بررسی تنوّع حبوبات در بوم‌نظام‌های زراعی ایران

پژوهش‌های حبوبات ایران

مقاله 2، دوره 6، شماره 2، اردیبهشت 1394، صفحه 19-30   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/ijpr.v1394i2.44408

نویسندگان

علیرضا کوچکی¹؛ مهدی نصیری محلاتی¹؛ سمانه نجیب‌نیا^{* 2}؛ بختیار للـه‌گانی³؛ حسن پُرسا²

¹دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشگاه فردوسی مشهد

³گروه زراعت دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

حبوبات، به‌خاطر دارابودن ویژگی‌های تغذیه‌ای و زراعی قابل‌ملاحظه، جایگاه خاصی در نظام‌های کشاورزی جهان دارند. این گیاهان در برخی کشورهای درحال توسعه به‌عنوان یک منبع پروتئینی باارزش محسوب شده و به‌علت این‌که گیاهانی کم‌توقع هستند، در اراضی حاشیه‌ای و سیستم‌های زراعی کم‌نهاده، کشت‌وکار می‌شوند. این گیاهان با تثبیت نیتروژن هوا موجب افزایش مقدار نیتروژن خاک می‌شوند. حبوبات، تاریخچة کشت‌وکار طولانی در ایران دارند و برخی معتقدند که بعضی از آنها مانند عدس (Lense culinaris Medik) و نخود (Cicer arietinum L.) در این کشور اهلی شده‌اند. این پژوهش به منظور بررسی تنوع کنونی حبوبات در ایران و پیش‌بینی روند آینده آن انجام شد. بدین‌منظور، اطلاعات مربوط به تنوع زیستی، عملکرد، سطح زیرکشت و تولید، جمع‌آوری شد و با ارزیابی شاخص شانون و سری‌های زمانی تجزیه ‌و تحلیل انجام گرفت. براساس نتایج به‌دست‌آمده، تنوع حبوبات دیم کشور در سال 1382، به‌میزان 19/1برابر سال 1362 افزایش یافته و پیش‌بینی‌های انجام‌شده تا سال1400 نیز روند افزایش تنوع حبوبات دیم کشور را 22/1برابر نسبت به سال1382 نشان می‌دهد. این در حالی است که تنوع حبوبات آبی در سال1382 تنها 81/0برابر سال1362 بوده و ادامة این روند نشان داد که تنوع حبوبات آبی در سال1400، معادل 88/0 سال1382 خواهد بود. به این ترتیب، هرچند میانگین تنوع کل حبوبات کشور طی سال‌های 1362 تا 1382 تقریباً ثابت بوده است (03/1)، اما پیش‌بینی‌ها، کاهش10درصدی میانگین تنوع کل حبوبات کشور را در سال1400 نسبت به سال1382 نشان داد. تولید کل لوبیا، نخود و عدس در سال 1382 به‌ترتیب 29/3، 61/2 و 83/4 برابر سال 1362 افزایش یافته و در مورد سایر حبوبات، تغییر زیادی نداشته است. سطح زیرکشت کُل (لوبیا، نخود، عدس) و نیز سایر حبوبات در سال 1382، به‌ترتیب 64/2، 50/2، 55/5 و 15/1 برابر سال 1362 افزایش یافته است؛ اما به‌نظر می‌رسد که عملکرد در طول این سال‌ها تغییر چندانی نداشته است؛ به‌جُز در مورد لوبیا که به میزان 24/1برابر افزایش یافته است. بنابراین می‌توان گفت که افزایش تولید در اثر افزایش سطح زیرکشت اتفاق افتاده است.

کلیدواژه‌ها

تنوع زیستی؛ تولید؛ حبوبات؛ سری‌های زمانی

مراجع

1. Bagheri, A., Nezami, A., and Porsa, H. 2005. Analysis on approaches of pulse crop research in Iran. Approaches of the First National Symposium of Pulses Crop. Agricultural Researches Magazine of Iran 4(1): 1-13. (In Persian).

2. Bagheri, A., Nezami, A., and Soltani, M. 2000. Improvement of cool season pulse crops for tolerance against stresses. Agriculture Education and General Researches Organization Press, 445 p. (In Persian).

3. Bell, M.A., and Fischer, R.A. 1994. Using yield prediction models to assess yield gains- a study for wheat. Field Crops Research 36: 161-166.

4. Blackmore, B.S., and Godwin, R. 2003. The analysis of spatial and temporal trends in yield map data over six years. Biosystems Engineering 84: 455-466.

5. Borlaug, N.E. 2000. Ending world hunger; the promise of biotechnology and the threat of antiscience zealotry. Plant Physiology 124: 487-490.

6. Carmine, C., Curci, M., Pellegrino, A., Ricciuti, P., Tursi, N., and Ruggiero, P. 2007. Soil microbial dynamics and genetic diversity in soil under monoculture wheat grown in different long-term management systems. Soil Biology and Biochemistry 39(6): 1391-1400.

7. Draper, P. 2006. Cool Season Pulse Crops Suitable for Rotation with Rice. Australian Nuffield Farming Scholars Association, Sponsored by RIRDC.

8. ESA, 1997. Human Alteration of the Global Nitrogen Cycle: Causes and Consequences. Issues in Ecology, No 1.

9. FAO, 1994. Production Yearbooks on Agriculture. Statistical Series 125. (48) Rome, Italy.

10. FAO, 2013. FAO Production Year Book (58). Rome, Italy.

11. FAO, 2013. Pulse: past trends and future prospects. In: Food Legumes for Nutritional Security and Sustainable Agriculture. 4th International Food Legumes Research Conference (IFLRC-IV). 18-22 October. New Delhi, India.

12. Hanke, J.E., and Reitsch, A.G. 1995. Business Forecasting. Prentice Hall, Englewood Cliffs.

13. Khush, G.S. 1999. Green revolution: preparing for the 21st century. Genome 42: 646-655.

14. Koocheki, A. 2006. Agrobiodiversity of field crops in Iran. Collection of Articles on Science, Agriculture, Veterinary, Engineering, Name-Ye Farhangestan-e Olom, Iran. (In Persian).

15. Koocheki, A., Nassiri Mahallati, M., Jahanbin, M., and Zarea, A. 2005. Crop varieties diversity of Iran. Biaban 9(1): 49-66.

16. Meng, E.C., Smal, M., Rozelle, S., Ruifa, H., and Huang, J. 1999. The cost of wheat diversity in China. American Agricultural Economics Association Annual Meeting, August 8-11, Nashvilsle, Tennessee.

17. Monti, A., and Venturi, G. 2003. Comparison of the energy performance of fiber sorghum, sweet sorghum and wheat monocultures in northern Italy. European Journal of Agronomy 19(1): 35-43.

18. Murgan, A.E. 1988. Ecological Diversity and its Measurement. London: Co room Helm.

19. Nassiri Mahallati, M., Koocheki, A., and Mazaheri, D. 2003. Crop species diversity of Iran. Biaban 10(1): 32-50.

20. Nezami, A., Bagheri, A., Kafi, M., Mahmoodi, A., and Khodadadi, A. 2005. Evaluation of legumes cultivation as fallow substitution crop in area of rainfed wheat in north Khorasan. Agricultural Science and Industries 19(1): 191-204.

21. Patchet, S.I. 1982. Statistical Methods for Managers and Administrators. Van Nostrand Reinhold Company, New York.

22. Rosegrant, M., Paisner, M., Meijer, S., and Witcover, J. 2001. Global food projections to 2020: emerging trends and alternative future. International Food Policy Research Institute, Washington, D.C.

23. Saxena, M.C. 1993. The challenge of developing biotic and abiotic stress resistance in cool season food legumes. In: K.B. Singh and M.C. Saxena (Eds.). Breeding for Stress Tolerance in Cool-Season Legumes. John Wiley & Sons, New York, p. 3-14.

24. Smale, E.M., Brennan, J.P., and Hu, R. 2003. Determinants of spatial diversity in modern wheat: examples from Australia and China. Agricultural Economics 28: 13-26.

25. Stocking, M. 2001. Agrodiversity: A positive means of addressing land degradation and sustainable rural livelihoods. In: A.J. Conacher and D. Kluwer (Eds.). Land Degradation. Academic Publishers, p: 1-16.

26. Swift, M.J., and Anderson, J.M. 1993. Biodiversity and ecosystem function in agroecosystems. In: E. Schultze and H.A. Mooney (Eds.). Biodiversity and Ecosystem Function. Springer, New York, p. 57-83.

27. Tilman, D. 1987. Secondary succession and the pattern of plant dominance along experimental nitrogen gradients. Ecological Monographs 57: 189-214.

28. Walker, G.K. 1989. Model for operational forecasting of western Canada wheat yield. Agricultural & Forest Meteorology 44: 339-351.