بررسی اعتبار شعر جاهلی به ‌عنوان مصدر استشهاد در نحو عربی

زبان و ادبیات عربی

مقاله 1، دوره 9، شماره 17، شهریور 1396، صفحه 103-129   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v8i17.34941

نویسندگان

محمد جواد سلمانی زارچی؛ حسن عبدالهی^* ؛ حسین ناظری

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

شعر قدیم عربی، به‌ویژه شعر جاهلی، ازمهم‌ترین مصادر استشهاد در زبان عربی به شمار می‌آید که نحویون در توجیه و تدوین بسیاری از قواعد صرف و نحوی از آن استفاده می‌کردند. با توجه به این که پایه و اساس قواعد صرف و نحو مبتنی بر سخن قدیم عرب اعم از شعر و نثر و نیز آیات قرآن کریم است، نحویان از میان منابع استشهاد در نحو (قرآن کریم، کلام عرب، حدیث، شعر و نثر فنی)، در برابرآن‌ها، متفاوت عمل کردند.بدین معنا که برخی بیشتر شعر جاهلی را برای توجیه قواعد نحو برگزیدند و برخی دیگر، منابع دیگر ازجمله قرآن کریم را برای این کار مناسب می‌دیدند. ما در این مقاله در پی آنیم تا جایگاه شعر جاهلی را در بین مصادر استشهاد نحویان تبیین نماییم و برای نقد و بررسی این موضوع مباحث خود را در سه بخش تنظیم نموده‌ایم: 1- بررسی مهم‌ترین منابع استشهاد نحویان.2- تبیین معیارهای اعتبار شواهد نحوی با توجه به دیدگاه‌های نحویان.3- میزان اعتبار شعر جاهلی به‌عنوان یکی از منابع استشهاد با توجه به معیارها و ملاک‌های استشهاد نحویان.

کلیدواژه‌ها

استشهاد؛ قرآن کریم؛ شعر جاهلی؛ صرف و نحو؛ نحویان

مراجع

1. قرآن کریم.ترجمه: فولادوند.

2. اصفهانی، ابوالفرج علی بن الحسین.(بیتا).الاغانی. تصحیح: احمد الشنقیطی(بی جا).

3. ----------(بی تا).الاغانی. بیروت: موسسه جمال الطباعة.

4. اسد، ناصر الدین. (1119م).مصادر الشعر الجاهلی، مصر:دار المعارف.

5. ابن سلام، محمد بن سلام الجمحی. (1951م). طبقات فحول الشعراء تحقیق محمود شاکر.مصر: دار المعارف.

6. ابن قتیبه، محمد عبدالله بن مسلم. (1364ق).الشعر والشعراء.احمد محمد شاکر.قاهره:دار احیاء کتب العربیه.

7. ابی تمّام. (1982م). شرح الصولی. دراسة و تحقیق د. خلف رشید نعمان. کویت: مؤسسة الخلیج للطباعة و النشر.

8. ابن هشام، مغنی اللبیب. (بیتا).سوریه: چاپ البابی الحلبی.

9. انباری، ابوالبرکات. (1380ه/1961م).الانصاف فی مسائل الخلاف بین النحویین البصریین و الکوفیین.. تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید. مصر: مطبعة السعادة.

10. بغدادی، عبدالقادربن عمر. (1967م/1387ق).خزانه الادب ولب لباب لسان العرب. تحقیق عبدالسلام هارون. قاهره: دار الکاتب العربی للطباعه و النشر.

11. زجاجی،ابوالقاسم عید الرحمن بن اسحاق. (1417ق/1966م).الجمل فی النحو. تحقیق و شرح: علی توفیق احمد بیروت: موسسه الرسالة.

12. زجاج، ابواسحق بن ابراهیم بن السری. (1408ه/1988م). معانی القرآن و اعرابه.. تحقیق د. عبدالجلیل عبدة شلبی. بیروت: عالم الکتب.

13. سیوطی، جلال الدین. (1359ق). الاقتراح فی علم اصول النحو. الدکن. چاپ دوم.حیدر آباد.

14. --------. (بی تا).الاقتراح فی علم اصول النحو. دکتراحمد محمد قاسم. بی جا: نشر ادب الحوزه.

15. --------. (1312ق).الاقتراح فی اصول علم النَّحو. هند .چاپ دهلی نو.

16. طه حسین. (1119م). فی الأدب الجاهلی. مصر: دار المعارف.

17. طبری،ابو جعفر محمد بن جریر. (2000م/1420ق). جامع البیان فی تأویل القرآن. تحقیق احمد محمود شاکر.ریاض:. موسسه الرسالة.

18. طبرسی. ابوعلی الفضل بن الحسن. (1379ق/1339ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تصحیح و تحقیق حاج سید هاشم الرسولی المحلاتی. بیروت: دار الحیاء التراث العربی.

19. عید، محمد. (976م).الروایه والاستشهاد باللغه. دراسه لقضایا الروایه والاستشهاد فى ضوء علم اللغه الحدیث. قاهره: عالم الکتب.

20. عبدالحمید، محمد محیی الدین. (بیتا).شرح الأشمونی بر ابن عقیل.چاپ حلبی.

21. عثمان بن قنبر،ابی بشرعمرو. (1430ق/2009م).الکتاب سیبویه. تحقیق وشرح‌ عبدالسلام محمد هارون. قاهره: مکتبه الخانجی.

22. عباس حسن. (1119م).اللغة والنحو بین القدیم و الحدیث. قاهره:دارالمعارف..

23. عینی. (2002م /1421ق).شرح شواهد الکبری.تحقیق محمود بن الجمیل. قاهره: مکتبة الصفا.

24. عبدالحمید، محمد محیی الدین. (بیتا).شرح ابن عقیل.چاپ الحلبی.

25. غالب وراق، محمد. (2003م).مباحث فی مشکلات النحو العربی وسبل علاجها:السودان.

26. فارسی، ابوعلی. (1969م/1389ه). الإیضاح العضدی. تحقیق د.حسن شاذلی فرهود. مصر: مطبعة دارالتألیف.

27. مرزبانی، ابوعبد الله محمد بن عمران. (1343ق). الموشح. بی جا:چاپ السلفیه.