نقد حجیت ادله حرمان زوجین از حق قصاص در آرای فقهی و قوانین موضوعه

فقه و اصول

مقاله 1، دوره 49، شماره 1 - شماره پیاپی 108، تیر 1396، صفحه 29-45   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.36233

نویسنده

ام البنین اله مرادی^*

دانشگاه پیام نور قیدار

چکیده

حق قصاص با ورثه متوفی است؛ یعنی کسانی که وارث قانونی مقتول محسوب می‌شوند اصل این است که: «هر کس از اموال متوفی ارث می‌برد، از حق قصاص هم ارث می‌برد.» با وجود این بر اصل فوق استثنایی وارد شده و آن اینکه زوج و زوجه از قصاص ارث نمی‌برند. ماده (351) قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 نیز بر این مطلب دلالت دارد.
عمده دلیلی که بر این مطلب ذکر شده اجماع فقها است، در این مقاله بر آنیم با بررسی این دلیل و دلایل دیگر که در این زمینه وارد شده، به اثبات این امر بپردازیم که این دلایل برای محرومیت زوجین از حق قصاص و استثناء زوجین از اصل مذکور کفایت نمی‌کنند، بلکه باید در مورد زوجین نیز مثل سایر ورثه قائل شد به اینکه، آن‌ها نیز حق استیفای قصاص را دارند.

کلیدواژه‌ها

قصاص؛ ارث؛ زوج، زوجه؛ حرمان

مراجع

قرآن کریم.

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1410 ق.

ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1406 ق.

ابن فهد حلی، احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1407 ق.

ابو الصلاح حلبی، تقی بن نجم، الکافی فی الفقه، اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیر المؤمنین علیه السلام، چاپ اول، 1403 ق.

اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1403 ق.

بحر العلوم، محمد بن محمد تقی، بلغة الفقیه، تهران - ایران، منشورات مکتبة الصادق، چاپ چهارم، 1403 ق.

تبریزی، جواد، استفتاءات جدید، قم - ایران، اول، بی‌تا.

تبریزی، جواد، تنقیح مبانی الأحکام - کتاب القصاص، قم - ایران، دار الصدیقة الشهیدة سلام الله علیها، چاپ دوم، 1426 ق.

جمعی از پژوهشگران، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی، قم - ایران، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، اول، 1426 ق.

حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم - ایران، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1409 ق.

حسینی شیرازی، محمد، إیصال الطالب إلی المکاسب، تهران - ایران، منشورات اعلمی، چاپ اول، بی‌تا.

حمیری، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، بیروت - لبنان، دار الفکر المعاصر، چاپ اول، 1420 ق.

خمینی، روح الله، تحریر الوسیلة، قم - ایران، مؤسسه مطبوعات دار العلم، چاپ اول، بی‌تا.

خمینی، روح الله، زبدة الأحکام، تهران - ایران، سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1404 ق.

سبحانی تبریزی، جعفر، نظام الإرث فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم - ایران، مؤسسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول، 1415 ق.

سبحانی تبریزی، جعفر، نظام الطلاق فی الشریعة الإسلامیة الغراء، قم - ایران، مؤسسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول، 1414 ق.

سبزواری، عبد الأعلی، جامع الأحکام الشرعیة، قم، مؤسسه المنار، نهم، بی‌تا.

سبزواری، عبد الأعلی، مهذّب الأحکام، قم - ایران، مؤسسه المنار - دفتر حضرت آیة الله، چاپ چهارم، 1413 ق.

شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1417 ق.

شهید اول، محمد بن مکی ، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت - لبنان، دار التراث - الدار الإسلامیة، چاپ اول، 1410 ق.

شهید اول، محمد بن مکی ، غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد، قم - ایران، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1414 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (ط - الحدیثة)، قم، کتابفروشی داوری، اول، 1410 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم - ایران، مؤسسة المعارف الإسلامیة، اول، 1413 ق.

شوشتری، محمد تقی، النجعة فی شرح اللمعة، تهران - ایران، کتابفروشی صدوق، اول، 1406 ق.

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت - لبنان، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، بی‌تا.

صانعی، یوسف، فقه الثقلین فی شرح تحریر الوسیله (کتاب قصاص)، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، 1382.

صیمری، مفلح بن حسن، غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام، بیروت - لبنان، دار الهادی، چاپ اول، 1420 ق.

طبرسی، فضل بن حسن، المؤتلف من المختلف بین أئمة السلف، مشهد - ایران، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، 1410 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الأخبار، تهران - ایران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1390 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1407 ق.

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران - ایران المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1387 ق.

طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت - لبنان، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1400 ق.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407 ق.

عاملی غروی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة (ط - القدیمة)، بیروت - لبنان، دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول، بی‌تا.

علامه حلّی، حسن بن یوسف، إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اول، 1410 ق.

علامه حلّی، حسن بن یوسف، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم - ایران، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، 1387 ق.

علامه حلّی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم - ایران، مؤسسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول، 1420 ق.

علامه حلّی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثة)، قم - ایران، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، بی‌تا.

علامه حلّی، حسن بن یوسف، تلخیص المرام فی معرفة الأحکام، قم - ایران، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، اول، 1421 ق.

علامه حلّی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اول، 1413 ق.

علامه حلّی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم - ایران، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دوم، 1413 ق.

فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم - ایران، کتابخانه آیة الله مرعشی صاحب جواهر - ره، چاپ اول، 1404 ق.

فاضل موحدی لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة - القصاص، قم، مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام، چاپ اول، 1421 ق.

فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1416 ق.

فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، مفاتیح الشرائع، قم - ایران، کتابخانه آیة الله مرعشی صاحب جواهر - ره، چاپ اول، بی‌تا.

کاشف الغطاء، حسن بن جعفر، أنوار الفقاهة - کتاب النکاح، مؤسسه کاشف الغطاء، نجف اشرف - عراق، چاپ اول، 1422 ق.

کاشف الغطاء، حسن بن جعفر، سفینة النجاة و مشکاة الهدی و مصباح السعادات، نجف اشرف - عراق، مؤسسه کاشف الغطاء، چاپ اول، 1423 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی (ط - الإسلامیة)، تهران - ایران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، 1407 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تهران - ایران، دار الکتب الإسلامیة، دوم، 1404 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی ، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی صاحب جواهر - ره، چاپ اول، 1406 ق.

محقق حلّی، جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، قم - ایران، مؤسسة المطبوعات الدینیة، چاپ ششم، 1418 ق.

محقق حلّی، جعفر بن حسن ، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم - ایران، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1408 ق.

محقق سبزواری، محمد باقر بن محمد مؤمن، کفایة الأحکام، انتشارات مهدوی، اصفهان - ایران، اول، بی‌تا.

مدنی کاشانی، رضا، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، 1410 ق.

مرکز المعجم الفقهی فی الحوزه العلمیه قم، حیاة ابن أبی عقیل و فقهه، قم - ایران، مرکز المعجم الفقهی، چاپ اول، 1413 ق.

مفید، محمّد بن محمد، المقنعة، قم - ایران، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، اول، 1413 ق.

مهرپور، حسین، مباحثی از حقوق زن، تهران، انتشارات اطلاعات، چاپ دوم، 1384.

نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1417 ق.