تحلیلی بر نقش قبول در وصیت عهدی

فقه و اصول

مقاله 3، دوره 49، شماره 2 - شماره پیاپی 109، آبان 1396، صفحه 69-88   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.34984

نویسندگان

ملیحه غلامی^* ؛ عباسعلی سلطانی؛ حسین ناصری مقدم

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از چالش‌های فقه مدنی، چیستی وصایت (وصیت عهدی) و موضوع قبول در آن است. مشهور فقیهان امامیه بر این باورند که در وصیت عهدی، قبول شرط نیست. ماده 834 قانون مدنی نیز همین دیدگاه را پذیرفته است. این ماده گرچه با قول مشهور فقیهان امامیه موافق است، اما با تعدادی از قواعد مسلّم فقهی و حقوقی مانند: اصل حاکمیت و آزادی اراده، لزوم انضمام قبول در عقود، نفی ضرر، عسر و حرج مغایر است. از دیگر سو، نادیده انگاشتن ایجاب موصی نیز از آن جهت که وصیت بلاتکلیف خواهد ماند و برای او ایجاد ضرر می‌کند، نامیسور است.
علاوه بر قول مشهور اقوال دیگری هم در مسئله وجود دارد، از جمله این که وصی پس از فوت موصی در صورتی که امر وصایت را نپذیرفته باشد، حق رد دارد و یا این که هنگامی که پسر وصی پدر باشد یا این‌که انجام وصایت جز شخص وصی توسط شخص دیگری ممکن نباشد باید وصایت را قبول کند.
این نوشتار پس از نقض و ابرام دیدگاه‌ها، نظر علامه حلی را با اندکی تفاوت می‌پذیرد به این صورت که: موصی شرعاً و قانوناً در جهت آگاه کردن وصی از مورد وصایت و اخذ قبول از وی قبل از فوت خود اجبار دارد؛ در این صورت نه در حق وصی و نه در حق موصی ستمی وارد نخواهد شد و تعارض دو قاعده لاضرر نیز مرتفع می‌شود.

کلیدواژه‌ها

وصایت؛ وصیت عهدی؛ عقد؛ ایقاع؛ ایجاب و قبول

مراجع

قرآن کریم.

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1410 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، المقنع، قم، موسسة الامام الهادی (ع)، 1348.

ابن بابویه، محمد بن علی، فقه الرضا (ع)، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، 1406 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، قم، جامعة المدرسین، 1404 ق.

ابن فهد حلّى، احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1407 ق.

انصاری، مرتضى بن محمد امین، المکاسب المحرمه (البیع)، قم، انتشارات باقری، 1415 ق.

انصاری، مرتضى بن محمد امین، فرائد الاصول (رسائل)، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1419 ق.

ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی القواعد الفقهیة، قم، مؤسسة الفقه للطباعة و النشر، 1417 ق.

آل بحرالعلوم، محمدبن محمدتقی، بلغة الفقیه، تهران، منشورات مکتبة الصادق، 1362.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، بیروت، دار احیاء التراث العربی (الاسلامیة)، بی‌تا.

خمینی، روح الله، البیع، قم، مؤسسه اسماعیلیان، 1410 ق.

خمینی، روح الله، تحریر الوسیلة، قم، دار الکتب العلمیة (اسماعیلیان)، 1409 ق.

خوئی، ابو القاسم، معجم رجال الحدیث، نرم افزار المعجم الفقهی، نسخه 3.

شهید اول، محمد بن مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1412 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم، داوری، 1410 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1413 ق.

شیخ طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، قم، دار الکتب الاسلامیة، 1363.

شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1407 ق.

شیخ طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیة، تهران، المطبعة الحیدریه، طبعه االثانیه، 1388 ق.

شیخ طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتوی، قم، انتشارات قدس محمدی، بی‌تا.

شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، قم، دار الکتب الاسلامیة، 1365.

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام، تهران، نشر دارالکتب مرتضی آخوندی، 1397 ق.

صفایی، حسین، قواعد عمومی قراردادها، تهران، نشر میزان، 1383.

علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام علی مذهب الامامیة، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، 1420 ق.

علامه حلی، حسن بن یوس، قواعد الاحکام، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1413 ق.

علامه حلی، حسن بن یوس، مختلف الشیعة، مؤسسة النشر الاسلامی، 1412 ق.

عمید زنجانی، عباسعلی، «ماهیت حقوقی وصیت»، فصلنامه حقوق، تابستان 1388، دوره 39، شماره 2.

کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1383.

کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، اصفهان، انتشارات مهدوی، بی‌تا.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دار الکتب الاسلامیة آخوندی، 1388 ق.

محسنی، سعید، «ماهیت حقوقی وصیت تملیکی»، مجله حقوقی دادگستری، زمستان 1380، شماره 37.

محقق حلی، جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الامامیة، تهران، مؤسسة البعثة، 1410 ق.

محقق حلی، جعفر بن حسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران، انتشارات استقلال، 1409 ق.

محقق سبزواری، محمد باقر بن محمد مؤمن، کفایة الاحکام، اصفهان، مدرسه صدر مهدوی، بی‌تا.

محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مؤسسة آل البیت (ع)، 1408 ق.

مرعشی، محمدحسن، دیدگاه‌های نو در حقوق کیفری اسلام، نشر میزان، 1379.

موسوی خوانساری، احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، تهران، نشر مکتبة الصدوق، 1389.

نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسة آل البیت (ع)، 1408 ق.

یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی (محشی)، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، 1420 ق.