پژوهشی درباره ماهیت لعان

فقه و اصول

مقاله 4، دوره 49، شماره 2 - شماره پیاپی 109، آبان 1396، صفحه 107-127   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.34598

نویسندگان

عباس کلانتری خلیل آباد^{* 1}؛ فاطمه رضایی زارچی¹؛ الهام رضایی زارچی²

¹دانشگاه آیت الله حایری میبد

²دانشگاه یزد

چکیده

لعان در صورت ادعای مرد مبنی بر زنای زن یا در صورت انکار فرزند توسط شوهر، با لفظ و شرایط مخصوص نزد حاکم مورد استفاده قرار می‌گیرد که در اثر آن حد قذف از شوهر و حد زنا از زن برداشته می‌شود و زن و شوهر برای همیشه بر هم حرام می‌شوند و از هم ارث نمی‌برند و... فقها در مورد ماهیت لعان اختلاف نظر دارند. برخی آن را شهادت، برخی سوگند و برخی دیگر نیز آن را حقیقت مرکب از سوگند و شهادت دانسته و هر یک بر مدعای خود ادله‌ای اقامه کرده‌اند.
در این مقاله پس از بررسی ادله هر سه گروه، با توجه به تفاوت‌های سوگند و شهادت با لعان و نظر به آثار خاصی که بر لعان مترتب است، این نتیجه بدست آمده است که لعان، هیچ یک از موارد ذکر شده نیست، بلکه خداوند متعال در فرض ادعای شوهر، مبنی بر زنای همسرش، شیوه‌ای را تحت عنوان لعان، برای نفی حد قذف از وی وضع نموده، که احکام و آثار خاصی بر آن مترتب است و در صورت نفی فرزند نیز آثار و احکام خاص خود را دارد. به عبارتی لعان، یک امر مستقل است و لزومی ندارد که یکی از شهادت یا سوگند و یا ترکیبی از هر دو باشد تا لازم آید احکام و آثار آن‌ها را داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

لعان؛ شهادت؛ سوگند؛ قذف؛ نفی ولد

مراجع

قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1410 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، المقنع، قم، مؤسسه امام هادی، چاپ اول، 1415 ق.

ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تهران، نشر صدوق، چاپ اول، 1413 ق.

ابن جنید اسکافی، محمد بن احمد، مجموعه فتاوای ابن جنید، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1416 ق.

ابن حمزه، محمد بن علی، الوسیله الی نیل الفضیله، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول، 1408 ق.

ابن عاشور، محمد طاهر، التحریر و التنویر، بیروت، موسسة التاریخ، چاپ اول، 1420 ق.

ابن فارس، احمدبن فارس، معجم مقاییس اللغة، مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی، 1404 ق.

ابن فهد حلی، احمد بن محمد، مهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1407 ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، قم، نشر ادب، چاپ اول، 1405 ق.

امامی، حسن، حقوق مدنی، تهران، سازمان انتشارات ابوریحان، 1346.

ترحینی عاملی، محمد حسین، الزبدة الفقهیه فی شرح روضة البهیه، قم، دارالفقه للطباعة و النشر، چاپ چهارم، 1427 ق.

جزیری، عبد الرحمن، الفقه علی المذاهب الاربعه، لبنان، چاپ اول، 1419 ق.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش، چاپ نوزدهم، 1387.

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، تحقیق احمد عبد الغفور، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ چهارم، 1407 ق.

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1409 ق.

حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415 ق.

خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم، چاپ اول، بی‌تا.

زرکشی، محمد بن عبدالله، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیه فی شرح اللمعه، قم، کتابفروشی داوری، چاپ اول، 1410 ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، موسسة المعارف الاسلامیة، چاپ اول، 1413 ق.

شیرازی، صادق، التعلیقات علی شرائع الاسلام، چاپ ششم، قم، انتشارات استقلال،1425 ق.

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام، تهران، المکتبة الاسلامی، چاپ اول، 1404 ق.

طباطبائی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، اسماعیلیان، چاپ پنجم، 1412 ق.

طباطبائی کربلایی، علی بن محمدعلی، ریاض المسائل، قم، مؤسسة آل البیت، چاپ اول، 1418 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران، دار المکتب الاسلامیه، چاپ اول، 1391 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1407 ق.

طوسی، محمد بن حسن، الرسائل العشر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1414 ق.

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، مکتبة المرتضویه، چاپ سوم، 1387 ق.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب، چاپ اول، 1407 ق.

عاملی، محمدبن‌علی، نهایة المرام فی شرح مختصر شرائع الاسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1411ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، ارشاد الاذهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1410 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الامامیه، قم، مؤسسه امام صادق، چاپ اول، 1420 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1413 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.

علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ دوم، 1978 م.

فاضل جواد، جواد بن سعید، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، بی‌جا، بی‌تا.

فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، قم، انتشارات مرتضوی، چاپ اول، 1425 ق.

فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله، نضد القواعد الفقهیه علی مذهب الامامیه، قم، انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول، 1403 ق.

فاضل هندی، محمد بن حسن، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1416 ق.

ف‍خ‍رال‍م‍ح‍ق‍ق‍ی‍ن‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ح‍س‍ن‌، ایضاح الفوائد فی شرح المشکلات القواعد، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول، 1387 ق.

فضل الله، محمد حسین، تفسیر من وحی القران، بیروت، دار الملاک للطباعه و النشر، چاپ دوم، 1419 ق.

فیض کاشانى، محمد محسن ابن شاه مرتضى، تفسیر صافی، تهران، صدر، چاپ دوم، 1415 ق.

قریشی، علی اکبر، قاموس قرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ ششم، 1421 ق.

قطان حلی، محمد بن شجاع، معالم الدین فی فقه آل یاسین، مؤسسه امام صادق، چاپ اول، 1424 ق.

قمی، علی بن محمد، جامع الخلاف و الوفاق، قم، نشر زمینه سازان ظهور امام عصر، 1421 ق.

قمی، علی‌بن ابراهیم، تفسیر قمی، تحقیق طیب موسوی، قم، دارالکتاب، چاپ چهارم، 1367 ق.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، قم، دار الحدیث للطباعه و النشر، چاپ اول 1429 ق.

کیدری، محمد بن حسین، اصباح الشیعه بمصباح الشریعه، قم، مؤسسه امام صادق (ع)، چاپ اول، 1416 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الانوار، بیروت، مؤسسه الطبع والنشر، چاپ اول، 1440 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تهران، دار المکتب الاسلامی، چاپ دوم، 1404 ق.

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، ملاذ الاخیار فی فهم الاخبار، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی، چاپ اول، 1406 ق.

محقق حلی، جعفربن ‌حسن، المختصر النافع، تهران، الدراسات الاسلامیة فی موسسة البعثة، چاپ سوم، 1410 ق.

محقق حلی، جعفربن ‌حسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1408ق.

محقق حلی، جعفربن ‌حسن، نکت النهایه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1412 ق.

محقق سبزواری، محمد باقر بن محمد مؤمن، کفایة الاحکام، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1423 ق.

مغنیه، محمد جواد، فقه الامام الصادق، قم، مؤسسه انصاریان، چاپ دوم، 1421 ق.

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، 1374.

نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1408 ق.