آنالیز بنای عقلا در «رجوع جاهل به عالم» به روش «رفتارشناسی» و مقایسه آن با «رجوع مقلّد به مرجع تقلید»

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 5، دوره 48، شماره 4 - شماره پیاپی 107، بهمن 1395، صفحه 107-121   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.44252

نویسندگان

ابوالقاسم علیدوست¹؛ سید رضا شیرازی^{* 2}

¹عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و استاد درس خارج حوزه علمیه قم

²سطح 4 حوزه علمیه قم و مدرس سطوح عالی در حوزه علمیه مشهد

چکیده

با توجه به این که عمده‌ترین دلیل بر تقلید، بنای عقلا در «رجوع جاهل به عالم» است و از طرفی تکیه زدن بر ارتکازات شخصی خود و طرح ادعای بنای عقلا بدون سند معتبر در این موضوع، منشأ داوری‌های ناصحیح شده است، در این مقاله تلاش شده است با استقصای روش‌های تحصیل بنای عقلا، با استفاده از روش رفتارشناسی، «بنای عقلا در رجوع جاهل به عالم» واکاوی گردد. نتیجه حاصل مواردی چند از قبیل: فرق نهادن بین «رجوع به متخصص» و «رجوع جاهل به عالم»، شمردن عقل و نیازهای زندگی جمعی و اطمینان شخصی به عنوان منشأ پیدایش چنین سیره‌ای توسط فقها است و با تحلیل اصطلاح «تقلید» در فقه و اصول، و مقایسه نتایج حاصل از رفتارشناسی، با «رجوع مقلد به مرجع تقلید»، در نهایت، چیزی که به سیره عقلا می‌توان نسبت داد رجوع غیرِتعبدی مراجعه کننده است و این چیزی غیر از تقلید اصطلاحی است.

کلیدواژه‌ها

بنای عقلا؛ رجوع جاهل به عالم؛ رجوع به متخصص؛ رفتارشناسی؛ تعبّد

مراجع

اراکی، محمد علی، الخیارات، قم: مؤسسه در راه حق، چاپ اول، 1414 ق.

 

اصفهانی، محمد حسین، الفصول الغرویة فی الاصول الفقهیة، قم: دار احیاء العلوم الاسلامیة، چاپ اول، 1404 ق.

 

انصاری، مرتضی بن محمد امین، الاجتهاد و التقلید، قم: مکتبة المفید، چاپ اول، 1404 ق.

 

انصاری، مرتضی بن محمد امین، مطارح الانظار، مقرر: ابوالفضل کلانتری، قم: مؤسسة آل البیت، چاپ اول، 1404 ق.

 

ایروانی، علی، الاصول فی علم الاصول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1422 ق.

 

آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، حاشیة المکاسب، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1406 ق.

 

آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین، کفایة الاصول، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1409 ق.

 

آشتیانی، محمدحسن بن جعفر، بحر الفوائد فی شرح الفرائد، قم: کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)، چاپ اول، 1403 ق.

 

آل بحرالعلوم، محمدبن محمدتقی، بلغة الفقیه، تهران: منشورات مکتبة الصادق، چاپ چهارم، 1403 ق.

 

بجنوردی، حسن، منتهی الاصول، قم: کتابفروشی بصیرتی، چاپ دوم، بی‌تا.

 

بهبهانی، محمدباقر بن محمد اکمل، الفوائد الحائریة، قم: مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، 1415 ق.

 

تبریزی، جواد، تنقیح مبانی العروة (الاجتهاد و التقلید)، قم: دار الصدیقة الشهیده (ع)، چاپ اول، 1426 ق.

 

حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1409 ق.

 

حسینی تهرانی، محمد حسین، ولایة الفقیه فی حکومة الاسلام، بی‌جا: بی‌نا، 1416 ق.

 

حسینی مراغی، عبدالفتاح بن علی، العناوین الفقهیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1417 ق.

 

خمینی، روح الله، الرسائل، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ اول، 1410 ق.

 

خمینی، روح الله، انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (قده)، چاپ دوم، 1415 ق.

 

خمینی، روح الله، تنقیح الاصول، مقرر: حسین تقوی اشتهاردی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (قده)، چاپ اول، 1418 ق.

 

خمینی، روح الله، تهذیب الاصول، مقرر: جعفر سبحانی، قم: دار الفکر، چاپ اول، 1382.

 

خمینی، روح الله، کتاب الطهارة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (قده)، چاپ اول، بی‌تا.

 

خمینی، مصطفی، تحریرات فی الاصول، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، چاپ اول، 1418 ق.

 

خوئی، ابوالقاسم، فقه الشیعة، مقرر: سید محمد مهدی خلخالی، قم: مؤسسه آفاق، چاپ سوم، 1418 ق.

 

خوئی، ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، مقرر: میرزا علی غروی، قم: بی‌نا، چاپ اول، 1418 ق.

 

خوئی، ابوالقاسم، المستند فی شرح العروة الوثقی، مقرر: مرتضی بروجردی، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

 

خوئی، ابوالقاسم، الهدایة فی الاصول، مقرر: حسن صافی اصفهانی، قم: مؤسسه صاحب الامر (عج)، چاپ اول، 1417 ق.

 

خوئی، ابوالقاسم، دراسات فی علم الاصول، مقرر: سید علی هاشمی، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)، چاپ اول، 1419 ق.

 

خوئی، ابوالقاسم، محاضرات فی اصول الفقه، مقرر: محمد اسحاق فیاض، قم: در الهادی للمطبوعات، چاپ چهارم، 1417 ق.

 

خوئی، ابوالقاسم، مصباح الاصول، مقرر: محمد سرور بهسودی، قم: مکتبة الداوری، چاپ پنجم، 1417 ق.

 

خوئی، ابوالقاسم، موسوعة الامام الخوئی، قم: مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی، چاپ اول، 1418 ق.

 

روحانی، محمد، منتقی الاصول، مقرر: عبدالصاحب حکیم، قم: دفتر آیت الله سید محمد حسینی روحانی، چاپ اول، 1413 ق.

 

سبحانی، جعفر، الرسائل الاربع (الاجتهاد و التقلید)، قم: مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول، 1415 ق.

 

صدر، رضا، الاجتهاد و التقلید، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ دوم، 1420 ق.

 

صدر، محمد باقر، بحوث فی علم الاصول، مقرر: سید محمود شاهرودی، قم: مؤسسة دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت (ع)، چاپ سوم، 1417 ق.

 

صدر، محمد باقر، مباحث الاصول، مقرر: سید کاظم حائری، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، چاپ اول، 1408 ق.

 

طباطبایی، محمد حسین، حاشیة الکفایة، قم: بنیاد علمی و فکر علامه طباطبایی، چاپ اول، بی‌تا.

 

طباطبائی، محمد بن علی، مفاتیح الاصول، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1296 ق.

 

طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال (معروف به رجال الکشی)، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد، 1348.

 

عراقی، ضیاء الدین، نهایة الافکار، مقرر: محمد تقی بروجردی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ سوم، 1417 ق.

 

علیدوست، ابوالقاسم، فقه و عرف، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ دوم، 1388.

 

فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (الاجتهاد و التقلید)، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1414 ق.

 

فشارکی، محمد، الرسائل الفشارکیة، قم: دفتر انشارات اسلامی، چاپ اول، 1413 ق.

 

فیاض، محمد اسحاق، تعالیق مبسوطة علی العروة الوثقی، قم: انتشارات محلاتی، چاپ اول، بی‌تا.

 

فیروزآبادی، مرتضی، عنایة الاصول فی شرح کفایة الاصول، قم: کتاب فروشی فیروزآبادی، چاپ چهارم، 1400 ق.

 

قمی، ابوالقاسم، القوانین المحکمة فی الاصول، قم: احیاء الکتب الاسلامیة، چاپ اول، 1430 ق.

 

کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1422 ق.

 

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

 

مروج جزائری، محمد جعفر، منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة، قم: مؤسسه دار الکتاب، چاپ چهارم، 1415 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، العروة الوثقی مع تعلیقات آیت الله العظمی مکارم الشیرازی و عدة من الفقهاء العظام، قم: انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب (ع)، چاپ اول، 1428 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، قم: مدرسه امام امیر المؤمنین (ع)، چاپ سوم، 1411 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، انوار الاصول، مقرر: احمد قدسی، قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب (ع)، چاپ دوم، 1428 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهة (کتاب البیع)، قم: انتشارات مدرسة الامام علی بن ابی طالب (ع)، چاپ اول، 1425 ق.

 

مکارم شیرازی، ناصر، بحوث فقهیة هامة، قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب (ع)، چاپ اول، 1422 ق.

 

منتظری، حسین‌علی، دراسات فی ولایة الفقیه، قم: نشر تفکر، چاپ دوم، 1409 ق.

 

منتظری، حسین‌علی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، مترجم: محمود صلواتی و ابوالفضل شکوری، قم: مؤسسه کیهان، چاپ اول، 1409 ق.

 

میلانی، محمد هادی، محاضرات فی فقه الامامیة (صلاة المسافر و قاعدتی الصحة و الید)، مشهد: مؤسسه چاپ و نشر دانشگاه فردوسی، چاپ اول، 1395 ق.

 

نایینی، محمد حسین، اجود التقریرات، مقرر: سید ابوالقاسم خوئی، قم: مطبعة العرفان، 1352.

 

نایینی، محمد حسین، فوائد الاصول، مقرر: محمد علی کاظمی، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1376.

 

نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1407 ق.

 

همدانی، رضا بن محمدهادی، مصباح الفقیه، قم: مؤسسه الجعفریة لإحیاء التراث، چاپ اول، 1416 ق.

 

یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم، حاشیة المکاسب، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، 1410 ق.