نقش شهر‌های میانی در توسعۀ نقاط روستایی (نمونۀ موردی: شهر ایرانشهر)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 4، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 25، اسفند 1394، صفحه 115-135   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v13i2.35205

نویسندگان

زهره هادیانی؛ وحید رحیمی^*

دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

اهداف: یکی از مهم‌ترین استراتژی های توسعة فضایی و نشت آثار این توسعه به نقاط روستایی توجّه به تقویت شهرهای اندازه متوسّط و حمایت از ایجاد این گونه شهرها در شبکة سکونت گاهی است. این سیاست بر این فرض استوار است که شهرهای میانی در فرایند توسعة فضایی سرزمین نقش مثبتی داشته و می‌توانند در توسعة نقاط روستایی راه-گشا باشند.
روش : در این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی و با نگرش سیستمی نقش شهر میانی ایرانشهر در توسعة نقاط روستایی شهرستان ایرانشهر با استفاده از روش ها و مدل های کمّی مانند مدل توسعه یافتگی سکونت گاهی موریس، تحلیل جریان‎‌ها و پرسش نامه بررسی شده و تعداد 30 نقطة روستایی از لحاظ متغیرهای اجتماعی، فرهنگی، خدماتی، زیربنایی و فضایی تجزیه و تحلیل شده است. اطّلاعات مورد نظر نیز به صورت کتابخانه ای و میدانی گردآوری شده است.
یافته ها/ نتایج: در بررسی صورت گرفته نتایج مدل موریس نشان می‌دهد که توسعه یافتگی در سطح نقاط روستایی ناموزون است و از بین هفت دهستان فقط یک دهستان توسعه-یافته است. نتایج تحلیل جریان ها نشان دهندة این است که نقاط روستایی به ایرانشهر وابستگی زیاد دارند، به طوری که حدود 70 درصد روستائیان برای تأمین خدمات و امکانات به ایرانشهر مراجعه می کنند. نتایج پرسش نامه نیز با استفاده از آزمون های T و رگرسیون گویای آن است که شهر ایرانشهر در توسعة ساختار های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیربنایی تأثیر زیادی نداشته است.
نتیجه گیری: نتایج این تحقیق نشان داد که نقاط روستایی ایرانشهر توسعه یافته نیستند و نیازمند توجّه بیشتری به لحاظ خدمات و امکانات هستند.

کلیدواژه‌ها

شهر میانی؛ توسعه سکونت گاهی روستایی؛ مدل؛ پرسش نامه؛ ایرانشهر

مراجع

1. افراخته، ح. (1380). روابط متقابل شهر و روستا مطالعة موردی: ایرانشهر. مجلة علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، 2، 73 – 49

2. امکچی، ح. (1383). شهرهای میانی و نقش آن‌ها در چارچوب توسعة ملّی. چاپ اوّل. تهران: مرکز مطالعات وتحقیقات شهرسازی و معماری ایران

3. حاتمی‌نژاد، ح.، پورحسین، ح.، محمدپور، ص.، منوچهری میاندوآب، ص. (1390). تحلیل عملکرد فضایی شهر میانی مرند در سطح شهرستان مرند. مجلة پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 87،، 43 – 23

4. حسین‌زاده دلیر، ک. (1380). برنامه‌ریزی ناحیه‌ای. تهران: انتشارات سمت

5. رضوانی، م. (1383). سنجش و تحلیل توسعه‌یافتگی نواحی روستایی در شهرستان سهند. مجلة جغرافیا و توسعة ناحیه‌ای، 3، 158-143

6. رهنمایی، م.، شعبانی‌فرد، م.، اکبرپور سراسکانرود، م. (1388). توسعة استراتژیک شهرهای میانی ایران با تأکید بر رویکرد CDS راهی به سوی توسعة منطقه‌ای. مجلة آمایش سرزمین، 1، 54- 21

7. زیاری، ک.، تقی اقدم، ج. (1387). عملکرد شهر میانی خوی در توسعة فضائی استان آذربایجان غربی. پژوهش‌های جغرافیایی، 63 ، 28 – 15

8. زیاری، ک. (1388). اصول و روش‌های برنامه ریزی منطقه‌ای. چاپ هشتم. تهران: دانشگاه تهران.

9. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی. (1390). سا‌‌ل‌نامة آماری استان سیستان و بلوچستان

10. سرائی، م.، کمائی زاده، ی. (1392). تعیین درجة توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان یزد از لحاظ دسترسی به مراکز بهداشتی و درمانی با استفاده از مدل موریس. فصل‌نامة آمایش محیط، 6(22)، 80-63

11. سرور، ه.، لاله‌پور، م. (1389). نگرشی بر نقش کانونی شهرهای کوچک و میانی در توسعة منطقه‌ای. ماه‌نامة شهرداری‌ها، 74، 15 – 10

12. شکور، ع.، شمس‌الدینی، ع.، زارع، ا.، کریمی، ف. (1392). تحلیلی بر درجة توسعه‌یافتگی نواحی روستایی شهرستان مرودشت با استفاده از مدل موریس و ضریب اختلاف. مجلة پژوهش و برنامه ریزی روستایی، 4، 74-49

13. شکویی، ح. (1385). دیدگاه‌های ‌نو ‌در ‌جغرافیای شهری. جلد اوّل. چاپ دهم. تهران: انتشارات سمت

14. شکویی، ح.، باقری، ا. (1377).کارکرد شهرهای میانی در توسعة ناحیه‌ای، نمونة موردی: نجف‌آباد و خمینی شهر. مجلة مدرس علوم انسانی، 8 ، 117 – 85

15. شمس، م. (1373). نقش شهرهای میانی در توسعة فضائی استان همدان با نگرش بر شهر ملایر. (پایان‌نامة منتشر نشدة کارشناسی‌ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری)، دانشگاه شهید بهشتی، ایران

16. عنابستانی، ع.، روستا، م.، آوریده، ا.، صیادی آبگلی، م. (1393). مقایسۀ تطبیقی سطح برخورداری سکونت‌گاه‌های روستایی با استفاده از مدل ضریب ویژگی و موریس(مطالعة موردی بخش میمند –شهرستان فیروزآباد). فصل‌نامة جغرافیایی چشم‌انداز زاگرس، 19(6)، 119-99

17. قرخلو، م.، حسینی امینی، ح.، رجایی، س. (1387). نقش شهرهای میانی در تعادل ناحیه‌ای، مورد مطالعه: شهر میانی شهرضا استان اصفهان. مجلة جغرافیا و توسعة ناحیه‌ای، 11، 166 – 147

18. Barrios, E. B. (2008). Infrastructure and rural development: Household perceptions on rural development. Progress in Planning, 70(1), 1-44

19. Clayton, B. D., Dent, D., & Dubois, N. (2003). Rural planning in developing Countries. London: Earth scan Publication Ltd

20. Henry, N. (2007). Small towns and urban planning in developing country. Urban Studies, 33(94), 946

21. Jerve, A. M. (2001). Rural–urban linkages and poverty analysis. In A. Grinspun et al. (Eds.), Choices for the poor: lessons from national poverty strategies (pp. 89–120). Bergen and New York: CMI/UNDP

22. Kaur, R. (1995). Urban-rural relations: A geographical analysis. India: Anmol Publications PVT. LTD

23. Lynch, K. (2005). Rural-urban interaction in the developing world. London & New York: Rutledge

24. Owusu, G. (2005). The changing views on the role of small town's rural and regional development in Africa. In A. & Leech, R. (Eds.), Cities in the World (pp.1500-2000). London: SPMA/Maney Publications

25. Pederson, P. O. (1992). The structure of small service centers under conditions of uncertain supplies. International Regional Science Review, 14(3), 307-317

26. Tacoli. C. (1998). Rural-urban interactions: A guide to the literature. Environment and Urbanization, 1(3), 147-166

27. The United Nations Development Programme (UNDP). (1992). Human development report. New Yok & Oxford: Oxford University Press