ارزیابی توان و انطباق توسعة کاربری سکونت‌گاه روستایی مدل سیستمی با کاربری موجود در آبخیز زیارت گرگان

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 6، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 25، اسفند 1394، صفحه 183-200   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v13i2.46787

نویسندگان

علی عبدالله زاده¹؛ مجید اونق¹؛ امیر سعدالدین¹؛ رئوف مصطفی زاده^{* 2}

¹دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

²دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

اهداف: ارزیابی توان اکولوژیک سرزمین به‌عنوان هستة مطالعات آمایش سرزمین بوده که نقش به‌سزایی در برنامه‌ریزی منطقه‌ای دارد. انتخاب نوع و پراکنش کاربری اراضی بر اساس توان اکولوژیکی، از اهداف اصلی مدیریتی در کاهش اثرات بحران‌های طبیعی است.
روش: پژوهش حاضر در آبخیز زیارت گرگان با وسعت 10286 هکتار در جنوب غرب شهرستان گرگان واقع در استان گلستان انجام شد. با توجّه به اینکه امروزه آبخیز زیارت در اثر هجوم جوامع انسانی از لحاظ گردشگری و سکونت‌گاهی در شرایط بحرانی قرار گرفته، ضروری است که قبل از اجرای هرگونه برنامة توسعه‌ای، مطالعات ارزیابی توان محیطی انجام شود. در ارزیابی آبخیز زیارت از مدل سیستمی آمایش سرزمین ایران و ابزار سامانة اطّلاعات جغرافیایی استفاده شد.
یافته‌ها/ نتایج: نتایج نشان داد که 46/4 و 52/4 درصد از مساحت آبخیز زیارت گرگان به‌ترتیب در کلاس‌های تناسب یک و دو قرار دارند و سایر مناطق (76/91 درصد) به کلاس توان نامناسب تعلّق دارد. براساس نتایج حاصله، مقدار کاپای کلّی 3164/0 در طبقة کم و کاپای جزیی طبقة یک توسعه 2037/0 و طبقة دو 161/0 و در کلاس ضعیف قرار دارند.
نتیجه‌گیری: طبق نتایج، کلاس‌های توسعة سکونت‌گاهی با قابلیت توان اکولوژیک منطقه منطبق نیستند. با کنترل طبقة یک و دو توسعة سکونت‌‌گاهی مشخّص ‌شد که مسیر توسعة موجود با جهت‌گیری پیشنهادی توسعه در این پژوهش منطبق نیست. رویکرد مورد استفاده در تحقیق می‌تواند مدیران و برنامه‌ریزان را در کاهش اثر خطرات طبیعی در مقیاس محلّی و منطقه‌ای کمک کند.

کلیدواژه‌ها

ارزیابی توان اکولوژیک؛ توسعه سکونت‌گاهی؛ کاربری اراضی؛ برنامه‌ریزی استفاده از اراضی

مراجع

1. اونق، م.، قانقرمه، ع.، عابدی، ق. (1385). برنامة مدیریت کاربری اراضی سواحل جنوب شرقی دریای خزر (معرّفی مدل عددی ارزیابی توان اکولوژیکی و آمایش سرزمین). مجلة علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 13(5)، 151-139

2. اونق، م.، میرکریمی، س. ح. (1382). مدل ارزیابی انطباق زیست‌محیطی کاربری‌های فعلی و آتی استان گلستان (معرّفی یک گام جدید به مرحلة دوم آمایش سرزمین). مجلة علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 10(3)، 15-5

3. آمار، ت. (1393). الزامات و ضرورت‌های برنامه‌ریزی کاربری زمین در سکونت‌گاه‌های روستایی شهرستان رودبار. مطالعات برنامه‌ریزی و توسعة سکونت‌گاه‌های انسانی، 9 (28)، 101–85

4. جوزی، س. ع.، رضایان، س. (1388). طراحی مدل نوین ارزیابی توان اکولوژیک سرزمین ایران به‌منظور استقرار کاربری توسعة شهری و خدماتی (مطالعة موردی: منطقة 22 شهر تهران). نشریة علوم تکنولوژی محیط زیست، 11(4)، 138–127

5. رفیعیان، م.، محمودی، م. (1389). الگوهای تحلیلی تغییرکاربری زمین. چاپ اوّل. انتشارات آذرخش

6. سلمان ماهینی، ع.، کامیاب، ح. ر. (1390). سنجش از دور و سامانه‌های اطّلاعات جغرافیایی کاربردی با نرم‌افزار ایدریسی. چاپ دوم. تهران: سازمان حفاظت محیط زیست، مهر مهدیس

7. سند آمایش استان گلستان. (1390). وزارت کشور. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی

8. شمس‌الدینی، ع.، امیری فهلیانی، م. ر. (1394). بررسی عوامل اثرگذار بر مدیریت کاربری اراضی روستایی در شهرستان ممسنی (با استفاده از مدل ترکیبی TOPSIS- SWOT). فصل‌نامة برنامه‌ریزی منطقه‌ای،5 (19)، 100-85.

9. شیخ، و.، مصطفی‌زاده.، ر. (1390). راهنمای مدیریت پروژه‌های آبخیزداری. گرگان: انتشارات دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی

10. طبیبیان، م. (1387). کاربری زمین: اثر متقابل اقتصاد، اکولوژی و هیدرولوژی. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران

11. قر‌خلو، م.، پورخباز، ح. ر.، امیری، م. ج.، فرجی سبکبار، ح. ع. (1388). ارزیابی توان اکولوژیکی منطقة قزوین جهت جهت تعیین نقاط بالقوة توسعة شهری با استفاده از سامانة اطّلاعات جغرافیایی. مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 1(2)، 68-51

12. کرمی، ر.، پیامنی، ک.، اونق، م. (1387). برنامة مدیریت حوضة آب‌خیز کوهدشت لرستان با استفاده از آمایش سرزمین. مجلة علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، 2(15)، 44-33

13. محبی، ر. ع.، غلامی، و. (1388). آمایش حوضة آب‌خیز تیل‌آباد گلستان با استفاده از سامانة اطّلاعات جغرافیایی. مجلة آمایش سرزمین، 1(1)، 87-71

14. مخدوم، م.، درویش‌صفت، ع. ‌ا.، جعفرزاده، ه.، مخدوم، ع. (1392). ارزیابی و برنامه‌ریزی محیط زیست با سامانه‌های اطّلاعات جغرافیایی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران

15. مخدوم، مجید.(1390). شالودة آمایش سرزمین. چاپ یازدهم. تهران: دانشگاه تهران

16. مرادی، م.، علیزاده، ح. (1394). بررسی و تحلیل نظام پراکنش فضایی سکونت‌گاه‌های روستایی با تأکید بر عوامل محیطی و با استفاده از GIS (مطالعة موردی: دهستان درح شهرستان سربیشه). مسکن و محیط روستا، 34 (150)، 135-121

17. مصفایی، ج.، اونق، م.، مصداقی، م.، شریعت‌جعفری، م. (1388). مقایسة کارای مدل‌های تجربی و آماری پهنه‌بندی خطر زمین لغزش در آبخیز الموت رود. مجلة پژوهش‌های آب و خاک، 16(4)، 61-43

18. منوری، س. م.، شریعتی، س. م.، دشتی، س.، سبزقبایی، غ. ر. (1388). ارزیابی توان محیط زیست آبخیز زاخرد برای توسعة شهری با استفاده از GIS. علوم و تکنولوژی محیط زیست، 11 (1)، 208-199

19. Braimoh, A. K., & Onishi, T. (2007). Geostatistical techniques for incorporating spatial correlation into land use change models. International Journal of Applied Earth Observation and Geo-information, 9(4), 438-446

20. Eyoh, A., Olayinka, D.N., Nwilo, P., Okwuashid, O., Isong, M., & Udoudo, D. (2012). Modelling and predicting future urban expansion of Lagos, Nigeria from remote sensing data using Logistic Regression and GIS. International Journal of Applied Science and Technology, 2(5), 116-124

21. Geri, F., Amici, V., & Rocchini, D. (2011). Spatially-based accuracy assessment of forestation prediction in a complex Mediterranean landscape. Applied Geography, 31(3), 881-890.

22. Kloor, K. (1999). A surprising tale of life in the city. Science, 286(5440), 663-663

23. Landis, J.R., & Koch, G.G. (1977). The measurement of observer agreement for categorical data. Biometrics, 33, 159 -174

24. Nidumolu, U. B., Bie, C., Keulen, H. V., Skidmore, A. K., & Harmsen, K. (2006). Review of a land use planning programme through the soft systems methodology. Land Use Policy, 23(2), 187-203

25. Nouri, J., Sharifipour, R., & Babaei, A. A. (2006). Ecological capability of land use planning for rural development. Journal of Biological Sciences, 6(1), 35 -39

26. Sadoddin, A., Sheikh, V.B., Mostafazadeh, R., & Halili, M.GH. (2010). Analysis of vegetation-based management scenarios using MCDM in the Ramian watershed, Iran. International Journal of Plan Production (IJPP), 4(1), 51- 62

27. Schetke, S., Haase, D., & Kötter, T. (2012). Towards sustainable settlement growth: A new multi-criteria assessment for implementing environmental targets into strategic urban planning. Environmental Impact Assessment Review 32(1), 195-210

28. Tang, Zh., Bright, E., & Brody, S. (2009). Evaluating California local land use plan's environmental impact reports. Environmental Impact Assessment Review, 29(2), 96-106