دیدگاه کشاورزان نسبت به قانون‏‌مداری در حکمرانی آب (مطالعه موردی شهرستان سبزوار، استان خراسان رضوی)

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 14، دوره 6، شماره 1 - شماره پیاپی 12، شهریور 1398، صفحه 95-102   

نوع مقاله: مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v6i1.74035

نویسندگان

فاطمه سادات حسینی ششتمد؛ احمد عابدی سروستانی^* ؛ علی کرامت زاده

دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

چکیده

کشور ایران در منطقه خشک جهان قرار دارد و در بیشتر نقاط خشکسالی و کمبود آب به‏‌وضوح مشاهده می‏‏‌شود. مدیریت نادرست و نبود حکمرانی خوب آب تشدید پیامدهای خشکسالی را به همراه دارد. حکمرانی خوب آب به سازگاری قوانین، مسئولیت‌‏پذیری سازمان‌ها، کل‌‏‏نگری و به‏‏‌هم‌‏‏پیوستگی برنامه‏‏‌ها، ملاحظات اخلاقی و رعایت عدالت در ارائه خدمات مرتبط با آب گفته می‌‏‏شود. برقراری و اجرای صحیح حکمرانی خوب آب نیازمند چارچوب‌‏های قانونی عادلانه و سازمان‏‌های اجرایی بی‌طرف است. پژوهش حاضر با هدف بررسی دیدگاه کشاورزان نسبت به رعایت قانون‏‏‌مداری در حکمرانی خوب آب انجام گرفت. با استفاده از تحقیق پیمایشی و روش نمونه‏‏‌گیری خوشه‌‏‏ای تصادفی، وضعیت 202 نفر از کشاورزان در 25 روستا در سطح شهرستان سبزوار بررسی شد. نتایج نشان داد «میزان رعایت قوانین وضع شده برای آب کشاورزی در منطقه» در رتبه اول و «میزان احترام به حقوق کشاورزان در ارتباط با آب کشاورزی» در رتبه آخر جای دارد. همچنین قانون‏‏‌مداری در ارتباط با حکمرانی آب در منطقه وضعیت مناسب و قابل قبولی ندارد و در حد متوسط قابل ارزیابی می‏‌باشد. در عین حال از نظر زارعانی که از قنات برای آبیاری استفاده می‏‏‌کردند و همچنین زمین اجاره‏‏‌ای و درآمد سالانه بیشتری از کشاورزی داشتند، قانون‏‌مداری در حکمرانی آب، بیشتر رعایت شده است. در مقاله حاضر پیشنهادهایی به‌‏منظور تقویت قانون‌مداری در حکمرانی آب ارائه شده است که می‌‏توان به استفاده از دانش بومی و مشارکت کشاورزان در وضع قوانین مرتبط با آب کشاورزی اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

کشاورزی؛ حکمرانی پایدار آب؛ حاکمیت قانون

مراجع

آشنا، ح. 1393. بهره‌‏وری و حکمرانی پایدار منابع آب. گزارش تفصیلی نخستین هم‌‏اندیشی سیاست‏گذاران منابع آب، وزارت نیرو، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، 1-99.

ابراهیم‏‏‏‌پور، ح. و خلیلی، ح. ۱۳۸۹. از حکمرانی خوب تا حکمرانی پایدار. هشتمین کنفرانس بین‏‏المللی مدیریت، تهران، ایران.

ابراهیم‌‏‏زاده، ع. و اسدیان، م. 1392. تحلیل و ارزیابی میزان تحقق‌‏‏پذیری حکمروایی خوب شهری در ایران مورد شناسی: شهر کاشمر. جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‏‏‏‌ای، 3(6): 17-30.

اردکانیان، ر. و ضرغامی، م. 1383. حکمرانی در مدیریت به‏‌هم‌‏پیوسته منابع آب. اولین کنگره ملی مهندسی عمران، دانشگاه صنعتی شریف، تهران، ایران.

اسکوهی، ف.، اسکوهی، م. و موحد محمدی، ح. 1397. استراتژی عوامل تأثیرگذار در مشارکت آموزش و ترویج کشاورزی بر مدیریت منابع آب. هفتمین کنگره ملی علوم ترویج و آموزش کشاورزی، منابع طبیعی و محیط‏‌زیست پایدار، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، 1-17.

امام‏‌جمعه‌‏زاده، ج.، شهرام‏نیا، ا. و صفریان گرمه خانی، ر. 1395. الگوی حکمرانی خوب؛ جامعه همکار و دولت کارآمد در مدیریت توسعه. فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، 12(36): 7-40.

امامی، م. و شاکری، ح. 1394. حکمرانی خوب و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. پژوهشنامه حقوق تطبیقی، 1(2): 25-75.

امیدیان، م.، طالقانی، غ.، محمدی، ف.، فیروزی، ج.، یعقوبی، ح.ر. و خواستار، ح. 1394. تحلیل نقش حکمرانی خوب در ارتقای توسعه انسانی: بررسی بین‏‌المللی. مدیریت دولتی، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، 7(3): 413-436.

اندیشکده تدبیر آب ایران. 1393. به‏‌سوی چارچوب مفهومی و تحلیلی اصلاح حکمرانی آب. www.iwpri.com

توکلی، ه. و مومنی، م. 1395. بررسی میزان تحقق‌‏پذیری شاخص‏های حکمروایی خوب شهری با تأکید بر کیفیت زندگی شهری (مطالعه موردی مناطق 1، 7 و 22 شهر تهران). فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، 8(26): 2-18.

جابری، س.، مهراب قوچانی، ا. و غنیان، م. 1395. حکمرانی خوب رویکردی نوین در جهت تحقق مدیریت اثربخش منابع آب کشاورزی. رویکردهای پژوهشی در علوم اجتماعی، 2(8): 33-41.

حجاریان، م. و غلام‌‏زاده، ع. 1393. حکمرانی (حاکمیت). دانشگاه علامه طباطبایی، مدیریت استراتژیک صنعتی.

www.hajarian.com/index.php/component/content/article/154-students/nimsal-aval-93/531-2014-10-06-06-57-58

حکمت‏نیا، ح.، ملکی، م.، موسوی، م. و افشانی، ع. 1396. سنجش میزان تحقق‏‌پذیری حکمروایی خوب شهری در ایران (مطالعه موردی: شهر ایلام). پژوهش‏‌های جغرافیای انسانی، 49(3): 607-619.

رزمی، م. ج. و صدیقی، س. 1391. الزامات تحقق حکمرانی خوب برای دستیابی به توسعه انسانی. چهارمین همایش ملی اقتصاد، ایران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر، خمینی‏شهر، ایران.

رکن‏الدین افتخاری، ع.، عظیمی آملی، ج.، پورطاهری، م. و احمدی‏پور، ز. 1391. ارائه الگوی مناسب حکمروایی خوب روستایی در ایران. فصلنامه ژئوپلیتیک، 8(2): 1-28.

زاینده‏رودی، م.، خسروآبادی، م. و شکیبایی، ع. 1396. بررسی تأثیر شاخص‌‏های حکمرانی خوب بر توزیع درآمد با به‏‌کارگیری پانل داده‌‏ها (مطالعه موردی: کشورهای منتخب جنوب غربی آسیا). فصلنامه پژوهش‏‌های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، 17(3): 25-52.

ساعی، ع. و روشن، ت. 1389. تحلیل درک کیفیت حکمرانی در ایران. فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 6(21): 167-187.

شجاعی، ا. 1392. حکمرانی خوب در ایران، چالش‌‏ها، کارآمدی‏‌ها.

www.vekalatonline.ir/userfiles/Files/1378897546-good-haghgostar.ir.pdf

شریف‏زاده، ف. و قلی‏‌پور، ر. 1382. حکمرانی خوب و نقش دولت. فرهنگ مدیریت، 1(4): 93-109.

صادقی، م. و یگانه، ا. 1395. توسعه انسانی پایدار: نقش شاخص‏‌های حکمرانی خوب. پنجمین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی، مطالعات اجتماعی و فرهنگی، تهران، ایران.

طبیبی، م.ر.، حسینی، ا. و رضایی، ت. 1394. ارزیابی شاخص‏‌های حکمرانی خوب شهری در شهرهای مقصد گردشگری به روش IPA (مطالعه موردی: شهر تنکابن). گردشگری شهری، 2(3): 219-231.

علوی، س.ر. 1389. امکان‏سنجی استقرار نظام بهره‌‏برداری مشارکتی از منابع آب و خاک در اراضی پایاب سد شهید مدنی (ونیار) تبریز. مجله پژوهش‌‏های ترویج و آموزش کشاورزی، 3(1): 99-115.

علیزاده، س. و بیات، م. 1395. بررسی اثر حکمرانی خوب بر محیط‏‌زیست در کشورهای با درآمد متوسط. علوم و تکنولوژی محیط زیست، 18(2): 501-513.

غفوری‏‌فرد، س.، باقری، ع. و شجری، ش. 1394. ارزیابی ذی‏‌مدخلان در بخش آب (مطالعه موردی: محدوده مطالعاتی رفسنجان). تحقیقات منابع آب ایران، 11(2): 16-28.

غنیان، م.، برادران، م.، علی میرزایی، ع.، سلیمانی هارونی، خ. و پاشا، س. 1392. مدیریت مشارکتی منابع آب کشاورزی و مولفه‌‏های مؤثر بر آن مطالعه استان در خوزستان. مجله پژوهش آب در کشاورزی، ب، 27(2): 181-190.

فتحی زالوآبی، ا. 1391. ارزیابی آگاهی از حکمرانی پایدار آب در فرآیند حل تعارض رودخانه زاینده‏‌رود. پایان‏نامه کارشناسی ارشد توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان.

قائمی، آ.، لاریجانی، م.، شبیری، س.م. و سرمدی، م.ر. 1396. ارائه مدل مفهومی حکمرانی پایدار در مدیریت به‌‏هم‏‌پیوسته منابع آب کشور با تأکید بر آموزش و ظرفیت‌‏سازی. مجله آب و فاضلاب، 28(4): 112-117.

محمودی، ج.، رونقی، م.ح. و رونقی، م. 1392. تعیین وزن و رابطه بین شاخص‌‏های حکمرانی خوب در ایران. فصلنامه مطالعات راهبردی، 16(4): 59-87.

میرزائی، م. 1395. عوامل مدیریتی بحران آب در ایران. طبیعت ایران، 1(1): 11-13.

Allan T. 2001. The Middle East Water Question: Hydropolitics and the Global Economy. London, I.B. Tauris & Co Ltd.

Qiao G., Zhao L. and Klein K.K. 2009. Water user associations in Inner Mongolia: Factors that influence farmers to join. Agricultural Water Management, 96(5): 822-830.

Rogers P. and Hall A. 2003. Effective Water Governance, Global Water Partnership. Stockholm, Elanders Novum.