ارزیابی زراعی ژنوتیپ‌های نخود (Cicer arietinum L.) متحمل به سرما در شرایط کاشت پاییزه در مشهد

پژوهش‌های حبوبات ایران

مقاله 3، دوره 7، شماره 1، مهر 1395، صفحه 37-53   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/ijpr.v7i1.45118

نویسندگان

حسن پُرسا^{* 1}؛ احمد نظامی²؛ عبدالرضا باقری²؛ سمانه نجیب‌نیا²

¹دانشگاه فردوسی مشهد/پژوهشکدة علوم گیاهی

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

به‌منظور بررسی خصوصیات زراعی و عملکردی ژنوتیپ‌های نخود متحمل به سرما در شرایط کاشت پاییزه، آزمایشی طی سه سال زراعی 82-1381، 83-1382 و 1384-1383 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد به‌صورت دیم، به اجرا درآمد. در هر سه سال به‌منظور اطمینان از سبز‌شدن نمونه‌ها، تنها دو نوبت آبیاری (یکی در هنگام کاشت و دیگری 20روز پس از آن) انجام شد. در سال زراعی اول (82-1381)، 46ژنوتیپ نخود شامل30نمونه متحمل به سرما حاصل مطالعات قبلی در مشهد و چند نمونه متحمل به سرما از ایکاردا و کانادا در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار به‌صورت پاییزه (اواسط مهرماه) کشت شدند. با توجه به ازبین‌رفتن تمام نمونه‌ها در اثر سرما در این سال، در دو سال زراعی بعد، با اضافه‌نمودن 106نمونه نخود متحمل به سرمای دیگر، در مجموع 152ژنوتیپ نخود به‌همراه چهار شاهد در قالب آزمون مقدماتی ارزیابی عملکرد (آگمنت) در هر یک از دو سال در کاشت مهرماه مورد ارزیابی قرار گرفتند. در هر سال، تمامی ژنوتیپ‌های نخود بر اساس عملکرد دانه، در گروه‌های عملکردی دسته‌بندی شدند و بر اساس آن، شاخص‌های آماری شامل میانگین، انحراف‌معیار و دامنة‌‌ تغییر برای صفات مختلف (اجزای عملکرد، عملکرد و ارتفاع بوته) در مورد هر گروه عملکردی محاسبه گردید. بر اساس نتایج حاصل از اندازه‌گیری صفات در شاهدها و ژنوتیپ‌ها، تفاوت‌های آماری معنی‌داری در میان ژنوتیپ‌ها و نیز در مقایسه با شاهدهای آزمایش مشاهده شد. بر این اساس، در سال دوم، در ژنوتیپ‌های اولین گروه عملکردی که بالاترین مقادیر عملکرد دانه (بیشتر از 250گرم در مترمربع) را دارا بوده و شامل 5/39درصد از تعداد کل ژنوتیپ‌های مورد بررسی بودند، میزان عملکرد دانه از 251 تا 622گرم در مترمربع متغیر بود؛ درحالی‌که در سال سوم، مقادیر مربوط به این گروه عملکردی که شامل20درصد از تعداد کل ژنوتیپ‌های مورد بررسی بودند، از 254 تا 442گرم در مترمربع مشاهده شد. در انتها، تعداد20ژنوتیپ برتر از هر کدام از دو سال آزمایش (در مجموع 39ژنوتیپ)، انتخاب و همراه با سایر صفات اندازه‌گیری‌شده مربوط به آن‌ها به‌منظور استفاده در ادامة آزمایشات معرفی شدند.

کلیدواژه‌ها

آگمنت؛ اجزای عملکرد؛ ارتفاع بوته؛ دیم؛ عملکرد

مراجع

1. Bagheri, A. 1998. Pulse breeding for tolerating biotic and abiotic stresses. In: Proc. of the 5th Iranian Crop Production and Breeding Congress, 31Aug-4Sep, 1998. Seed and Plant Improvement Institute, Karaj, Iran, p. 12-13. (In Persian).

2. Calcagno, F., and Gallo, G. 1993. Physiological and morphological basis of abiotic stress resistance in chickpea. In: K.B. Singh and M.C. Saxena (Eds.). Breeding for Stress Tolerance in Cool-Season Food Legumes. John Wiley and Sons, Chichester, UK. P. 293-309.

3. Fraiedi, Y. 2007. Study of agronomic characteristic and cold hardiness in chickpea (Cicer arietinum L.) genotypes in autumn rainfed sowing conditions. Seed and Plant 23: 489-503. (In Persian).

4. Hadjichristodoulou, A. 1990. Winter sowing: a major breakthrough in chickpea production in Cyprus. In: Chickpea in the Nineties, Proc. of the Second International Workshop on Chickpea Improvement, 4-8Dec. 1989, ICRISAT. Patancheru, India: ICRISAT, p. 297-298.

5. http://faostat.fao.org/site/567/default.aspx#ancor (verified 14 February 2015).

6. http://www.irimo.ir/farsi/

7. Islam, R. 1981. Responses of winter and spring planted chickpea to inoculation with Rhizobium in Syria. ICN 4: 24-25.

8. Kanooni, H. 2005. Evaluation of chickpea genotypes for cold tolerance in fall sowing. Seed & Plant Journal 20: 89-99. (In Persian with English Summary).

9. Kanouni, H., Khalily, M., and Malhotra, R.S. 2009. Assessment of cold tolerance of chickpea at rainfed highlands of Iran. American-Eurasian Journal Agriculture & Environment Science 5: 250-254.

10. Kanouni, H., Taleei, A., and Okhovat, M. 2011. Ascochyta blight (Ascochyta rabiei (Pass.) Lab.) of chickpea (Cicer arietinum L.): Breeding strategies for resistance. International Journal of Plant Breeding and Genetics 5: 1-22.

11. Keating, J.D.H., and Cooper, P.J.M. 1983. Kabuli chickpea as a winter-sown crop in northern Syria: moisture relations and crop productivity. Journal of Agricultural Science Cambridge 100: 667 -680.

12. Keating, J.D.H., and Cooper, P.J.M. 1984. Physiological and moisture-use studies on growth and development of winter-sown chickpeas. In: M.C. Saxena and K.B. Singh (Eds.). Ascochyta Blight and Winter Sowing of Chickpeas. Martinus Nijhoff/Dr. W. Junk Publishers, The Hague, the Netherlands, p. 141-157.

13. Khanna-Chopra, R., and Sinha, S.K. 1987. Chickpea: physiological aspects of growth and yield. In: M.C. Saxena and K.B. Singh (Eds.). The Chickpea. C.A.B. International, UK, p. 163-189.

14. Millan, T., Clark, H.J., Siddique, K.H.M., Buhariwalla, H.K., Gaur, P.M., Kumar, J., Gill, J., Kahl, G., and Winter, P. 2006. Chickpea molecular breeding: New tools and concepts. Euphytica 147: 81-103.

15. Naderi, H., Shokrpoor, M., Asghari, A., Kanooni, H., and Esfandiari, A. 2013. Evaluation of cold tolerance in winter sowing of chickpea (Cicer arietinum L.) using morphological and phonological traits in Kurdistan region. Iranian Journal of Pulses Research 4(1): 69-80. (In Persian with English Summary).

16. Nezami, A. 2003. Evaluation of chickpea genotypes (Cicer arietinum L.) for cold tolerance in fall sowing on highland regions. PhD. Dissertation. Faculty of Agriculture, Ferdowsi University of Mashhad. (In Persian).

17. Nezami, A., and Bagheri, A. 2005a. Responsiveness of cold tolerant chickpea characteristics in fall and spring planting: 1- Phenology and morphology. Iranian Journal of Field Crops Research 3(1): 143-155. (In Persian with English Summary).

18. Nezami, A., and Bagheri, A. 2005b. Responsiveness of cold tolerant chickpea characteristics in fall and spring planting: 2- yield and yield components. Iranian Journal of Field Crops Research 3(1): 156-170. (In Persian with English Summary).

19. Nezami, A., and Bagheri, A. 2001. Screening of Mashhad chickpea (Cicer arietinum L.) collection for cold tolerance under field conditions. Journal of Agricultural Science and Technology 15(2): 156-162. (In Persian with English Summary).

20. Nezami, A., and Bagheri, A. 2006. Preliminary evaluation of phenology, yield components and yield of fall chickpea genotypes in the Mashhad conditions. Agricultural Sciences & Technology Journal 20(3): 71-80. (In Persian with English Summary).

21. Nezami, A., Sedaghat-Khahi, H., Porsa, H., Parsa, M., and Bagheri, A. 2010. Evaluating of the fall sowing cold tolerant chickpea (Cicer arietinum L.) genotypes at supplementary irrigation in Mashhad conditions. Iranian Journal of Field Crops Research 8(3): 415-423. (In Persian with English Summary).

22. Ozdemir, S., and Karadavut, U. 2003. Comparison of the performance of autumn and spring sowing of chickpeas in a temperature region. Turkish Journal of Agriculture and Forestry 27: 345-352.

23. Peterson, R.G. 1986. Augmented Preliminarily Design (Translated to Farsi by Ghaffari, A.). Organization of Agricultural Research & Natural Resources, Seed and Plant Improvement Institute. pp. 25.

24. Porsa, H., Bagheri, A., Nezami, A., Mohammadabadi, A.A., and Langari, M. 2002. Investigation on fall-winter sowing possibility of chickpea (Cicer arietinum L.) under rainfed conditions in Northern Khorassan. Journal of Agricultural Science & Technology 16(1): 143-152. (In Persian with English Summary).

25. Sedaghat-Khahi, H., Parsa, M., Nezami, A., Bagheri, A. and Porsa, H. 2012. Evaluating of the morphological and phenological characteristics of cold tolerant chickpea (Cicer arietinum L.) genotypes at Entezary sowing in Mashhad conditions. Iranian Journal of Pulses Research 3(1): 41-52. (In Persian with English Summary).

26. Silim, S.N., Hebblethwait, P.D., and Heath, M.C. 1985. Comparison of the effects of autumn and spring sowing date on growth and yield of combining peas (Pisum sativum L.). Journal of Agricultural Science Cambridge 104: 35-46.

27. Singh, K.B., and Saxena, M.C. 1996. Winter Chickpea in Mediterranean Type Environments. ICARDA, Aleppo, Syria.

28. Singh, K.B., Malhotra, R.S., Halia, M.H., Knights, E.J., and Werma, M. 1994. Current status and future strategy in breeding chickpea for resistance to biotic and abiotic stresses. Euphytica 73: 137-149.

29. Singh, K.B., Malhotra, R.S., Saxena, M.C., and Bejia, G. 1997. Superiority of winter sowing over traditional spring sowing of chickpea in the Mediterranean region. Agronomy Journal 89: 112-118.