سبک شناسی دعای ابوحمزه ثمالی در دو لایة نحوی و بلاغی

زبان و ادبیات عربی

مقاله 4، دوره 9، شماره 17، شهریور 1396، صفحه 173-200   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v8i17.57713

نویسندگان

حجت اله فسنقری؛ راضیه کارآمد^*

دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

سبک‌شناسی لایه‌ای با رویکرد تحلیل ادبی، متن را در پنج لایه آوایی، واژگانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیک بررسی می‌کند. این نوشتار در پی آن است تا با روش توصیفی – تحلیلی، دعای ابوحمزه ثمالی را در دو لایه نحوی و بلاغی مورد بررسی قرار دهد و به این پرسش پاسخ دهد که مباحث علم نحو، بیان و بدیع چگونه در این دعا نمود پیدا کرده و سبک امام سجّاد (ع) در این دو لایه دارای چه ویژگی‌های برجسته‌ای است؟ محورِ اصلی این دعا، تحمید و تقدیس خدا، اقرار به گناه و طلب عفو و بخشایش خداوند است. در لایه نحوی، جمله‌های این دعا هم‌پایه است و بر پایة نحو معیار عربی شکل‌گرفته و اگر عدولی از آن صورت گرفته، در خدمت معنا بوده است؛ کثرت جملات انشایی با ظرافت‌هایی خاص متناسب با فضای مناجات و دعا در آن دیده می‌شود و اسلوب ندا در جای‌جای این دعا به‌وفور پراکنده ‌است. تشبیهات معقول به محسوس، مجاز، استعاره، کنایه و آرایه‌های بدیعی تضاد و مقابله از مهم‌ترین و پربسامدترین عناصر سبک‌ساز جهت برجسته‌سازی کلام در لایه بلاغی است که امام برای آن‌که مفاهیم عرفانی را به‌صورت محسوس و عینی برای خواننده به تصویر بکشد و صبغه اقناع و تأثیرگذاری کلام خویش را بیشتر نماید از این آرایه‌های بلاغی به‌مقتضای سخن به نیکویی بهره برده است؛ به‌طورکلی نحو و صور بیانی و بدیعی به متن تفاعل و پویایی بخشیده و تصویرگرِ تفکّر و اندیشه عارفانه امام (ع) است.

کلیدواژه‌ها

سبک‌شناسی؛ لایه نحوی؛ لایه بلاغی؛ دعای ابوحمزه ثمالی؛ امام سجاد (ع)

مراجع

1. القرآن الکریم.

2. بدیع یعقوب. امیل. (2005). موسوعه النحو و الصرف و الاعراب. قم. دارالعلم للملایین-سعید بن جبیر-قم. چاپ اول.

3. البوطی. محمدسعیدرمضان. (1996). من روائع القرآن. تأمّلات علمیة أدبیة فی کتاب الله عزّ وجلّ. بیروت. مؤسسه الرسالة.

4. زمرّدیان شیرازی. احمد. (1385). عشق ورستگاری شرح دعای ابوحمزه ثمالی. تهران. کتابفروشی اسلامیه... چاپ چهارم.

5. سروش. عبدالکریم. (1375). حدیث بندگی و دلبردگی. چاپ طلوع آزادی مؤسسه فرهنگی صراط. چاپ دوم.

6. شمیسا. سیروس. (1372). کلیات سبک‌شناسی. تهران. انتشارات فردوس. چاپ اول.

7. صفایی حایری. علی. (1399). بشنو از نی مروری بر دعای ابوحمزه ثمالی. انتشارات هجرت قم. چاپ اول.

8. طریحی. فخر الدین. (1375). مجمع البحرین به تحقیق سید احمد حسینی. ج 3. تهران. چاپ سوم.

9. عبدالله جبر. محمد. (1998). الاسلوب والنحو. دارالعودة. الطبعة الاولی.

10. عرفان. حسن. (1388). ترجمه و شرح جواهر البلاغه. جلد اول. قم. انتشارات بلاغت. چاپ دهم.

11. علوی الیمنی. یحیی بن حمزه. (1914). الطراز المتضمن لاسرار البلاغه و علوم حقائق الاعجاز. ا لجزء الثالث. مصر.

12. فتوحی رودمعجنی. محمود. (1390). سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها. تهران. انتشارات سخن.

13. فرشیدورد. خسرو. (1382). دستورمفصل امروز. تهران. انتشارات سخن. چاپ اول.

14. فضل. صلاح. (1998). علم الأسلوب مبادئه واجراءاته. قاهره. دارالشرق. الطبعة الاولی.

15. قمی. عباس. (1381). مفاتیح الجنان. ترجمه الهی قمشه‌ای. انتشارات فاطمة الزهرا، چاپ اول.

16. محمدقاسمی. حمید. (1387). جلوه‌هایی از هنر تصویرآفرینی در نهج البلاغه. تهران. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

17. مقیاسی. حسن. فراهانی. سمیرا. (1393). «سبک‌شناسی لایه‌ای در «خطبه 27» نهج البلاغه. فصلنامه پژوهشنامه نهج البلاغه سال دوم، شماره 7، پاییز 1393.