جایگاه ارش البکاره، مهرالمثل و خسارت معنوی در زنای مطاوعی از منظر فقه با رویکرد نقد قانون مجازات اسلامی 92

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 2، دوره 49، شماره 3 - شماره پیاپی 110، آبان 1396، صفحه 9-30   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.42907

نویسندگان

رضا آوان^{* 1}؛ عباسعلی سلطانی²

¹دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد (پردیس بین الملل)

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

ارش البکاره و مهرالمثل یکی از راه‌های جبران خسارت زنان بزه دیده در فقه و مقررات اسلامی کشور است. در این باره وجود تعارض فتاوای فقهی باعث شده‌ معضلات بسیاری در جامعه از قبیل تعارض در قوانین و ایجاد بستر سوء استفاده زنان زناکار، به بار آید. با نگاه دقیق در متون فقهی ریشه اصلی همه تعارضات در گرو حل دو پرسش است: 1- آیا ارش البکاره داخل در مهرالمثل است یا ماهیتی جدا از آن دارد ؟ 2- در زنای مطاوعی آیا زن به دلیل ازاله بکارت حق مطالبه ارش البکاره را دارد؟ در پاسخ به این دو پرسش، تعارضات بسیاری در متون فقهی به چشم می‌خورد. این اختلاف به مقررات نیز سرایت کرده و قوانین کشور از جمله قانون مجازات اسلامی 92 به ابهامات و تعارضات زیادی دچار شده، به گونه‌ای که منجر به صدور احکام متعارضی در دادگاه‌های کشور گشته است.
در این مقاله با بررسی استدلال‌های فقهی- حقوقی این نتیجه به دست آمده که مهرالمثل داخل در ارش البکاره است و در زنای مطاوعی در صورت ازاله بکارت، مطابق دیدگاهی که در این مقاله ارائه و تقویت گردیده است، نه مهر المثل و نه ارش البکاره هیچ یک قابل مطالبه نیستند. در خصوص امکان مطالبه خسارت معنوی علاوه بر مهرالمثل و أرش البکاره نیز با توجه به مبانی فقهی این نتیجه ‌به دست آمده که مطالبه خسارت معنوی وجاهت شرعی ندارد.

کلیدواژه‌ها

ارش البکاره؛ مهرالمثل؛ زنای مطاوعی؛ قانون مجازات اسلامی 92

مراجع

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1410 ق.

 

ابن عابدین، محمد امین، حاشیه رد المختار، بیروت، دارالفکر، 1415ق.

 

ابن فارس، احمدبن فارس، معجم مقاییس اللغة، قم، چاپ عبدالسلام محمد هارون، ۱۴۰۴ ق.

 

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، چاپ علی شیری، ۱۴۱۲ ق.

 

ابوعطا، محمد و عطیه شمس الهی، «تحلیل مبنا و ماهیت حقوقی ارش»، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، شماره 5، 1390.

 

اردبیلی، محمد علی، حقوق جزای عمومی، تهران، نشر میزان، چاپ اول، 1377.

 

امامی، حسن، حقوق مدنی، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ چهاردهم، 1373.

 

انصاری،‌ مرتضی بن محمد امین، مکاسب، قم، نشر اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۲۲ ق.

 

انصاری، مسعود و محمدعلی طاهری، دانشنامه حقوق خصوصی، تهران، چاپ دوم، 1386.

 

انوری، حسن، فرهنگ فشرده سخن، تهران، انتشارات سخن، چاپ سوم، 1385.

 

آقایی نیا، حسین و محمد مهدی عالمی طامه، «تأثیر رضایت پیشین مجنی علیه در سقوط قصاص و دیه»، حقوق اسلامی، شماره 29، 1390.

 

بابائی، ایرج، «جبران خسارت ناشی از صدمات بدنی در حقوق مسئولیت مدنی ایران»، فصلنامه پژوهش حقوق و سیاست، شماره 28، 1389.

 

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضره، قم، موسسه النشر الاسلامی، 1363.

 

تاروت، احمد فتح الله، معجم الفاظ فقه جعفری، نشر مطابع مدخل (دمام)، چاپ اول، ‌۱۴۱۵ ق.

 

توجهی، عبدالعلی و محمدهادی توکل‌پور، «وجوه تمایز زنا و تجاوز به عنف با تأکید بر شیوه اثبات»، پژوهش نامه حقوق اسلامی، شماره 12، 1390.

 

جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، چاپ پانزدهم، 1384.

 

جوهری، اسماعیل بن حمّاد، الصحاح، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ چهارم، 1407 ق.

 

حاجی ده آبادی، احمد، «قاعده ارش و حکومت در فقه امامیه و اهل سنت»، فصلنامه حقوق اسلامی، شماره 4، 1384، صص 31-70.

 

حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، 1414 ق.

 

خراسانی، وحید، منهاج الصالحین، فتاوای مراجع، قم، مدرسة الامام الباقر العلوم علیه‌السلام، 1419 ق.

 

خمینی، روح الله، تحریر الوسیلة، نجف اشرف، مطبعة الآداب، 1390 ق.

 

خمینی، روح الله، تحریر الوسیله، قم، انتشارات مؤسسه دارالعلم، 1374.

 

خویی، ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، جلد ۴۲، قم، انتشارات موسسه امام خویی، ۱۴۲۲ ق.

 

خویی، ابوالقاسم، منهاج الصالحین، (فتاوای مراجع)، قم، مدینة العلم، 1410 ق.

 

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، بیروت، دارالعلم، 1412 ق.

 

زر رخ، احسان، «نگرشی نو در جایگاه ارش البکاره در فقه و حقوق موضوعه»، دادرسی، شماره 72، 1387.

 

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الافهام، قم، مؤسسه المعارف الاسلامیه، ۱۴۱۹ ق.

 

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام، طهران، دار الکتب الإسلامیة، 1368.

 

صادقی، محمد هادی، «رضایت به جنایت»، فصلنامه حقوقی مدرس، شماره 1، 1382، صص 57-72.

 

صمدی، محمد هاشم، نظریات قضایی دادستان کل کشور، تهران، انتشارات گنج دانش، چاپ اول، 1378.

 

طباطبایی کربلایی، علی بن محمد علی، ریاض المسایل فی بیان الاحکام بالدلایل، قم، موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، 1382.

 

طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، انتشارات مرتضوی، 1375.

 

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ۱۳۸۷ ق.

 

عاملی غروی، جواد بن محمد، مفتاح الکرامة، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، 1430 ق.

 

علامة حلی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، بی‌جا، بی‌تا.

 

فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، قم، موسسة دار الهجره، 1402 ق.

 

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، علی أکبر غفاری، طهران، دار الکتب الإسلامیة، 1367.

 

مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1403 ق.

 

محقق حلّی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، انتشارات مؤسسه اسماعیلیان، 1408 ق.

 

محقق حلّی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام، قم، انتشارات استقلال، 1409 ق.

 

مدنی کاشانی، آقا رضا، القصاص، للفقها و الخواص، قم، المطبعه العلمیه، 1405 ق.

 

مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد، 1374.

 

معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضائیه، آسیب شناسی فقهی قوانین حقوقی، قانون مسئولیت مدنی و قانون آئین دادرسی مدنی، تهران، انتشارات جنگل، 1388.

 

معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضائیه، مجموعه نظرات مشورتی فقهی امور کیفری، تهران، انتشارات جنگل، 1389.

 

میرمحمد صادقی، حسین، جرائم علیه اشخاص، تهران، انتشارات میزان، چاپ یازدهم، 1392.