نقد موسیقایی لامیه التُرک و لامیه الکُرد

زبان و ادبیات عربی

مقاله 2، دوره 9، شماره 16، بهمن 1396، صفحه 89-125   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v8i16.49485

نویسندگان

داود زرین پور^* ؛ سیدرضا سلیمان زاده نجفی

دانشگاه اصفهان

چکیده

لامیه نویسی که از دوره پیش از اسلام با لامیه العرب شهرت و با لامیه العجم امتداد یافت، همواره مورد توجه شاعران بوده است. دو نفر از ایرانیان عربی‌سرای معاصر به نام‌ محمد تقی حجت الاسلام و عبدالحمید سنندجی نیز به ترتیب لامیه الترک را در مدح امیرالمؤمنین علی (ع) و امام زمان (عج) و لامیه الکرد را در مدح حسنعلی خان حاکم سنندج و در استقبال از لامیه العرب و لامیه العجم سروده‌اند. از آن‌جا که جنبۀ شکلی در استقبال‌های شعری بر جنبه معنایی مقدم است، نقد موسیقایی نیز در این باب اهمیت می‌یابد. این نوع نقد در دوران معاصر مفهوم گسترده‌تری نسبت به گذشته پیدا کرده است، تعریف آن از بررسی شعر به عنوان کلام موزون و مقفی فراتر رفته است و چهار بعد موسیقی درونی، بیرونی، کناری و معنوی را در برمی‌گیرد. نگارندگان برآنند در قالب روش توصیفی، تحلیلی این دو قصیده را از لحاظ موسیقایی بررسی کنند تا مشخص شود کدام یک از دو شاعر بیشتر از افزاینده‌های موسیقایی بر مبنای نقد جدید استفاده کرده‌اند. از نتایج بحث این که هر دو شاعر، بحری متناسب با غرض شعر خود برگزیده‌اند و ائتلاف بین وزن و معنا را رقم زده‌اند اما هر دو قصیده در باب عروض با مشکلاتی مواجه شده‌اند. در بحث موسیقی کناری عیوبی بر لامیه الترک عارض شده‌ است. صفات حروف پرتکرار در دو قصیده نیز نشان از ائتلاف لفظ و معنا دارد. هر دو شاعر نیز کوشیده‌اند با استفاده از صنایع معنوی، زیبایی موسیقایی حاصل از تلاش ذهنی و حدس فنی و استدلالی را نیز پدید آورند.

کلیدواژه‌ها

معارضه؛ موسیقی؛ لامیه الترک؛ لامیه الکرد

مراجع

کتابنامه

1. قرآن کریم.

2. ابن حسین، محمد. (1980م). المعارضات فی الشعر العربی، الریاض، النادی الأدبی.

3. ابن سینا، الشفا. (1956م). تحقیق زکریا یوسف، القاهرة: نشر وزارة التربیة والتعلیم - المطبعة الأمیریة.

4. ابن عبدالوهاب، اسامة. (2005). الدرر البهیة شرح المقدمة الجزریة فی علم التجوید، مکتبة الإیمان، الطبعة الثانیة.

5. ابن قیم الجوزی، أبوعبدالله محمد. (1327ق). الفوائد المشوق إلی علوم القرآن وعلم البدیع، تصحیح محمد بدرالدین النعسانی، قاهرة، مکتبة الخانجی، الطبعة الأولی.

6. أدونیس .( 1983 م) مقدمة للشعر العربی، بیروت، دارالعودة، الطبعة الرابعة.

7. أنیس، إبراهیم. (1952). موسیقی الشعر، مصر، مکتبة أنجلو، الطبعة الثانیة.

8. البجاری، یونس طرکی سلوم. (2008م). المعارضات فی الشعر الأندلسی، بیروت، دارالکتب العلمیة، الطبعة الأولی.

9. الجاحظ، أبو عثمان عمرو بن بحر. (د.ت). البیان والتبیین، تحقیق عبدالسلام هارون، قاهرة: مؤسسة الخانجی.

10. الجرجانی، عبدالقاهر. (1991م). أسرار البلاغة، تعلیق محمود محمد شاکر، جدة، دارالمدنی.

11. الجوینی، مصطفی الصاوی. (1985م). البلاغة العربیة تأصیل و تجدید، مصر، منشأة المعارف.

12. حبنکة المیدانی، عبدالحمن حسن. (1996م). البلاغة العربیة، دمشق، دارالقلم، الطبعة الأولی.

13. حجت الاسلام، میرزا محمد تقی،. (1386ش). دیوان نیّر، تحصیح مؤسسه فرهنگی مطالعاتی شمس الشموس، تهران، مؤسسه فرهنگی مطالعاتی شمس الشموس. چاپ اول.

14. حسن محمد، هادی. (2013م). ظاهرة التضاد فی سورة الأعراف وأثرها فی إیصال المعنی، مجلة مرکز دراسات الکوفة، العدد الحادی والثلاثون.

15. حمدی، برهان الدین. (1388). قصائد سه‌گانه، سنندج، پرتو بیان. چاپ اول.

16. حیرت سجادی، عبدالحمید. (1391). علما و دانشمندان کردستان در دویست سال اخیر، سنندج، آراس.چاپ اول.

17. الخطیب التبریزی،. (1986م). الوافی فی العروض والقوافی، تحقیق فخرالدین قباوة، دمشق، دارالفکر، الطبعة الرابعة.

18. خلیفه شوشتری، محمد إبراهیم،. (1387ش). الجامع فی العروض العربی بین النظریة و التطبیق، طهران، سمت، الطبعة الأولى.

19. روحانی، بابا مردوخ،. (1366). تاریخ مشاهیر کرد، تهران، سروش. چاپ اول.

20. السجلماسی، أبومحمد القاسم،. (1980م). المنزع البدیع فی تجنیس أسالیب البدیع، تحقیق علال الغازی، رباط: مکتبة المعارف، الطبعة الأولی.

21. سرباز، حسن، زرین‌پور، داود. (1390). بررسی تطبیقی فضای موسیقایی قصیده سعدی شیرازی و شمس الدین کوفی در رثای بغداد، مجله پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی دانشگاه تربیت مدرس، دوره دوم، شماره دوم، تابستان .

22. سلطان، منیر،.(1986). البدیع تأصیل وتجدید، الاسکندریة، المعارف.

23. شفیعی کدکنی، محمد رضا،. (1373). موسیقی شعر، تهران، آگاه،‌ چاپ چهارم.

24. شمیسا، سیروس. (1383). نگاهی تازه به بدیع، تهران، انتشارات فردوس، چاپ چهاردهم.

25. عباچی، أباذر. (1389). علوم البلاغة فی البدیع والعروض والقافیة، تهران، سمت، الطبعة الثالثة.

26. عباس، حسن. (1998). خصائص الحروف العربیة ومعانیها، دمشق، منشورات إتحاد کتاب العرب.

27. عبدالرئوف، محمد عونی،. (د.ت). القافیة والأصوات اللغویة، مصر، مکتبة الخانجی.

28. العقاد، مصطفی محمود. (1965). ساعات بین الکتب، بیروت: دارالکتاب العربی، الطبعة الثانیة.

29. عکاوی، انعام فوال. (1996). المعجم المفصل فی علوم البلاغة، بیروت، دارالکتب العلمیة، الطبعة الثانیة، 1996 م.

30. علی، عبدالرضا،. (1383). موسیقی شعر عربی سنتی و نو، ترجمه حسین یوسفی، مازندران، دانشگاه مازندران، چاپ اول.

31. غرة، محمد هیثم. (1415/995م). المستشار فی العروض و موسیقا الشعر، دمشق و بیروت، دار ابن کثیر و دار الکلم الطیب، الطبعة الأولی.

32. فاخوری، محمود،. (1996م). موسیقا الشعر العربی، سوریا، منشورات جامعة حلب، الطبعة الأولی.

33. قبانی، نزار. (1964م). الشعر قندیل أخضر، بیروت، منشورات المکتب التجاری، الطبعة الثانیة.

34. مستیری، إلیاس. (2012م). التکرار ودلالته فی دیوان الموت فی الحیاة لعبدالوهاب البیاتی، سکرة، مجلة کلیة الآداب واللغات بجامعة محمد خضیر، العددان العاشر والحادی عشر.

35. مطلوب، أحمد. (1986م). معجم المصطلحات البلاغیة وتطورها، بغداد، منشورات المجمع العلمی العراقی.

36. مطلوب، احمد. (1999م). حسن البصیر، کامل، البلاغة والتطبیق، العراق، وزارة التعلیم العالی والبحث العلمی، الطبعة الثانیة.

37. موافی، عبدالعزیز. (2004م). قصیدة النثر من التأسیس إلی المرجعیة، القاهرة، المجلس الأعلی للثقافة، الطبعة الأولی..

38. نصار، حسین.(1421م). القافیة فی العروض و الأدب، مکتبة الثقافة الدینیة، الطبعة الأولی.

39. هاشمی، أحمد. (2006م). جواهر البلاغة فی المعانی و البیان و البدیع، بیروت، مؤسسة الکتب الثقافیة.

40. یوسف سلوم، تامر سلوم. (1996م). من أسرار الإیقاع فی الشعر العربی، حولیة کلیة الإنسانیات والعلوم الاجتماعیة، جامعة قطر، العدد التاسع عشر.