سنجش سطح سرمایه اجتماعی سکونتگاه‌های روستایی (مطالعة موردی: دهستان حسن آباد شهرستان اسلام آباد غرب)‌

Journal of Research and Rural Planning

Article 4, Volume 8, Issue 1 - Serial Number 24, January 0, Pages 63-78   

DOI: 10.22067/jrrp.v8i1.69990

Authors

مجتبی نوری^{* 1}; جعفر توکلی²

¹دانشگاه رازی کرمانشاه

²دانشگاه رازی

Abstract

چکیده مبسوط
1. مقدمه
سرمایه اجتماعی نقش مهمی در توانمندسازی جوامع روستایی دارد و تلاشی برای تضمین توسعه پایدار روستایی است؛ تقویت آن باعث افزایش مشارکت و ارتباط فرد با افراد دیگر شده و این مشارکت و انسجام باعث پایین آمدن هزینه دستیابی به اهداف و برنامه‌های توسعه‌ای می‌شود. بنابراین با توجه به اینکه پیشرفت و توسعه پایدار، مستلزم حضور، اعتماد و مشارکت آحاد روستاییان در روند توسعه است و این امر امکان‌پذیر نیست، مگر آنکه روحیه مشارکت، اعتماد و همبستگی اجتماعی را به شکلی مدرن و در قالب تشکل‌های دولتی و غیر دولتی در روستا بالا برد. لذا برای افزایش سطح توسعه در روستاها و دستیابی به توسعه پایدار، استفاده و تقویت سرمایه اجتماعی ضروری می‌باشد.
2. مبانی نظری تحقیق
ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﺎﻣﻞ رﺳﻮم، رواﺑﻂ، ﻧﮕﺮش و ارزش‌ﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺘﺼﺎدی و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻨﺠﺮ شده، و عنصری مطلوب برای انجام همکاری‌های درون گروهی است که هرچه میزان آن بالاتر باشد دستیابی به اهداف گروه با هزینه کمتری انجام می‌گیرد. اگر در گروهی ویژگی‌هایی مانند اعتماد و هنجارهای مشوق مشارکت و سرمایه اجتماعی به اندازه کافی فراهم نباشد، هزینه‌های همکاری افزایش خواهد یافت و تحقق برنامه‌ها، پرهزینه و زمان‌بر خواهد بود. در مقابل، وجود سرمایه اجتماعی به میزان کافی و مناسب، سبب برقراری انسجام اجتماعی و اعتماد متقابل شده و هزینه‌های تعاملات و همکاری‌های گروهی کاهش می‌یابد و در نتیجه عملکرد گروه با هزینه کم و در زمان کمتر بهبود می‌یابد. مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی نیز شامل: 1. مشارکت اجتماعی و عمل جمعی، 2. انسجام و همبستگی اجتماعی، 3. اعتماد اجتماعی، 4. هنجارها و ارزش‌های مشترک، 5. شبکه‌های اجتماعی می‌باشد.
3. روش تحقیق
روش تحقیق حاضر، کاربردی، کمی، پیمایشی است و به منظور گردآوری اطلاعات و شناسایی روستاهای هدف تحقیق از دو روش جمع آوری اطلاعات یعنی روش اسنادی و میدانی استفاده شده است. برای جمع‌آوری داده‌ها از سطح روستاهای مورد بررسی از روش میدانی و ابزار پرسشنامه استفاده شد. در این راستا پرسشنامه‌ای درقالب 5 مؤلفه که شامل 35 گویه می‌باشد طراحی گردید. لازم به ذکر است عملیات میدانی به روش پرسشگری مستقیم انجام گرفته است. در تحقیق حاضر، سطح تحلیل 22 روستای دهستان حسن‌آباد، بخش مرکزی اسلام‌آباد غرب و جامعه آماری پژوهش شامل 2399 خانوار با جمعیت 9596  نفر می‌باشد. روایی تحقیق با استفاده از نظر اساتید و کارشناسان دانشگاه مورد تأیید قرار گرفت. همچنین پایایی پرسش‌نامه با روش آلفای کرونباخ محاسبه و معادل  83/. می‌باشد. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده است. براین اساس حجم نمونه 331 خانوار برآورد شده است که برای پوشش دادن احتمال خطا، حجم نمونه را به 350 خانوار افزایش داده‌ایم. توزیع حجم نمونه در روستاهای مورد بررسی با روش انتساب متناسب می‌باشد. البته جهت پرهیز از خطا و امکان مقایسه روستاها، در روستاهای با جمعیت 15 خانوار و کمتر تمام‌شماری صورت گرفته است.
4. یافته‌های تحقیق
بررسی مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی در روستاهای مورد بررسی نشان می‌دهد که روستاهای سیاه خور با امتیاز 44/128 در بالاترین رتبه، تنگ شوهان سفلی با امتیاز 94/126 در رتبه دوم و شیت کمرزرد با امتیاز50/126 در رتبه سوم قرار گرفتند. همچنین روستاهای کمره علیا با امتیاز 09/115، کریم حاصله سفلی با امتیاز 66/114 وکمرزرد با امتیاز 09/114  به ترتیب در پایین‌ترین رتبه‌ها قرار گرفته‌اند. از مجموع 22 روستای مورد بررسی 9 روستا (9/40 درصد) به عنوان روستاهای دارای سرمایه اجتماعی بالا، 5 روستا (73/22 درصد) به عنوان روستاهای دارای سرمایه اجتماعی متوسط و 8 روستا (37/36 درصد) به عنوان روستاهای دارای سرمایه اجتماعی ضعیف شناخته شده‌اند.به منظور سنجش تفاوت روستاهای مورد بررسی از نظر سرمایه اجتماعی، براساس معیارهای جمعیت، تعداد افراد دارای تحصیلات دانشگاهی، درصد افراد باسواد، درصد شاغلین و فاصله روستاها از مسیر اصلی گروهبندی شدند. نتایج گویای آن است که از نظر سرمایه اجتماعی بین گروه‌های جمعیت، تحصیلات دانشگاهی، درصد افراد باسواد و درصد شاغلین تفاوت معنادار در سطح اطمینان 99 درصد وجود دارد، درحالیکه در گروه فاصله از مسیر اصلی تفاوت معناداری مشاهده نشد. به بیان دیگر عامل فاصله روستاها از جاده اصلی تأثیری بر میزان سرمایه اجتماعی آنها نداشته است. همچنین بین مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی ارتباط مثبت و معنادار در سطح اطمینان 99 درصد برقرار است و فقط ارتباط بین انسجام اجتماعی و شبکه‌های اجتماعی در سطح اطمینان 95 درصد می‌باشد.
5. بحث و نتیجه گیری
که نتایج بدست آمده نشان می‌دهد در برخی از مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی همچون مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی و شبکه‌های اجتماعی که مرتبط با عملکرد نهادهای محلی می‌باشند، این نهادها عملکرد و برنامه‌ریزی کافی نداشته‌اند بطوریکه در جلب اعتماد و مشارکت مردم و همچنین ایجاد و تقویت شبکه‌های اجتماعی چندان موفق نبوده‌اند، در حالیکه مؤلفه‌های انسجام اجتماعی و ارزش‌ها و هنجارهای مشترک که بیشتر تابع خصوصیات و ویژگی‌های قومیتی و بومی روستاها هستند وضعیت بهتری نسبت به مؤلفه‌های دیگر دارند و از نظر میزان تأثیرگذاری در اولویت اول و دوم قرار دارند. پیشنهادات زیر برای تداوم و افزایش سرمایه‌ اجتماعی در منطقه مورد مطالعه رائه می‌شود:

حضور مسئولین محلی به صورت دوره‌ای و مداوم در روستاها، برگزاری جلسات هم اندیشی با روستاییان پیرامون مشکلات و مسائل روستاها و شفاف سازی طرح‌ها و اقدامات انجام گرفته و ارائه گزارش عملکرد به مردم.
تقویت پایبندی به ارزش‌های ملی و مذهبی علی الخصوص در میان جوانان روستا و افزایش تعاملات و ارتباطات بین ساکنین و مسئولین محلی و نیز استفاده از این پتانسیل به منظور آموزش و ترویج، حس همدلی و انسجام اجتماعی روستاییان.
استفاده از هنجارها و ارزش‌های بومی و محلی و تقویت آنها، ترویج آموزه‌های دینی که بر مشارکت اجتماعی مردم در جامعه تأکید نموده‌اند و نیز آموزش و افزایش آگاهی روستاییان در خصوص اهمیت مشارکت و نقش آن در جامعه.
ایجاد و تقویت سازمان‌های مردم نهاد و تعاونی‌های مختلف و تغییر نگرش روستاییان در زمینه فعالیت‌های جمعی و عضویت در تشکل‌ها و انجمن‌های محلی.

Keywords

سرمایه اجتماعی; سطح بندی سرمایه اجتماعی; رتبه بندی سرمایه اجتماعی; حسن آباد

References

1. Abolhassan Tanhayi, H., & Hazrati Somee, Z. (1388/2009). Theoretical survey of social capital research. Iranian Journal Society of Behavioral Sciences, 1(1), 29-52. [In Persian].

2. Alibeygi, A. H., Aliabadi, V., & Gravandi, Sh. (1391/2012). Structural model of social capital components influencing the risk rate of villagers: A study of Kelsakaran in Congarev County. Journal of Space Economy and Rural Development, 1(1), 101-111. [In Persian].

3. Barati, N., & Yazdanpanah Shahabadi, M. R. (1390/2011). A study of the conceptual relationship between social capital and quality of life in urban environment (Case study: Pardis New Town). Journal of Cultural Society, 2(1), 25-49. [In Persian].

4. Birou, A. (1370/1991). Culture of social sciences (B. Saroukhani, Trans.). Tehran: Kayhan Publications. [In Persian].

5. Coleman, J. (1988). Social capital in the creation of human capital. American Journal of Sociology, 94(3), 95-120.

6. Ebrahimzadeh, A., & Zare, M. (1393/2014). Measuring the amount of social capital, participation and sustainable urban development (Case study: Zahedan's three metropolitan areas). Journal of Geography and Urban-Regional Integration, 4(1), 15-30. [In Persian].

7. Farahani, H., Abdoli, S., & Shariati, M. (1391/2012). Evaluation of the impact of social capital on the development of rural areas with an emphasis on quality of life (Case study: Mashhad, Maqan, Arak, Arak). Journal of Regional Planning, 2(8), 67-78. [In Persian].

8. Farahani, H., Einali, J., & Abdoli, S. (1392/2013). An assessment of the role of social capital in the development of rural areas (Case study: Mashhad Meshgh districts of Meighan Arak County). Journal of Applied Geosciences Research, 13(29), 27-50. [In Persian].

9. Faraji Sabokbar, H., Badri, S., Motiee Langroudi, S., & Sharafi, H. (1389/2010). Estimation of rural sustainability based on network analysis model using Brada Technique (Case study: Rural areas of Fasa County). Journal of Human Geography Researches, 3(72), 135-156. [In Persian].

10. Field, J. (1386/2007). Social capital (Gh. R. Ghaffari & H. Ramezani, Trans.). Tehran: Desert Publishing House. [In Persian].

11. Fukuyama, F. (1384/2005). Social capital and civil society (A. Khakbaz & H. Pooyan, Trans.). Shiraz: Shiraz Publishing. [In Persian].

12. Fukuyama, F. (2001). Social capital, civil society and development. Third World Quarterly, 22(1), 7-20.

13. Heydari Mokarar, H., Sheibani Shad, A., Mohammadzai Rad, T., & Ganrezafat, T. (1394/2015). The role of social participation in the formation of sustainable rural development (Case study: Ghaem Abad Rural District, Sistan Area). Paper presented at the National Conference on Civil and Architecture with an Approach to Sustainable Development. [In Persian].

14. Jordan, J. L., Anil, B., & Munasib, A. (2010). Community development and local social capital. Journal of Agricultural and Applied Economics, 42(1), 143-159.

15. Kiani, A., & Mirzapur, S. (1388/2009). Study of spatial differentiation: A spot on social capital dimensions (Case study: Khorram Abad City). Journal of Geographical Space, 9(28), 125-147. [In Persian].

16. Miri, G., Javan, J., Afrakhteh, H., Velayati, S., & Shayan, H. (1389/2010). The role of social capital in rural development (Case study: Sistan Backspace). Journal of Geography and Regional Development, 8 (14), 29-49. [In Persian].

17. Nasrallahi, Z., & Islami, R. (1392/2013). The study of the relationship between social capital and sustainable development in Iran (Applied to the Robert Foo Model). Journal of Economic Growth and Development, 4(13), 61-78. [In Persian].

18. Noghani, M., & Asgarpour Masouleh, A. R. (1387/2008). A comparative study of approaches and indicators used in social capital measurement. Journal of Management and Development Process, 21(68-69), 32-55. [In Persian].

19. Pourtaheri, M., Zal, A., & Roknaddin Eftekhari, A. (1390/2011). Evaluation and prioritization of social sustainability in rural areas (Case study: The villages of Khorrambid County, Fars Province). Journal of Rural Development, 14(3), 19-49. [In Persian].

20. Romiani, A., Anabestani, A. A., & Valei, M. (1394/2015). An analysis of the impact of social capital on sustainable rural development (Case study: West Rumshghan Village, Kuhdasht County). Journal of Geographic Space, 15(52), 97-115. [In Persian].

21. Salari Sardari, F., Beiranvandzadeh, M., & Alizadeh, S. D. (1393/2014). The role of social capital in local sustainable development (Case study: Urban and rural settlements in Assaluyeh Region). Journal of City Identity, 8(19), 77-88. [In Persian].

22. Salehi Amiri, S. R., Ghademi, M., & Beigzadeh, Y. (1391/2012). Designing and submitting a template to measure the impact of social capital on sustainable development dimensions. Journal of Beyond Management, 6 (23), 15-37. [In Persian].

23. Salehi, S., & Imam Gholi, L. (1391/2012). Investigating the impact of social capital on environmental behavior (Case study: Kurdistan Province). Journal of Sociology of Iran, 13(4), 90-115. [In Persian].

24. Shabani, A., Nakhli, S. R., & Sheikhani M. (1392/2013). The effect of social capital on human development: An applied study of Iran's regions. Journal of Planning and Budget, 18(2), 127-161. [In Persian].

25. Sociological Association of Iran. (2004). Social issues of Iran. Tehran: Aghah Publications. [In Persian].

26. Statistics Center of Iran. (1390/2011). Census of population and housing. Retrieved from http://nnt.sci.org.ir/sites/nnt/SitePages/report_90/gozaresh_ostani_shahrestani.aspx. [In Persian].

27. Tavakoli, J. (1386/2007). Nomadic settlement process and its environmental-spatial outcomes in Chaharmahal va Bakhtiari Province (Case study: Sharmak, Cheljord and Lashter settlements). (Unpublished doctoral dissertation). Shahid Beheshti University, Tehran, Iran. [In Persian].

28. Wall, A., Ferazi, G., & Schyer, F. (1998). Getting the goods on social capital. Rural Sociology, 63(2), 169-198.

29. Woolcock, M. (1998). Social capital and economic development: Towards a theoretical synthesis and policy framework. Theory and Society, 27(2), 151-208.

30. Woolcock, M., & Narayan, D. (2000). Social capital: Implications for development theory, research and policy. The World Bank Research Observer, 15(2), 1-49.