نگاهی جامعه‌شناختی به رفتار مترجمان: بررسی ترجمه چند نمونه از رمان‌های انگلیسی به فارسی در ایران

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 7، دوره 53، شماره 1، فروردین 1399، صفحه 197-228   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.v53i1.84761

نویسندگان

فهیمه محمد پور؛ محمدتقی شاه نظری درچه^* ؛ محمود افروز

گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

عادت‌واره از اساسی‌ترین مفاهیم جامعه‌شناسی بوردیو است که مطالعات ترجمه از آن بهره جسته است. با استفاده از مدل جامعه‌شناسی پیر بوردیو، پژوهش حاضر عادت‌وارة مترجمان ایرانی رمان‌های عاشقانة انگلیسی را از منظر به‌کارگیری راهبردهای ترجمة عناصر فرهنگی در دورة قبل و بعد از انقلاب فرهنگی در سال 1358 در ایران بررسی می‌کند. داده‌های پژوهش مشتمل بر 3429 جملة دارای عناصر فرهنگی‌اند که از رمان‌های عاشقانة انگلیسی وداع با اسلحه، بلندی‌های بادگیر: عشق هرگز نمی‌میرد، دفتر خاطرات و دو ترجمة فارسی از هریک از آن‌ها استخراج شده‌اند. داده‌های مستخرج با استفاده از دسته‌بندی ادغام‌شدة لیانگ تحلیل شدند. راهبردهای ترجمة عناصر فرهنگی با آمار توصیفی از طریق مقایسة فراوانی و درصد ارائه شدند. افزون بر این، به‌منظور افزایش اعتبار داده‌های پژوهش حاضر تحلیل کیفی مصاحبه‌های چاپ‌شده در فصلنامة مترجم نیز ارائه شدند. پژوهش حاضر سه یافتة اساسی در بر داشت: گرایش مبدأمحور معنادار در میان مترجمان ایرانی رمان‌های عاشقانة انگلیسی در دورة پیش از انقلاب فرهنگی، حفظ این گرایش در دورة پسا انقلاب فرهنگی، و در نهایت افزایش بیشتر این گرایش در سال‌های قبل تا پس از انقلاب فرهنگی. نتایج آزمون خی‌دو از تفاوت معنادار کاربرد مجموع راهبردهای مختلف در دو دوره حکایت داشتند.

کلیدواژه‌ها

ترجمه رمان‌های عاشقانه؛ رویکرد بوردیو؛ عادت‌واره؛ عناصر فرهنگی؛ دوره پیش/پس از انقلاب فرهنگی؛ جامعه‌شناسی ترجمه

مراجع

اسپارکس، ن. (1358). دفتر خاطرات. ترجمة نفیسه معتکف. تهران: لیوسا.

اسپارکس، ن. (1392). شور عشق (دفترچه خاطرات). ترجمة مهدی سجودی. تهران: مهراندیش.

اکبری، ع. (1386). در جستجوی روح سیال ذهن: گفتگو با رضا رضایی درباره ترجمة رمان‌های جین آستین. مترجم، 17(46)، 45-63.

بلوری، م. (1396). عاملیت مترجم در پانویس‌ها و یادداشت‌های مترجمان ادبی معاصر در ایران. جستارهای زبانی، 8(6)،191-214.

بلوری، م. (1396). نقش سیاست‌های حوزة زنان در انتخاب آثار ادبی فمینیستی برای ترجمه به زبان فارسی. مطالعات زبان و ترجمه، ۵۰(۳)، 29-47.

برونته، ا. (1345). عشق هرگز نمی‌میرد. ترجمة علی‌اصغر بهرام‌بیگی. تهران: کتاب‌های جیبی.

برونته، ا. (1390). بلندی‌های بادگیر. ترجمة رضا رضایی. تهران: نی.

خواجه‌پور، ب.، خزاعی فرید، ع.، و خوش‌سلیقه، م. (1396). نظریة ذخایر فرهنگی زوهر و بررسی راهبردهای ترجمة ریزفرهنگ‌ها: موردپژوهشی رمان دایی جان ناپلئون در برابر ترجمة انگلیسی. مطالعات زبان و ترجمه، 50(1)، 1-25.

خزاعی فرید، ع. (1386). نگاهی دیگر به گتسبی بزرگ. مترجم، ۱۲(45)، 29-33.

خوش‌سلیقه، م.، و عامری، س. (1396). عاملیت مترجم و ویژگی‌های ترجمه غیر حرفه‌ای بازی‌های ویدئویی (موردپژوهی آنچارتد 4: فرجام یک دزد). جستارهای زبانی، ۸(5)، 181-204.

دریابندری، ن. (1388، ۳۰ اردیبهشت). درس انگلیسی را تجدید شدم. روزنامه جام جم. برگرفته از

https://b2n.ir/649712

رضایی، ر. (1388، ۴ مهر). گفتگو با رضا رضایی. وبگاه ترجمه. برگرفته از

http://tarjomeh.blogfa.com/post/284

لرزاده، م. (1394). تحلیلی بر ترجمه ماندگار: وداع با اسلحه. مترجم، ۲۴(57)، 49-55.

معتکف، ن. (1390). کتاب، زندگی من است: گفتگو با نفیسه معتکف مترجم پرکار ایرانی. مجله موفقیت، 9(111)، 18-20.

نورا، م.، و خزاعی فرید، ع. (1397). توصیف برخی هنجارهای زبانی مترجمان ادبی ایران از آغاز مشروطه تا کنون. مطالعات زبان و ترجمه، ۵۱(۴)، 49-84.

همینگوی، ا. (1340). وداع با اسلحه. ترجمة نجف دریابندری. تهران: کتاب‌های جیبی.

همینگوی، ا. (1393). وداع با اسلحه. ترجمة کیومرث پارسای. تهران: ناژ.

 

Ahed Alkhawaja, L. (2014). The role of social agents in the translation into English of the novels of Naguib Mahfouz (Unpublished doctoral dissertation). Aston University, Birmingham, England.

Aixelä, J. (1996). Culture-specific items in translation. In R. Alvarez, & M. Vidal. (Eds.), Translation, power, subversion (pp. 52-78). Clevedon, Ph: Multilingual Matters.

Baker, M. (1992). In other words: A course book on translation. London, England: Routledge.

Bijani, S., Khoshsaligheh, M., & Hashemi, M. R. (2014). Categorization of the fiction translation expectancy norms to Iranian undergraduate readership. Asia Pacific Translation and Intercultural Studies, 1(3), 210-221.

Bourdieu, P. (1977). Outline of a theory of practice (R. Nice, Trans.). Cambridge, England: Cambridge University Press.

Bourdieu, P. (1983). The field of cultural production or: The economic world revisited. Poetics 12(4/5), 311-356.

Bourdieu, P. (1984). Distinction: Asocial critique of the judgment taste (R. Nice, Trans.). Cambridge, England: Harvard University Press.

Bourdieu, P. (1986). Forms of capital. In J. Richardson (Ed.), Handbook of theory and research for the sociology of education (pp. 46-56). New York, NY: Greenwood Press.

Bourdieu, P. (1990a). In other words: Essays toward a reflexive sociology (A. M. Adamson, Trans.). Stanford, England: Stanford University Press.

Bourdieu, P. (1990b). The logic of practice (R. Nice, Trans.). London, England: Polity Press.

Brontë, E. (1847). Wuthering heights. London, England: Thomas Cautley Newby.

Buzelin, H. (2005). Unexpected allies: How Latour’s network theory could complement Bourdieusian analyses in translation studies. The Translator, 11(2), 193-218.

Davies, E. (2003). A goblin or a dirty nose? The treatment of culture-specific references in translations of the harry potter book. The Translator, 9(1), 65-100.

Friedland, R. (2009). The endless fields of Pierre Bourdieu. SAGE, 16(6), 887-917.

Gentzler, E. (2001). Contemporary translation theories. Clevedon, England: Multilingual Matters.

Gounvic, J. (2005). A Bourdieusian theory of translation, or the coincidence of practical instances: Field, habitus, capital, illusio (J. Moore, Trans.). The Translator, 11(2), 147-166.

Haddadian-Moghaddam, E. (2014). Literary translation in modern Iran: A sociological study. Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins.

Hanna, S. (2014). Remapping habitus: Norms, habitus and the theorisation of agency in translation practice and translation scholarship. In G. M. Vorderobermeier (Ed.), Remapping habitus in translation studies (pp. 59-71). Amsterdam, Netherlands: Rodopi.

Hemingway, E. (1929). A farewell to arms. London, England: William Heinemann.

Hermans, T. (1988). On translating proper names, with reference to De Witte and Max Havelaar. In M. Wintle (Ed.), Modern Dutch studies: Essays in honor of Peter King on the occasion of his retirement. London, England: The Athlone Press Ltd.

Inghilleri, M. (2005). The sociology of Bourdieu and the construction of the ‘object’ in translation and interpreting studies. The Translator, 11(2), 125-145.

Kafi, M., Khoshsaligheh, M., & Hashemi, M. (2018). Translation profession in Iran: Current challenges and future prospects. The Translator, 24(1), 89-103.

Kafi, M., Khoshsaligheh, M., & Hashemi, M. R. (2015). Typology of capitals expected and received by Iranian translators. SKASE Journal of Translation and Interpretation, 9(1), 26-43.

Khoshsaligheh, M., Kafi, M., & Ameri, S. (2020). Fiction translation expectancy norms in Iran: a quantitative study of reception. Translation and Interpreting, 12(1), 74-89.

Klingberg, G. (1986). Children’s fiction in the hands of the translator. Stockholm, Sweden: Gloms Boktryckeri AB.

Larson, M. (1984). Meaning-based translation: A guide to cross-language equivalence. Lanham and New York: University Press of America Inc.

Liang, W. (2010). Constructing the role of human agents in translation studies: Translation of fantasy fiction in Taiwan from a Bourdieusian perspective (Unpublished doctoral dissertation). Newcastle University, Newcastle, England.

Liang, W. (2016). Translators’ behaviors from a sociological perspective – A parallel corpus study of fantasy fiction translation in Taiwan. Babel, 62(1), 39-66.

Paloposki, O. (2007). Translators’ agency in 19th century Finland. In Y. Gambier, M. Shlesinger, & R. Stolze (Eds.), Doubts and directions in translation studies. Selected contributions from the EST Congress, Lisbon 2004 (pp. 335-346). Amsterdam, Netherlands: John Benjamins.

Paloposki, O. (2010). The translator’s footprints. In T. Kinnunen, & K. Koskinen (Eds.), Translators’ agency, (pp. 86-107). Tampere, Finland: Tampere University Press.

Pasmatzi, K. (2014). Translatorial hexis and cultural honour: Translating captain Corelli’s mandolin into Greek. In G. M. Vorderobermeier (Ed.), Remapping habitus in translation studies (pp. 73-92). Amsterdam, Netherlands: Rodopi.

Pöchhacker, F. (2007). Coping with culture in media interpreting. Perspectives: Studies of Translatology 15(2), 123–142.

Schäffner, Ch. (1998). The concept of norms in translation studies. Current Issues in Language and Society, 5(1&2), 1-9.

Simeoni, D. (1998). The pivotal status of the translator’s habitus. Target, 10(1), 1–39.

Sparks, N. (1996). The notebook. New York, NY: Warner Books.

Venuti, L. (2004). Retranslations: The creation of value. In K. M. Faull (Ed.), Translation and culture (pp. 25-38). Lewisburg, PA: Bucknell University Press.