تحلیل توزیع فضایی کاربری‌های خدمات عمومی شهری در نواحی شهر بوشهر

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 7، دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 27، اسفند 1395، صفحه 129-153   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v14i2.52945

نویسنده

جهانگیر حیدری^*

دانشگاه خلیج فارس

چکیده

اهداف: یکی از اصول توسعۀ پایدار شهری، دستیابی عادلانۀ عموم شهروندان به خدمات شهری موردنیاز است و اصولاً این مهم زمانی محقّق می‌شود که اراضی و منابع مختلف شهری، به‌طور برابر میان واحدهای فضایی و اجتماعی شهر تخصیص یابد؛ موضوعی که تاکنون در اغلب شهرهای ما عینیت بیرونی نداشته و ازاین‌رو توزیع نامتناسب خدمات و تسهیلات عمومی در سطح محلاّت و نواحی شهرها یکی از نمادهای بارز ناپایداری شهری قلمداد می‌شود. هدف کلّی این پژوهش، بررسی و تحلیل وضع موجود توزیع فضایی کاربری‌های اساسی خدمات شهری نواحی
شش‌گانۀ شهر بوشهر براساس جمعیت، مساحت و سرانۀ کاربری‌های مذکور با استفاده از مدل‌ها و روش‌های مناسب می‌باشد.
روش: تحقیق حاضر از نوع توصیفی ـ تحلیلی است که از خدمات عمومی 6 ناحیۀ شهر بوشهر صورت پذیرفته است. داده‌ها و اطلاعات موردنیاز از منابع کتابخانه‌ای به‌ویژه از طرح جامع و تفصیلی شهر بوشهر جمع‌آوری شده است. جهت بررسی، تحلیل و مقایسۀ توزیع کاربری‌های خدماتی موردنظر، سه مدل امتیاز استانداردشده، ضریب مکانی و ویکور به تفکیک و سپس به‌صورت ترکیبی برای رتبه‌بندی آنها در سطح نواحی به‌کار گرفته شده است.
یافته‌ها/نتایج: نتایج نهایی پژوهش نشان می‌دهد که براساس تمامی روش‌ها، خدمات عمومی به‌طور عادلانه در بین نواحی شهر بوشهر توزیع نشده است و در بین 6 ناحیه، ناحیۀ 2 با کمترین جمعیت ساکن نسبت به سایر نواحی، از بیشترین خدمات شهری برخوردار می‌باشد. ازجمله مهم‌ترین دلایل تمرکز خدمات در ناحیۀ 2 را می‏توان منطبق‌بودن بخشی از این ناحیه با بخش مرکزی تجاری شهر دانست.
نتیجه‌گیری: از نتایج ناموزونی در توزیع خدمات در 6 ناحیۀ بوشهر، انجام سفرهای درون‌شهری گاهی شدید به‌سوی نواحی برخوردار می‌باشد. ازاین‌رو لازم است در مدیریت و برنامه‌ریزی شهری به مقولۀ عدالت فضایی در توزیع خدمات اساسی شهری، به مؤلّفۀ مهم جمعیت و نیازهای آن توجّه ویژه به‌عمل آید.

کلیدواژه‌ها

توزیع فضایی خدمات؛ ضریب مکانی؛ مدل استانداردشده؛ مدل ویکور؛ شهر بوشهر

مراجع

1. بحرینی، س. ح. (1387). تجدد، فراتجدد و پس از آن در شهرسازی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران

2. پوراحمد، ا؛ زیاری، ز؛ و محمّدی، ر. (1389). الگوی توزیع فضایی کاربری‌های شهری در شهرهای نفت‌خیز(مطالعۀ موردی: شهر دوگنبدان). تحقیقات جغرافیایی، 25(1)، 12ـ50

3. پوراحمد، ا؛ خلیجی، م. (1393). قابلیت‌سنجی تحلیل خدمات شهری با استفاده از تکنیک VIKOR(مطالعۀ موردی: شهر بناب). برنامه‌ریزی فضایی، 4(4)، 1ـ16

4. تقوایی، م؛ کیومرثی، ح. (1390). سطح‌بندی محلاّت شهری براساس میزان بهره‌مندی از امکانات و خدمات شهری(محلاّت شهر آباده). پژوهش و برنامهریزی شهری، 2(5)، 23ـ42

5. حاتمی‌نژاد، ح؛ فرهودی، ر؛ و محمّدپور جابری، م. (1387). تحلیل نابرابری اجتماعی در برخورداری از کاربری‌های خدمات شهری(مورد مطالعه: شهر اسفراین). پژوهشهای جغرافیای انسانی، 41(4)، 71ـ85

6. حاتمی‌نژاد، ح؛ راستی، ع. (1388). عدالت اجتماعی و عدالت فضایی (منطقه‌ای): بررسی و مقایسۀ نظریات جان رالز و دیوید هاروی. اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، 24(269-270)، 82ـ95

7. حکمت‌نیا، ح؛ موسوی، م. (1385). کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامهریزی شهری و ناحیه‌ای. انتشارات علم نوین

8. داداش‌پور، ه.؛ رستمی، ف. (1390). بررسی و تحلیل نحوۀ توزیع خدمات عمومی شهری از دیدگاه عدالت فضایی(مطالعۀ موردی: شهر یاسوج). فصلنامۀ جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، 9(1)، صص 171ـ198

9. رستمی، م؛ شاعلی، ج. (1388). تحلیل توزیع فضایی خدمات شهری در شهر کرمانشاه. فصلنامۀ چشمانداز جغرافیایی، 4(9)، 27ـ51

10. زنگی‌آبادی، ع؛ کشکولی، ع؛ و تبریزی، ن. (1394). تحلیلی بر توزیع فضایی جمعیت و خدمات شهری با تأکید بر عدالت اجتماعی و نابرابری‌های شهری(فیروزآباد فارس). جغرافیا و برنامهریزی محیطی، 26(2)، 191ـ214

11. شکوئی، ح. (1378). اندیشه‌های نو در فلسفۀ جغرافیا. انتشارات گیتاشناسی

12. فیض‌پور، م؛ آسایش، ف. (1393). توسعه‌یافتگی در ایران و مقایسۀ آن با کشورهای منطقه: سند چشم‌انداز. فصلنامۀ مجلس و راهبرد، 21(78)، 58ـ119

13. مثنوی، م. (1382). توسعۀ پایدار و پارادایم‌های جدید توسعۀ شهری؛ شهر فشرده و شهر گسترده. محیطشناسی، 29(31)، 89ـ104

14. مرکز آمار ایران. (1335 تا 1390). سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهر بوشهر

15. موحّد، ع؛ تولایی، س؛ کمانرودی، م؛ و تابعی، ن. (1393). تحلیل نابرابری‌های فضایی توزیع خدمات در سطح محلاّت منطقۀ شش تهران. آمایش سرزمین، 6(1)، 52ـ89

16. موسی‌کاظمی، م.؛ شکویی، ح. (1381). سنجش پایداری اجتماعی توسعۀ شهر قم. پژوهش‌های جغرافیایی، 34(43)، 27ـ41

17. مهندسین مشاور شهر و ‌برنامه. (1389). طرح تفصیلی بوشهر. ادارۀ کل راه‌ و شهرسازی استان بوشهر

18. وارثی، ح. (1386). بررسی اثرات توزیع خدمات شهری در عدم تعادل فضایی جمعیت(مطالعۀ موردی: مناطق شهر اصفهان). جغرافیا و توسعه، 3(3)، 285ـ308

19. وارثی، ح؛ بیک‌محمّدی، ح؛ و اکبری، م. (1390). تحلیل فضایی و برنامه‌ریزی نارسایی‌های مراکز خدمات شهری یاسوج. فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، 25(100)، 71ـ88

20. Chu, M., Shyu, J., Tzeng, G., & Khosla, R. (2007). Comparison among three analytical methods for knowledge communities' group decision analysis. Export Systems with Applications, 33, 1011–1024

21. Harvey, D. (1996). Justice, nature and geography of difference. Oxford: Blackwell Publishers

22. Jahan, S., & Oda, T. (2000). Distribution of public facilities in Dhaka, Bangladesh: A spatial analysis. Bulletin of the Faculty of Human Development, 7(2), 865-874

23. Opricovic, S., & Tzeng, G. (2004) Compromise solution by MCDM methods: A comparative analysis of VIKOR and TOPSIS. European Journal of Operational Research, 156(2), 445-455

24. Opricovic, S., & Tzeng, G. (2007). Extended VIKOR method in comparison with outranking methods. European Journal of Operational Research, 178(2), 514-529

25. Roseland, M. (2005). Toward sustainable communities. Gabriola Island: New Society Publishers