.، روستایی، ش.، مقامی مقیم، غ. (1385). تحلیل فعالیّت‌های نئوتکتونیکی در دامنه‌های جنوبی ارتفاعات آلاداغ در شمال شرقی ایران. جغرافیا و توسعه، 8، 191-177

8. زرگرزاده، م.، رنگزن، ک.، چرچی، ع.، آبشیرینی، ا. (1388). کاربرد GIS و شاخص‌های ژئومورفیک در پهنه‌بندی تکتونیک فعال زون زاگرس. مجموعه مقالات همایش ژئوماتیک. 20 اردیبهشت 1388. (صص. 10-1). تهران

9. سلیمانی، ش. (1378). رهنمودهایی در شناسایی حرکات تکتونیکی فعال و جوان با نگرشی بر مقدمات دیرینة لرزه شناسی. چاپ اوّل. تهران: انتشارات موسسة بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله

10. کرمی، ف. (1388). ارزیابی ژئومورفیک فعالیّت‌های تکتونیکی در حوضة زهکشی سعیدآباد چای. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی. 69 ،82- 67

11. مختاری کشکی، د. (1376). تحلیل برخی از مسائل مورفودینامیک دامنة شمالی میشو و دشت سیلابی کشکسرای. (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد جغرافیا). دانشگاه تبریز، ایران

12. مختاری کشکی، د. (1379). آسیب پذیری سکونتگاه‌های واقع در مسیر خطوط گسل و عمران روستایی مجلة مسکن و انقلاب. 91 و 92، 74-70

13. مددی، ع.، رضایی مقدم، م. ح.، رجایی، ع. (1383). تحلیل فعالیّت‌های نئوتکتونیک با استفاده از روش های ژئومورفولوژی در دامنه‌های شمال غربی تالش (باغروداغ). پژوهش‌های جغرافیایی، 36(50)، 138-123

14. یمانی، م.، باقری، س.، جعفری اقدم، م. (1389). تاثیر نوزمین ساخت در مورفولوژی آبراهه‌های حوضه چله ( زاگرس غربی ). محیط جغرافیایی ، 1(1)، 82-67

15. Amerson, B. E., Montgomery, D. R., & Meyer, G. (2007). Relative size of fluvial and glaciated valleys in central Idah. Geomorphology, 93(3), 537-547

16. Andeson, J. G., Brune, J. N., Anooshehpoor, R., & Ni, S. D. (2000). New ground motion data and concepts in seismic hazard analysis. Current Science Bangalore, 79(9), 1278-1290

17. Bull, W. B., & McFadden, L. D. (1977). Tectonic geomorphology northand south of the Garlock fault, California. In D. O. Doehring, D.O. (Ed.), Geomorphology in Arid Regions. Proceedings of the Eighth Annual Geomorphology Symposium (pp. 115-138). Binghamton: State University of NewYork

18. Burbank, D. W., & Anderson, R. S. (2000). Tectonic Geomorphology. UK: Blackwell Publisher

19. El Hamdouni, R., Irigaray, C., Fernandez, T., Chacon, J., & Keller, E. A. (2008). Assessment of relative active tectonics, southwest border of the Sierra Nevada (southern Spain). Geomorphology, 96(1), 150-173

20. Guarnieri P., & Pirrotta, C. (2008.( The response of drainage basins to the late Quaternary tectonic in the Sicilian side of the Messina Strait (NE Sicily). Geomorphology, 95(3), 260-273

21. Hesami, K., Pantosti, D., Tabassi, H., Shabanian, E., Abbassi, M. R., Feghhi, K., & Solaymani, S. (2003). Paleo earthquakes and slip rates of the North Tabriz Fault, NW Iran .Annals of Geophysics, 46(5), 903-915

22. Keller E. A., & Pinter, N. (1996). Active tectonics. New Jersey: Prentice Hall Inc

23. Ramirez, H. (1998). Geomorphic assessment of active tectonics in the Acambay Graben, Mexican volcanic belt. Earth Surface Processes and Landforms, 23(4), 317-332

24. Silva P. G., Goy, J. L., Zazo, C., & Baradaji, T. (2003). Fault-generated mountain front in southeast Spain: geomorphologic assessment of tectonic and seismic activity .Geomorphology, 50(1), 203-225