بررسی معانی کاربردی افعال مزید در قرآن مجید (بررسی موردی)

زبان و ادبیات عربی

مقاله 2، دوره 10، شماره 18، بهمن 1397، صفحه 37-64   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v10i18.67463

نویسنده

علی اوسط خانجانی^*

دانشگاه ازاد اسلامی چالوس

چکیده

 قرآن کریم در مقام نزول از علم الهی به عالم طبیعت به اقتضاء زبان مخاطبان نخستین، در قالب تجلّی به زبان عربی نازل شده، برخوردار از همه مختصات و تکنیک‌های ادبیات بشری است. یکی از آن مختصات که ویژه زبان عربی و از جمله امتیازات زبانی آن است، امکان توسعۀ معنای افعال مجرد از طریق انتقال به ابواب مزید است. افعال بکار رفته در ابواب مزید تقریباً یک‌دهم از مجموعه الفاظ قرآن کریم را به خود اختصاص داده، نقش برجسته و تعیین کننده‌ای در پیام‌رسانی و القاء معانی به مخاطبان دارد. مقالۀ حاضر پژوهشی نظری است که به روش تحلیلی-توصیفی در پاسخ به این پرسش سامان یافته است: افعال مزید به لحاظ معانی کاربردی چه کارکردی در قرآن کریم دارد؟.  پژوهشگر از رهگذر پردازش داده‌ها به این نتیجه رسیده است که: اولاً: افعال موضوع پژوهش غالباً در معانی مشهور ابواب مزید و اندکی نیز در معانی غیر مشهور بکار رفته است؛ ثانیاً: افعال مزید موجود در قرآن کریم تنها در ابواب مشهور بکار رفته، باب‌های افعال و تفعیل به لحاظ کمّی از فراوانی بیشتری برخوردارند.

کلیدواژه‌ها

قرآن مجید– افعال مزید –معانی کاربردی

مراجع

1. قرآن کریم.

2. آسه، جواد. (1392). نقش علم نحو در تفسیر قرآن کریم، انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم.

3. آلوسی، سید محمود. (1415). روح المعانی فی التفسیر القرآن العظیم، دارالکتب العلمیة، بیروت.

4. ابن اثیر، مبارک بن محمد. (1399). النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، تحقیق احمد الزاوی و محمود محمد الطناحی، المکتبه العلمیه، بیروت.

5. ابن عاشور، محمد طاهر. (بی تا). التحریر و التنویر، بی جا.

6. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. (1423). تفسیر القرآن العظیم، در الطیبة للنشر و التوزیع، بیروت.

7. ابن فارس، احمد بن ذکریا. (1399). مقاییس اللغة، دارالفکر، بیروت.

8. ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414). لسان العرب، دار صادر، بیروت.

9. ازهری، محمد بن احمد. (1421). تهذیب اللغة، دار احیاء التراث العربی، بیروت.

10. استرابادی، رضی الدین محمد بن الحسن. (1975). شرح شافیه ابن حاجب، دار الکتب العلمیة، بیروت.

11. بیضاوی، عبدالله بن عمر. (بی تا). انوار التنزیل و اسرار التأویل، دار احیاء التراث العربی، بیروت.

12. جوادی آملی، عبدالله. (1394). تسنیم (تفسیر قرآن کریم)، مرکز نشر اسراء، قم.

13. جوهری، ابونصر اسماعیل بن حماد. (1407). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیه، دار العلم للملایین، بیروت.

14. الحسینی الشیرازی، السید محمد. (1400). تفسیر تقریب القرآن اِلی الاذهان، مؤسسة الوفاء، بیروت.

15. الحقی البَروسَوی، ابوالفداء اسماعیل. (بی تا). تفسیر روح البیان، دار الفکر، بیروت.

16. الراغب الاصفهانی، ابوالقاسم الحسن بن محمد. (1428). المفردات فی غریب القرآن، دار احیاء التراث العربی، بیروت.

17. رجبی، محمود. (1383). روش تفسیر قرآن، مؤسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه، قم.

18. رشید رضا، محمد بن علی. (1990). تفسیر المنار، الهیئة المصریة العامة للکتاب، قاهره.

19. رضی، شریف. (1378). نهج البلاغه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران.

20. زرکشی، محمد بن عبدالله. (1376). البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، دار احیاء الکتب العربیه، بیروت.

21. زمخشری، محمود بن عمر. (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، دارالکتاب العربی، بیروت.

22. السمین الحلبی، احمد بن یوسف. (1416). الدر المصون فی علم الکتاب المکنون، دار القلم، دمشق.

23. سیوطی، عبدالرحمن جلال الدین. (1363). الاتقان فی علوم القرآن، منشورات الرضی، قم.

24. شبّر، عبدالله. (1419). تفسیر القرآن الکریم، دار البلاغة، بیروت.

25. صدیق، ابوالطیب محمد. (1412). فتح البیان فی مقاصد القرآن، المکتبة العصریة للطباعة والنشر، بیروت.

26. طباطبائی، سید محمد حسین. (1417). المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

27. طبرسی، ابوعلی فضل بن الحسن. (1408). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، دارالمعرفه، بیروت.

28. طریحی، فخرالدین. (1403). مجمع البحرین، تحقیق احمد الحسینی، مؤسسة الوفاء، بیروت.

29. طوسی، ابوجعفر محمد بن الحسن. (بی تا). التبیان فی تفسیر القرآن، داراحیاء التراث العربی، بیروت.

30. طیّب، سید عبدالحسین. (1378). اطیب البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات اسلام، تهران.

31. غرناطی اندلسی، ابوحیان. (1420). البحر المحیط فی التفسیر، دار الفکر، بیروت.

32. الفخرالرازی، محمد بن عمر الفخر. (1405). التفسیر الکبیر، دار الفکر، بیروت.

33. فضل الله، سید محمد حسین. (1419). تفسیر من وحی القرآن، دار الملاک، بیروت.

34. الفیض الکاشانی، محسن. (1402). تفسیر الصافی، دار المرتضی للنشر، قم.

35. قَرشی، سید علی اکبر. (1354). قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه، تهران.

36. قمی مشهدی، میرزا محمد. (1410). کنز الدقائق، مؤسسة النشر الاسلامی، قم.

37. کاشانی، مولی فتح الله ابن شکرالله. (1423). زبدة التفاسیر، مؤسسة المعارف الاسلامیة، قم.

38. معرفت، محمد هادی. (1428). التمهید فی علوم القرآن، مؤسسة التمهید، قم.

39. نیشابوری، نظام الدین حسن بن محمد. (1416). غرائب القرآن و رغائب الفرقان، دار الکتب العلمیة، بیروت.