ملاک ناصب انگاری، احکام و آثار مترتب بر نصب در فقه امامیه

فقه و اصول

مقاله 2، دوره 49، شماره 1 - شماره پیاپی 108، تیر 1396، صفحه 47-64   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.45647

نویسندگان

رحمت تولایی^{* 1}؛ سید ابوالقاسم نقیبی²

¹دانشگاه قرآن و حدیث قم پردیس تهران

²دانشگاه شهید مطهری

چکیده

در ادبیات فقهی فقیهان امامیه در زمینه ملاک ناصبی، پنج قول مطرح شده است. این اقوال عبارتست از 1. تقدیم غیر علی بر علی (ع) 2. دشمنی ورزیدن با شیعیان علی (ع) 3. مطلق دشمنی با اهل بیت (ع) 4. اظهار دشمنی با اهل بیت (ع) 5. تدین به دشمنی با اهل بیت (ع). با امعان نظر در ادله مورد استناد در این نوشتار در می‌یابیم که ملاک ناصب انگاری هر انسان، اظهار دشمنی با اهل بیت (ع) و تدین به آن است. اگرچه از منظر مشهور فقیهان، بر نواصب احکام فراوانی چون کفر، نجاست و... مترتب می‌گردد اما با وجود احتمال اراده کفر آنان در مقابل ایمان در روایات، نمی‌توان آنان را کافر اصطلاحی (کفر در مقابل اسلام) تلقی کرد و همچنین مراد از نجاست ناصبی، خباثت باطنی است.

کلیدواژه‌ها

فقه امامیه؛ ناصبی؛ اظهار دشمنی با اهل بیت (ع)؛ تدین به دشمنی با اهل بیت (ع)؛ کفر؛ نجاست

مراجع

قرآن کریم.

ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین، قم، چاپ علی اکبر غفاری، 1363.

ابن بابویه، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، بیروت، دارالاضواء، 1405 ق.

ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، نشر دانش حوزه، ۱۴۲۷ ق.

ابن غضائری، احمد بن حسین، رجال ابن غضائری، بی‌جا، دارالهدی، ۱۳۸۰.

ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقائیس اللغة، بی‍روت، داراح‍ی‍ا الت‍راث ‌ال‍ع‍ربی، ۲۰۰۱ م.

ابن مغازلی، علی بن محمد، مناقب علی بن ابی طالب، قم، س‍ب‍ط ال‍ن‍بی، ‌۱۳۸۴.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم، نشر ادب حوزه، 1405 ق.

ابورّیه، محمود، اضواء علی السنة المحمدیة، بیروت، مؤسسة الوفاء، 1412 ق.

ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، قاهره، المؤسسة المصریة العامة‫، ۱۹۶۴ م.

اشعری، سعد بن عبدالله، النوادر، قم، موسسه الامام المهدی (ع)، 1367.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، کتاب الطهارة، قم، م‍جم‍ع ال‍ف‍ک‍ر الاس‍لام‍ی‫‬، 1402 ق.

آملی، محمد تقی، مصباح الهدی، تهران، مطبعه الفردوسی، 1377 ق.

بحر العلوم، محمد بن محمد تقی، بلغة الفقیه، تهران، م‍کت‍ب‍ه الم‍س‍لم‍ی‍ن ال‍ع‍الم‍ه، 1362.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضره، قم، انتشارات جامعه مدرسین، 1410 ق.

تبریزی، جواد، صراط النجاه، قم، دار ال‍ص‍دی‍ق‍ه الش‍هی‍ده، ۱۴09 ق.

ثقفی، ابراهیم بن محمد، الغارات، ت‍ه‍ران‬‫، انجمن آثار ملی‬‫، ۱۳۵۵.

جزایری، نعمت‌الله بن عبدالله، الانوار النعمانیة، ت‍ب‍ری‍ز، ح‍ق‍ی‍ق‍ت ب‍ن‍ی‌ه‍اش‍می، ۱۳۷۸ ق.

جوهری،‌ اسماعیل بن حماد،‌ صحاح اللغة، بی‍روت، امی‍ری،‌ 1368.

حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر، 1381.

حکیم، محسن، مستمسک عروة الوثقی، نجف، چاپ نجف، 1377 ق.

خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتاب العربی، بی‌تا.

خلیل بن احمد، العین، عراق، دار الرشید للنشر‬‫، ۱۴05 ق.

خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، ته‍ران، م‍کت‍ب‍ه ال‍ع‍لم‍ی‍ه الاس‍لام‍ی‍ه، 1362.

خویی، ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، قم، مطبعه علمیه، 1407 ق.

خویی، ابوالقاسم ، معجم رجال الحدیث، قم، موسسه احیاء آثار الامام الخویی، 1403 ق.

دهلوی، عبدالعزیز، تحفه اثنی عشر، استانبول، مکتبه الحقیقه، 1415 ق.

ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، بی‍روت، م‍وس‍س‍ة ال‍رس‍ال‍ة، ۱۴۱۹ ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات، زن‍جان، م‍ه‍دی‍س، ۱۳۸۳.

زمخشری، محمود بن عمر، اساس البلاغه، بیروت، دار الاحیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ ق.

سقاف، حسن بن علی، صحیح شرح العقیدة الطحاویه، اردن، دارالامام النووی، 1374.

سید مرتضی بن داعی، تبصره العوام، تهران، اساطیر، 1364.

شهید اول، محمد بن مکی، الدروس، مش‍ه‍د، م‍جم‍ع ال‍ب‍ح‍وث الاس‍لام‍ی‍ه، ۱۴۱۷ ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، روض الجنان، قم، ب‍وس‍ت‍ان کت‍اب، ۱۴۲۲ ق.

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ سوم، 1367.

صدر، محمد باقر، بحوث فی شرح العروة الوثقی، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.

طباطبائی کربلایی، علی بن محمدعلی، ریاض المسائل، قم، موسسه النشر الاسلامی، بی‌تا.

طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، موسسه البعثه، مرکزالطباعه و النشر، ۱۳۹۰.

طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار، بیروت، دارالاضواء، چاپ سوم، 1406 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الغیبه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1423 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، بی‌جا، ن‍ش‍ر ال‍ف‍ق‍اه‍ه، چاپ دوم، ۱۴۱۷ ق.

طوسی، محمد بن حسن، النهایه، بیروت، دارالکتاب العربی،‌ ۱۴۰۰ ق.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، بیروت، دارالتعارف، چاپ دوم، 1410 ق.

عاملی غروی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامه، مصر، بمطبعة الشوری بالفجالة، ۱۳۲۶ ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، المعتبر، قم، موسسه السیدالشهداء (ع)‫ ۱۴۰۶ ق.‬ ‬

علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام، قم، م‍وس‍س‍ه الام‍ام ال‍ص‍ادق (ع)، ۱۴۲۱ ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، موسسه آل البیت، 1414 ق.‬‫

‬علامه حلی، حسن بن یوسف، رجال العلامه الحلی، نجف، مطبعه الحیدریه، ۱۴۰۲ ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1412 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، نهایه الاحکام، قم، م‍وس‍س‍ه اسم‍اع‍ی‍ل‍ی‍ان، ‌۱۴۱۰ ق.

علم‌الهدی، علی بن حسین، رسائل الشریف المرتضی، قم، دارالقران الکریم، 1405 ق.

فاضل موحدی لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعه، تهران، موسسة العروج‫، ۱۴۳۳ ق.‬

فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام، قم، مؤسسه نشر اسلامی، 1416 ق.

فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، موسسه الرساله، ۱۴۲۶ ق.

فیومی، احمد بن محمد، قاموس اللغة، قم، موسسه دار الهجره، 1414 ق.

کشی، محمد بن عمر، رجال الکشی، تهران، موسسه الطباعه و النشر، 1382.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، سازمان جهانی خدمات اسلامی، بی‌تا.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الانوار، بیروت، مؤسسة الوفاء، چاپ سوم، 1403 ق.

محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیة، ۱۳۷۷.

محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمؤمن، ذخیره المعاد، قم، موسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث، بی‌تا.

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، قم، م‍وس‍س‍ه آل‌ال‍بی‍ت لاح‍ی‍اء الت‍راث‫، ۱۴۱۱ ق.

مرتضی زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس، بیروت، دارالهدایه، ۱۳۸۵ ق.‬

معلوف، لویس، المنجد، ت‍ه‍ران، پ‍روه‍ان، ۱۳۸۲.

مفید، محمد بن محمد، المقنعه، بی‍روت، دار الم‍فی‍د، چاپ دوم، ۱۴۱۴ ق.

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائده، قم، دفتر کنگره اردبیلی، ۱۳۷۵.

مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، انتشارات امام علی بن ابی طالب (ع)، ۱۳۸۲‫.

نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، مؤسسه النشر الاسلامیه، 1429 ق.

نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعه، مش‍ه‍د، موسسه آل‌البیت لاحیاء الثرات‫، ۱۴۱۵ ق.

وحید بهبهانی، محمدباقر بن محمداکمل، مصابیح الظلام، قم، م‍وس‍س‍ه ع‍لام‍ه وحی‍د ب‍ه‍ب‍ه‍ان‍ی، ۱۴۲۴ ق.

همدانی، رضا بن محمدهادی، مصباح الفقیه، قم، م‍وس‍س‍ه ال‍ن‍ش‍ر الاس‍لام‍ی، ۱۴۱۶ ق.

یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1422 ق.