تحلیل فضایی گرد وغبار در شمال شرق ایران

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 4، دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 27، اسفند 1395، صفحه 67-90   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v14i2.47016

نویسنده

رضا دوستان^*

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

اهداف: گردوغبار پدیدۀ طبیعی اقلیم مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان، خاورمیانه و ایران است. در این مقاله، رفتار زمانی و مکانی این مخاطرۀ طبیعی در شمال شرق ایران با دادۀ ساعتی دید افقی، جهت و سرعت باد 10 ایستگاه سینوپتیک از 1961 تا 2010 بررسی شد.
روش: با شاخص دید کمتر از 10 کیلومتر و ثبت کد هواشناسی06ـ09 و30ـ35 در یک نوبت دیده‌بانی، روز گردوغبار تعریف گردید. فراوانی ماهانه، فصلی، سالانه، تداوم، درصد وقوع، مسیر ورود و رژیم ساعتی گردوغبار در هر ایستگاه، تعیین شد.
یافته‌ها/نتایج: بیشینۀ گردوغبار در نواحی شرق، غرب و جنوب خراسان رضوی و ناحیۀ مرکز تا شمال، کمترین گردوغبار را تجربه می‌کنند. سرخس، غبارآلوده‌ترین و قوچان و کاشمر، پاک‌ترین هوا را دارد و بیشترین تداوم گردوغبار در سرخس و مشهد حادث می-گردد. بیشترین ثبت گردوغبار منطقه در ساعت 12 و 15 گرینویج، به‌جز سرخس که در ساعت 6 است و کمترین گرد وغبار منطقه در شب می‌باشد. مسیر عمدۀ گردوغبار، بیابان ترکمنستان و شرق منطقه با جهت شرقی، شمال و شمال‌غربی است و در زمستان با ناپایداری هوا و موقعیت سیکلون‌ها، گردوغبار از غرب می‌وزند. بنابراین برنامه‌های مؤثّر روی کانون‌های ریزگرد شمال‌شرقی و شرق منطقه، جهت مدیریت ریسک و بحران گردوغبار مفید است.

کلیدواژه‌ها

تحلیل فضایی؛ گردوغبار؛ خراسان رضوی

مراجع

1. اختصاصی، م.؛ احمدی، ح.؛ خلیلی، ع.؛ صارمی نایینی، م. ع.؛ و رجبی، م. ر. (1385) .کاربرد گلباد، گلتوفان، گلماسه در تحلیل فرسایش بادی و تعیین جهت حرکت ماسه‌های روان(مطالعۀ موردی: حوزۀ دشت یزد ـ اردکان). نشریۀ دانشکدۀ منابع طبیعی، 59(3)، 533ـ541

2. امیدوار، ک. (1389). تحلیلی از رژیم بادهای شدید و توفانی یزد. برنامه‌ریزی و آمایش فضا(مدرّس علوم انسانی)، 14(1)، 84ـ105

3. امیدوار، ک.؛ نکونام، ز. (1390). کاربرد گلباد و گل‌غبار در تحلیل پدیدۀ گردوخاک و تعیین رژیم فصلی بادهای همراه با این پدیده(مطالعۀ موردی: شهر سبزوار). پژوهش‌های جغرافیایی، 43(76)، 85ـ104

4. جوهری، ف.؛ اونق، م.؛ حسینعلی‌زاده، م.؛ و عظیم‌محسنی، م. (1393). تحلیل فضایی گردوغبار در استان خوزستان. دومین همایش ملّی بیابان با رویکرد مدیریت مناطق خشک و بیابانی، 1ـ8

5. خالدی، ک. (1392). زیان‌های اقتصادی توفان گردوغبار بر استان‌های غربی ایران (مطالعۀ موردی: ایلام، خوزستان و کرمانشاه). مدل‌سازی اقتصادی، 7(23)، 105ـ125

6. رسولی، ع.‌ا.؛ ساری صرّاف، ب.؛ و محمّدی، غ.(1390). تحلیل روند پدیدۀ اقلیمی گردوغبار در غرب کشور در 55 سال اخیر با به‌کارگیری روش‌های آماری ناپارامتری. فصلنامۀ جغرافیای طبیعی، 4(11)، 1ـ16

7. رنجبر سعادت‌آبادی، ع.؛ عزیزی، ق. (1391). مطالعۀ الگوهای هواشناسی، شناسایی چشمه‌های تولید گردوغبار و مسیر حرکت ذرّات معلّق برای توفان جولای 2009. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، 44(3)، 73ـ92

8. طاووسی، ت.؛ رئیس‌پور، ک. (1389). تحلیل آماری و پیش‌بینی احتمال وقوع توفان‌های شدید با استفاده از روش تجزیه‌وتحلیل سری‌های جزئی(مطالعۀ موردی: منطقۀ سیستان). مطالعات جغرافیای مناطق خشک، 1(2)، 93ـ105

9. عزیزی، ق.؛ میری، م.؛ و نبوی، س. ا. (1391). ردیابی پدیدۀ گردوغبار در نیمۀ غربی ایران. مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 2(7)، 63ـ81

10. علیجانی، ب. (1385). اقلیم‌شناسی سینوپتیک. چاپ دوم. تهران: انتشارات سمت

11. علیجانی، ب.؛ رئیس‌پور، ک.(1390). تحلیل آماری، همدیدی توفان‌های گردوخاک در جنوب شرق ایران(مطالعۀ موردی: سیستان). مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 2(5)، 107ـ132

12. فرج‌زاده اصل، م؛ علیزاده، خ. (1390) تحلیل زمانی و مکانی توفان‌های گردوخاک در ایران. برنامه‌ریزی و آمایش فضا(مدرّس علوم انسانی)، 15(1)، 65ـ84

13. فرج‌زاده م؛ رازی، م. (1390). بررسی توزیع زمانی و مکانی توفان‌ها و بادهای شدید در ایران. پژوهش‌های آبخیزداری(پژوهش و سازندگی)، 24(2)، 22ـ31

14. یاراحمدی، د؛ خوش‌کیش، ا. (1392). پهنه‌بندی پدیدۀ گردوغبار در نیمۀ غربی ایران در بازۀ زمانی 1990ـ2009. تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13(31)، 211ـ225

15. Chun, Y., Onboo, K., Kim, J., Park, S. U., & Lee, M. (2001). Synopsis, transport and physical characteristics of Asian dust in Korea. Journal of Geophysical Research, 106(D16), 18461-18469

16. Dayan, U., Ziv, B., Shoob, T., & Enzel, Y. (2008). Suspended dust over southeastern Mediterranean and its relation to atmospheric circulations. International Journal of Climatology, 28(7), 915-924

17. Goudie, A. S., & Middleton, N. J. (2001). Saharan dust storms: Nature and consequences. Earth Science Reviews, 56(1-4), 179- 204

18. Kutiel, H., & Furman, H. (2003). Dust storms in the Middle East: Sources of origin and their temporal characteristics. Indoor and Built Environment, 12(6), 419– 426

19. Natsagdorj, L., Jugder, D., & Chung, Y. S. (2003). Analysis of dust storm observed on Mongolia during 1937-1999. Atmospheric Environment, 37(9-10), 1401-1411

20. Prospero, J. M., Ginoux, P., Torres, O., Nicholson, S. E., & Gill, T. E. (2002). Environmental characterization of global sources of atmospheric soil dust identified with the Nimbus 7 Total Ozone Mapping Spectrometer (TOMS) absorbing aerosol product. Reviews of Geophysics, 40(1), 1-31