بررسی راهبردهای دستکاری ایدئولوژیک در فیلم‌های دوبله‌شده از انگلیسی به فارسی: موردپژوهشی دوبله‌های بعد از انقلاب اسلامی در ایران

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 4، دوره 53، شماره 3، مهر 1399، صفحه 89-120   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.v53i3.84065

نویسندگان

سلیمه سلامتی¹؛ پرینا قمی اسکوئی^{* 2}

¹گروه مترجمی زبان انگلیسی، دانشگاه آزاد اسلامی، قزوین، ایران

²گروه مترجمی زبان انگلیسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

ادبیات ترجمه‌شده، به‌ویژه فیلم‌های دوبله‌شده اغلب تحت تأثیر ایدئولوژی حاکم بر جامعة مقصد دستخوش دخل و تصرف قرار گرفته است. پژوهش حاضر با استفاده از روشی توصیفی‌کمی در صدد است به بررسی جنبه‌های ایدئولوژیک این دستکاری‌ها در فیلم‌های دوبله‌شده و پخش‌شده از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در سه دولت متفاوت بعد از انقلاب اسلامی بپردازد. در این تحقیق  با استفاده از مدل دستکاری دوکات (2007)، دستکاری‌های برون‌متنی و درون‌متنی در نُه فیلم تاریخی‌ماجراجویی دوبله‌شده از انگلیسی به فارسی در بازه‌های زمانی ۷۶-84، 84-92 و 92-97 بررسی شد. همچنین تلاش شد دلایل این دستکاری‌ها از دیدگاه سیاست‌های دولت‌های حاکم و ارزش‌های غالب بر آن مشخص شود. از آنجایی که متن دیداری‌شنیداری دارای عناصر غیرکلامی مانند تصویر، صدا و موسیقی است که آن را از متن نوشتاری متمایز می‌سازد، در این تحقیق مدل دستکاری دوکات (2007) با توجه به ویژگی‌های خاص متون دیداری‌شنیداری سازگار شده است. بدین‌منظور، هر تکنیک دستکاری ترجمه به دو زیرشاخة کلام‌محور و غیرکلام‌محور تقسیم شده است. پس از تحلیل جامع فیلم‌ها، پنج تکنیک دستکاری شامل اضافه، حذف، جایگزینی، تضعیف و تقویت شناسایی شد که در فرایند دوبله به‌کار گرفته شده است. نتایج نشان می‌دهند که اغلب دستکاری‌ها در دولت اصولگرایان به‌ویژه در بازة زمانی 84-92 اتفاق افتاده است. تکنیک غالب در دولت اصولگرایان جایگزینی و حذف و در دولت اصلاح‌طلبان تضعیف بوده است. دیگر اینکه دستکاری‌های غیرکلام‌محور سهم بیشتری در دستکاری فیلم‌های دوبله‌شده داشته‌اند. ‌

کلیدواژه‌ها

دستکاری ایدئولوژیک؛ دستکاری غیرکلام‌محور؛ دستکاری کلام‌محور؛ دوبله؛ صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران

مراجع

آئین‌نامة نظارت و صدور پروانة آثار سینمایی و غیرسینمایی (فیلم، اسلاید، و ویدئو). (1382). سازمان امور سینمایی و سمعی و بصری. برگرفته از:

http://cinema-org.ir/?p=cntpage&txtid=12022

حیدری، ع. (1389). مقایسة گفتمان‌های بعد از انقلاب: اصولگرایی و اصلاح‌طلبی. (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد). دانشگاه مازندران، مازندران.

خوش‌سلیقه، م. (1398). پیشگفتار شمارة ویژة منتخب همایش ملی ترجمه و رسانه. مطالعات زبان و ترجمه، 52(1)، 1-10.

سلیمانی‌فر، ن. (1394). آسیب‌شناسی روابط دختر و پسر از نظر فرهنگ اسلامی. بنیاد علوم و معارف اسلامی. برگرفته از:

http://tadabbor.org/default.aspx?page=article&AID=29830

طباطبایی، م.، و توپچی، م. (1394). مقایسة سیاست‌های هسته‌ای ایران در دوران اصلاحات و اصولگرایی. پژوهش‌های راهبردی سیاست، 13(4)، 1-28.

عابدینی، آ. (1391). بررسی عوامل پیدایش و شکل‌گیری گفتمان‌های اصلاح‌طلبی و اصول‌گرایی در جمهوری اسلامی ایران، (پایان‌نامة منتشرنشدة کارشناسی ارشد). پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی، تهران.

ملکوتیان، م. (1389). ایدئولوژی و رهبری و تأثیر آن بر پیروزی سریع، ثبات پایدار و بازتاب جهانی انقلاب اسلامی ایران. فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 40(2)، 287-305.

 

Ameri, S. (2018). A comprehensive history of dubbing into Persian in Iran. Kule Poshti Press, 1(29), 355-359.

Baker, M. (2018). Audiovisual translation and activitism. In L. Perez Gonzalez (Ed.), The Routledge handbook of audiovisual translation (pp. 453-467). London and New York: Rotledge.

Baker, M., & Hochel, B. (1998). Dubbing. In M. Baker (Ed.), Encyclopedia of translation studies (pp. 74-76). London and New York: Routledge.

Bartrina, F., & Espasa, E. (2005). Audiovisual translation. In M. Tennet (Ed.), Training for the new millennium (pp. 83-100). Amesterdam, Netherlands: John Benjamin.

Chaume, F. (2012). The turn of audiovisual translation: New audience and new technologies. Translation Spaces, 2, 107-125.

Chiaro, D. (2009). Issues in audiovisual translation. In J. Munday (Ed.), The Routledge companion to translation studies (pp.140-165). New York, NY: Routledge.

Diaz Cintas, J. (2012). Clearing the smoke to see the screen: Ideological manipulation in audiovisual translation. Meta, 57(2), 279-293.

Diaz Cintas, J. (2018). Film censorship in Franco's Spain: The transforming power of dubbing. Perspectives: Studies in Translation Theory and Practice, 27(2), 1-19.

Dukate, A. (2007). Manipulation as a specific phenomenon in translation and interpreting, (Unpublished doctoral dissertation). University of Latvia, Latvia.

Hermans, T. (1985). Introduction: Translation studies and new paradigm. In T. Hermans (Ed.), The manipulation of literature: Studies in literary translation (pp. 7-15). London and Sydney: Croon Helm.

Hermans, T. (1994). Translation between poetics and ideology. Translation and Literature, 3, 138-145.

Holmes, J. (2000). The name and nature of translation studies. In L. Venuti (Ed.), The translation studies reader (pp. 172-185). London and New York: Routledge.

Kenevisi, M., Omar, H., & Jalalian Daghigh, A. (2016). Manipulation in dubbing: The translation of English language film into Persian. Other Modernities, 1, 201-214.

Khoshsaligheh, M., & Ameri, S. (2016). Ideological considerations and practice in official dubbing in Iran. Other Modernities, 16, 232-250.

Lefevere, A. (1992). Translation, rewriting and the manipulation of literary fame. London/ New York: Routledge.

Toury, G. (2012). Descriptive translation studies and beyond. Amesterdam/ Philadelphia: John Benjamin.

Van Dijk, T. (2000). Ideology and discourse. Barcelona, Spain: Pompeu Fabra University.

Yahiaoui, R. (2016). Ideological constraints in dubbing the Simpsons into Arabic. Altre Modernita, 2, 182-200.

Zabalbeascoa, P. (2008). The nature of the audiovisual text and its parameters. In J. Diaz Cintas (Ed.), The didactics of audiovisual translation (pp. 21-37). Amesterdam/ Philadelphia: John Benjamin.

فیلم‌نگاشت

Gibson, M. (director). (1995). Braveheart. USA: Icon Entertainment International and The Ladd Company.

Gunnarsson, S. (director). (2005). Beowulf and Grendel. Tailand: Movision and Endgame Entertainment.

Macdonald, K. (Director). (2011). The Eagle. USA: Focus Features, Film4, & Toledo Productions.

Mann, M. (Director). (1992). The Last of the Mohicans. USA: Morgan Creek Entertainment and Twentieth Century Fox.

Newell, M. (Director). (2010). Prince of Persia the Sands of Time. USA: Walt Disney Pictures and Jerry Bruckheimer Films.

Petersen, W. (Director). (2004). Troy. USA: Warner Bros.

Ratner, B. (Director). (2014). Hercules. USA: Metro-Goldwyn-Mayer (MGM).

Ritchie, G. (Director). (2017). King Arthur: Legend of the Sword. USA: Warner Bros.

Scott, R. (Director). (2000). Gladiator. USA: Dreamworks, Universal Pictures, Scott Free Production, & Mill Film.