تعیین بهره‌‏‏وری فیزیکی و اقتصادی آب در زراعت ذرت دانه‌ای و علوفه‌ای تحت سامانه‌های آبیاری مدرن و سنتی در استان همدان

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 2، دوره 6، شماره 1 - شماره پیاپی 12، شهریور 1398، صفحه 1-8   

نوع مقاله: مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v6i1.69891

نویسندگان

سید محسن سیدان¹؛ مهدی متقی^{* 2}

¹سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، همدان

²مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی همدان

چکیده

با توجه به اهمیت فراوان آب به‌عنوان کمیاب‌ترین نهاده کشاورزی، در سال‌های اخیر افزایش بهره‌وری آبیاری مورد توجه قرار گرفته است. در تحقیق حاضر با استفاده از سه شاخص بهره‌‏وری فیزیکی و اقتصادی آب شامل BPD ،CPD و NBPD، در دو سامانه آبیاری سنتی و مدرن (کلاسیک) برای محصولات ذرت دانه‌ای و علوفه‌ای در استان همدان اندازه‏‌گیری و مقایسه بهره‌‏وری آبیاری انجام‌ شده است. بنابراین ابتدا به روش نمونه‌گیری تصادفی بهره‌برداران انتخاب و سپس داده‏‌های لازم از طریق مصاحبه و تکمیل پرسشنامه جمع‌‏آوری شد. میانگین بهره‌‏وری فیزیکی آب برای ذرت دانه‌ای در سامانه آبیاری سنتی و مدرن به ترتیب 0/82 و 1/08 و برای ذرت علوفه‌ای به ترتیب 5/11 و 6/67 کیلوگرم بر هر مترمکعب آب حاصل شد. میانگین بهره‏‌وری اقتصادی آب برای ذرت دانه‌ای در سامانه آبیاری سنتی و مدرن به ترتیب برابر 2849 و 3665 و برای ذرت علوفه‌ای به ترتیب برابر 7678 و 10068ریال بر هر مترمکعب آب به دست آمد. در سامانه آبیاری مدرن، بالاترین بهره‌‏وری فیزیکی و اقتصادی آب برای ذرت دانه‌ای در شهرستان‏های اسدآباد و نهاوند حاصل شد و بالاترین بهره‌‏وری فیزیکی برای ذرت علوفه‌ای در نهاوند و تویسرکان و بالاترین بهره‌وری اقتصادی در بهار و نهاوند مشاهده شد. با توجه به نتایج این تحقیق، می‌توان ادعا کرد استفاده از سامانه آبیاری مدرن باید جایگزین سامانه آبیاری سنتی برای کشت ذرت دانه‌ای و علوفه‌ای شود. همچنین در منطقه بهار باید کشت ذرت علوفه‌ای از الگوی کشت منطقه حذف شود. نتایج به‌دست‌آمده علاوه بر کاهش مصرف آب کشاورزی متضمن منافع اقتصادی برای کشاورزان نیز می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

الگوی کشت؛ منابع آبی؛ رتبه‌بندی شهرستان‌ها

مراجع

احسانی، م. و خالدی، ه. 1382. بهره‌وری آب کشاورزی. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران (وزارت نیرو)، تهران.

جوان، ج. و فال سلیمان، م. 1387. بحران آب و لزوم توجه به بهره‌وری آب کشاورزی در نواحی خشک (مطالعه موردی: دشت بیرجند). مجله جغرافیا و توسعه، 11: 138–115.

جعفری، ع.م. و رضوانی، س. م. 1383. ارزیابی فنی و اقتصادی سامانه‌های آبیاری بارانی اجرا شده در مزارع سیب‌زمینی در استان‌های همدان و اصفهان. گزارش نهایی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان.

حیدری، ن. و حقایقی، الف. 1385. کارایی مصرف آب آبیاری محصولات عمده مناطق مختلف کشور. اولین همایش ملی مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی، دانشگاه چمران، اهواز.

حیدری، ن.، دهقانی سانیج ح. و علائی‌تفتی، م. 1395. مدیریت تقاضا و مصرف آب کشاورزی در ایران. ناشر کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران، تهران.

روستا، ا. 1389. بررسی بهره‌وری آب کشاورزی در مناطق دچار خشکسالی مطالعه موردی شهرستان مرودشت. پنجمین همایش ملی ایده‌های نو در کشاورزی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان، اصفهان.

ﺳﻼﻣﯽ، ﺡ.ﺍ. 1376. ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻭ اندازه‌گیری ﺑﻬﺮه‏ﻭﺭﯼ ﺩﺭ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ. ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩ ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ ﻭ ﺗﻮﺳﻌﻪ، 7: 18-31.

عباسی، ف.، عباسی، ن. و توکلی، ع. 1396. بهره‌وری آب در بخش کشاورزی؛ چالش‏ها و چشم‌اندازها. فصلنامه آب و توسعه پایدار، 4(1):141-144.

غالبی، س. 1395. بررسی و ارزیابی نقش مدیریت‌های مختلف آبیاری بر کارایی مصرف آب در سطح بهره‌برداران ذرت‏کار استان قزوین. گزارش نهایی. نشریه شماره 2057. موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی.

کنعانی، ا.، اخوان، س. و دهقانی‌سانیج، ح. ۱۳۹۴. بررسی عملکرد و کارایی مصرف آب ذرت علوفه‌ای در روش آبیاری قطره‌ای سطحی و زیرسطحی، کنفرانس و نمایشگاه مهندسی آب. شرکت همایش فرازان، تهران.

وزارت جهاد کشاورزی، 1395. آمارنامه کشاورزی (جلد اول). معاونت برنامه‌ریزی و اقتصادی، مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات.

وزارت جهاد کشاورزی، 1395. آمارنامه کشاورزی (جلد دوم). معاونت برنامه‌ریزی و اقتصادی، مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات.

وزارت نیرو، 1394. گزارش سالانه منابع آب زیرزمینی دشت همدان–بهار. دفتر مطالعات منابع آب استان همدان. شرکت سهامی آب منطقه‌ای استان همدان.

وظیفه‏دوست، م.، علیزاده، ا.، کمالی، غ. و فیضی، م. 1387. افزایش بهره‌وری آب کشاورزی در مزارع تحت آبیاری. منطقه برخوان اصفهان. مجله آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، 22(2): 484-495.

FAO. 2003. Irrigation in the Middle East region in figures, UN.

FAO. 2015. Fao’s global information system on water and agriculture.

Kledzik R., Kropkowski M., Dudek S., Kuśmierek-Tomaszewska R. and Żarski J. 2017. Evaluation of economic efficiency of irrigation in corn for grain production in 2005-2016. Infrastructure and Ecology of Rural Areas, 2(1): 587–598.

Liu J., Zehnder A.J.B. and Yang H. 2008. Drops for crops: modeling crop water productivity on a global scale. Global NEST Journal, 10(3): 295-300.

Montazar A. and Kosari H. 2007. Water productivity analysis of some irrigated crops in Iran. Proceedings of the International Conference of Water Saving in Mediteranian Agriculture and Future Needs, Valenzano, Italy, Series B, 56(1): 109-120.

Sadras V.O., Grassini P. and Steduto P. 2011. Status of water use efficiency of main crops. The state of world’s land and water resources for food and agriculture (SOLAW). FAO, Rome and Earthscan, London. Available from http://www. fao. org/fileadmin/templates/solaw/files/thematic_reports/TR_07_web.

Zwart S.J. and Bastiaanssen W.G.M. 2004. Review of measured crop water productivity values for irrigated wheat, rice, cotton and maize. Agricultural Water Management, 69(2):115-133.