نقدی بر ادله جریان خیار شرط در نکاح

فقه و اصول

مقاله 4، دوره 49، شماره 3 - شماره پیاپی 110، آبان 1396، صفحه 95-112   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/fiqh.v0i0.31174

نویسندگان

عبداله بهمن پوری¹؛ محمدحسن حائری^{* 2}؛ محمدتقی فخلعی²

¹دانشگاه یاسوج

²دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از مسائل مهم فقه خانواده در مکتب فقهی اسلام مساله‎ی امکان یا عدم امکان قرار دادن خیار شرط در نکاح است، مسئله‎ای که در اکثر کتب اصلی فقهی مورد بررسی قرار گرفته و با اینکه ادله‎ متعددی برای نفی آن ذکر شده است. باید گفت: این ادله، استحسانی و قابل نقد ورد می‎باشند. در این میان، تنها اجماع و سیره عملی مسلمانان می‎تواند مورد استناد قرار گیرد، لیکن این اجماع و سیره نیز در پرتو بنای عمومی عقلا بایستی مورد مطالعه قرار گیرد. این نوشتار به مطالعه و نقد و تحلیل ادله‎ مردود بودن خیار شرط در نکاح پرداخته و گامی به سوی تنقیح بحث و پیراستن آن از گفته‎های نه چندان دقیق، به پیش نهاده است.

کلیدواژه‌ها

عقد نکاح؛ خیار شرط؛ خیار شرط در نکاح؛ مقتضای عقد نکاح

مراجع

ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1410 ق.

اصفهانی، محمد حسین، حاشیة کتاب المکاسب، محقق عباس محمد آل سباع قطیفی، قم، أنوار الهدی، 1418ق.

امامی، حسن، حقوق مدنی، کتاب فروشی اسلامیه، 1346.

انصاری، مرتضی بن محمد امین‌، المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، 1415 ق.

ایروانی، علی، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،‌ چاپ اول، 1406 ق.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، محقق محمد تقی ایروانی- سید عبد الرزاق مقرم، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول،‌ 1405 ق.

تبریزی، جواد بن علی، إرشاد الطالب إلی التعلیق علی المکاسب، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ سوم، 1416 ق.

حر عاملی، محمد بن حسن،‌ وسائل الشیعة، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1409 ق.

حکیم، محسن، مستمسک عروه الوثقی، قم، دارالتفسیر، چاپ اول، 1416 ق.

خمینی، روح الله،‌ کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، چاپ اول، 1421 ق.

خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، بی‌جا، بی‌تا.

خویی، محمد تقی، الشروط أو الالتزامات التبعیة فی العقود، بیروت، دار المؤرخ العربی، چاپ اول، 1414 ق.

روحانی، صادق، فقه الصادق علیه السلام، قم، دار الکتاب- مدرسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول،‌ 1412 ق.

روحانی، محمد، المرتقی إلی الفقه الأرقی- کتاب الخیارات، تهران، مؤسسة الجلیل للتحقیقات الثقافیة (دار الجلی)، چاپ اول، ‌1420 ق.

سبحانی، جعفر، نظام النکاح فی الشریعه الاسلامیه الغراء، بی‌جا، بی‌تا.

سبزواری، عبد الأعلی، مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، مؤسسه المنار، چاپ چهارم، 1413 ق.

سبزواری، محمد باقر بن محمد مؤمن،‌ کفایة الأحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم،‌ چاپ اول،‌ 1423 ق.

شبیری زنجانی، موسی، کتاب نکاح، قم، موسسه پژوهشی رأی پرداز، چاپ اول، 1419 ق.

شهبازی، محمدحسین، مبانی لزوم و جواز اعمال حقوقی، تهران، نشر دادآفرین، چاپ اول، 1385.

شهید ثانی، زین الدین بن علی،‌ مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم، مؤسسه معارف اسلامی، چاپ اول، 1413 ق.

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق عباس قوچانی- علی آخوندی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404 ق.

صفایی، حسین و اسدالله امامی، مختصر حقوق خانواده، نشر میزان، 1377.

طباطبایی یزدی، محمدکاظم بن عبدالعظیم،‌ حاشیة المکاسب، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم،‌ 1421 ق.

طباطبایی، محمد حسین، حاشیة الکفایة، قم، بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، چاپ اول، بی‌تا.

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، محقق سید محمد تقی کشفی، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چاپ سوم، 1387 ق.

عاملی، جواد بن محمد،‌ مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلاّمة، قم، دفترنتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1419 ق.

علامه حلّی، حسن بن یوسف، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول،‌ 1413 ق.

فخلعی، محمدتقی، «پژوهشی در چیستی سیره عقلا و نسبت آن با حکم عقل»، مطالعات اسلامی: فقه و اصول، شماره 1/84، بهار و تابستان 89، صص 97- 126.

فشارکی، محمد، الرسائل الفشارکیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1413 ق.

قمّی طباطبایی، تقی، دراساتنا من الفقه الجعفری، مقرر علی مروجی قزوینی، قم، مطبعة الخیام، چاپ اول، 1400 ق.

کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، تهران، شرکت انتشار، 1375.

مجاهد طباطبایی، محمد، کتاب المناهل، قم، موسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، بی‌تا.

محقق حلّی، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، محقق عبد الحسین محمد علی بقال، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم،‌ 1408 ق.

مکارم شیرازی، ناصر، کتاب نکاح، قم، انتشارات مدرسه امام علی (ع)، چاپ اول، 1424 ق.

مؤمنی، عابدین، «شرط خیار در نکاح»، مجله دانشکده علوم انسانی سمنان، شماره 12، 1384، صص 125- 150.

نائینی، محمد حسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب،‌ مقرر موسی بن محمد خوانساری، تهران، المکتبة المحمدیة، چاپ اول،‌ 1373 ق.