الگوی علم‌شناسی غایت‌محور

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 6، دوره 48، شماره 4 - شماره پیاپی 107، بهمن 1395، صفحه 123-143   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.31202

نویسندگان

حامد مصطفوی فرد^* ؛ حمید ایماندار

دانش آموخته دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

قدما معمولاً به تبعیت از ارسطو دانش‌ها را با ملاک موضوع طبقه‌بندی می‌کردند. این ملاک مشکلاتی را همچون عدم فراگیری همه علوم و به دست نیاوردن یک رده‌بندی جامع از دانش‌ها و ... پدید آورده بود. برای مثال، مسائل برخی علوم همچون کلام و اصول فقه و یا فقه و حقوق و یا تاریخ و جغرافیا و ... چنین ارتباطی با موضوعات خود ندارند و همه مسائل آن‌ها از عوارض ذاتیه موضوعشان خبر نمی‌دهند. در اینجا بود که برخی چون محقق خراسانی و بسیاری از اصولیان پس از وی، به «غایت» تمسک جستند. این دیدگاه که به دلیل نقصان الگوی علم‌شناسی ارسطویی شکل گرفته، خود نیز با کاستی‌هایی روبرو بوده که موجب شده است محققانِ بعد از صاحب کفایه، به تعدیلاتی در آن روی آورند، برخی الگوی علم‌شناسی ارسطویی (موضوع‌محور) را کارآمدتر بدانند و دسته‌ای دیگر نیز الگوی سومی غیر از اینها را ارائه دهند و حتی به سمت رویکردهای تلفیقی و قراردادی گرایش پیدا کنند.

کلیدواژه‌ها

الگوی علم‌شناسی؛ تمایز موضوعی؛ تمایز غایی؛ محقق خراسانی

مراجع

آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الأصول، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، 1409 ق.

 

آل الشیخ راضی، محمد طاهر، بدایة الوصول فی شرح کفایه الأصول، بی‌جا، أسره آل الشیخ راضی، 1425 ق.

 

آملی، هاشم، بدائع الافکار (تقریرات بحث عراقی)، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

 

انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الأصول، قم، مجمع الفکر الإسلامی، 1419 ق.

 

بروجردی، محمدتقی، نهایه الأفکار (تقریر بحث آغا ضیاءالدین عراقی)، قم، مؤسسه النشر الإسلامی، 1405 ق.

 

تقوی اشتهاردی، حسین، تنقیح الأصول (تقریرات بحث امام خمینی «ره»)، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1418 ق.

 

تهرانی نجفی، هادی بن محمد امین، محجة العلماء (تعلیقه رسائل)، تهران، بی‌نا، 1320.

 

جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه)، قم، نشر اسراء، 1375.

 

حاج عاملی، محمدحسین، إرشاد العقول الی مباحث الأصول (تقریرات بحث آیت الله جعفر سبحانی تبریزی)، قم، موسسه امام صادق (ع)، 1422 ق.

 

حائری یزدی، عبدالکریم، درر الفوائد، قم، مؤسسه النشر الإسلامی، بی‌تا.

 

حائری یزدی، مهدی، کاوش‌های عقل نظری، تهران، شرکت انتشار، 1360.

 

حسنی، حمیدرضا، «موضوع علم»، پژوهش‌های اصولی، تابستان و پاییز، 4 و 5، 1382، صص57-72.

 

حکیم، محسن، حقائق الأصول (تعلیقه بر کفایه محقق خراسانی)، قم، مکتبه بصیرتی، 1408 ق.

 

حیدری، علی نقی، اصول الاستنباط، قم، لجنه اداره الحوزه العلمیه، 1412 ق.

 

خمینی، مصطفی، تحریرات فی الأصول، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار إمام خمینی (ره)، 1376 ق.

 

خویی، ابوالقاسم، أجود التقریرات (تقریر بحث آیت الله نائینی)، قم، منشورات مصطفوی، 1386 ق.

 

ذهنی تهرانی، محمدجواد، تحریر الفصول فی شرح کفایة الأصول، موسسه امام منتظر (عج)، قم، 1380.

 

رضانژاد، عزالدین، «موضوع علم کلام»، کلام اسلامی، بهار، 29، 1378،صص 66-77.

 

روحانی، محمدصادق، زبدة الأصول، قم، مدرسه الإمام الصادق (ع)، 1412 ق.

 

سبحانی تبریزی، جعفر، تهذیب الأصول (تقریرات بحث امام خمینی «ره»)، قم، انتشارات دار الفکر، 1367.

 

سروش، عبدالکریم، قبض و بسط تئوریک شریعت، تهران، صراط، 1370.

 

سوزنچی، حسین، معنا، امکان و راهکارهای تحقق علم دینی، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1389.

 

سیادتی سبزواری، حسن، وسیلة الوصول إلی حقائق الأصول (تقریر بحث سید أبوالحسن أصفهانی)، قم، مؤسسه النشر الإسلامی، 1419 ق.

 

شفیعی، علی، بدائع الأصول (تقریرات بحث علی موسوی بهبهانی)، خوزستان، اهواز، 1381.

 

شوشتری، محمدجعفر، منتهی الدرایة، نجف، مؤسسه دار الکتاب (الجزائری) للطباعه و النشر، 1415 ق.

 

صافی اصفهانی، حسن، الهدایة فی الاصول (تقریرات بحث سید ابوالقاسم خویی)، قم، مؤسسه صاحب الامر، بی‌تا.

 

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1981 م.

 

طاهری اصفهانی، جلال الدین، المحاضرات (تقریرات بحث آیت الله محمد محقق داماد)، مبارک، اصفهان، 1382.

 

طباطبایی، محمّدحسین، تعلیقات اسفار، قم، دارالمعارف الاسلامیه، 1379.

 

طهرانی حائری، محمدحسین بن عبدالرحیم، الفصول اللغرویة فی الاصول الفقهیة، قم، دار احیاء العلوم الاسلامیه، 1404 ق.

 

عابدی شاهرودی، علی، «شناخت علوم»، کیهان اندیشه، آذر و دی، 15، 1366، صص 23-38.

 

علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید، قم، بیدار، 1423 ق.

 

غروی أصفهانی، محمدحسین، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، قم، انتشارات سید الشهداء (ع)، 1374 ق.

 

فرامرز قراملکی، احد، «الگوی علم شناسی اصولیان»، مقالات و بررسی‌ها، بهار و تابستان، 75، 1383، صص 105-124.

 

فیاض، محمداسحاق، محاضرات فی أصول الفقه (تقریرات بحث سید أبوالقاسم خوئی)، قم، مؤسسه النشر الإسلامی، 1419 ق.

 

فیض الاسلام اصفهانی، علی نقی، الإفاضات الغرویة فی الأصول الفقهیة، نجف، مکتبه الرافدین، 1352.

 

قدسی، احمد، انوار الأصول (تقریرات بحث ناصر مکارم شیرازی)، قم، مدرسه الامام علی بن ابی طالب (ع)، 1428 ق.

 

قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، شرح الشمسیة، قم، زاهدی، بی‌تا.

 

کاظمی خراسانی، محمدعلی، فوائد الأصول (تقریرات بحث محمدحسین نائینی)، قم، مؤسسه النشر الإسلامی، 1404 ق.

 

لاریجانی، محمد صادق و مصطفی ملکیان، «اقتراح؛ کلام در روزگار ما در نظر خواهی از دانشوران»، نقد و نظر، زمستان، 9، 1375، صص 10-36.

 

لاهیجی، عبدالرزاق، شوارق الالهام، تصحیح: اکبر اسد علیزاده، قم، موسسه امام صادق (ع)، 1425 ق.

 

مرتضوی لنگرودی، محمدحسن، جواهر الأصول (تقریرات بحث امام خمینی «ره»)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1376 ق.

 

مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، تهران، صدرا، 1374.

 

ملایری، موسی، «نیاز به علم کلام و تمایز روش‌شناختی آن از فلسفه»، برهان و عرفان، پاییز و زمستان، 9 و 10، 1385، صص 175-201.

 

ملکی اصفهانی، محمود، اصول فقه شیعه (تقریرات بحث محمد فاضل موحدی لنکرانی)، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، 1381.

 

منتظری، حسین‌علی، نهایة الأصول (تقریرات بحث سیدحسین طباطبائی بروجردی)، قم، مطبعه الحکمه، 1375.

 

موسوی بجنوردی، حسن بن علی أصغر، منتهی الأصول، قم، بی‌نا، 1379 ق.

 

موسوی جزایری، محمدعلی، تحریر الأصول، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1430 ق.

 

مومن قمی، محمد، تسدید الأصول، قم، مؤسسه النشر الإسلامی، 1419 ق.

 

نجفی مظاهری اصفهانی، مرتضی، تحریر الأصول (تقریرات بحث ضیاءالدین عراقی)، قم، مهر، 1363.

 

نجفی، ضیاءالدین، تقریرات الأصول (تقریرات بحث میرزا هاشم آملی)، تهران، موسسه انتشارات فراهانی، 1405 ق.

 

نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1367 .