گونه‌های دلالت تقریر بر احکام شرعی

فقه و اصول

مقاله 2، دوره 49، شماره 4 - شماره پیاپی 111، اسفند 1396، صفحه 51-68   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v49i4.22973

نویسندگان

عطیه علیزاده نوری^* ؛ حسین ناصری مقدم؛ علیرضا عابدی سرآسیا

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

تقریر، به عنوان یکی از اقسام سنت، عبارت است از اینکه سخنی در محضر حضرات معصوم بیان شود، یا رفتاری در حضور ایشان سر زند، یا عقیده‌ای در برابرشان ابراز گردد، و به‌رغم تمکن از ردع، موضعی اتخاذ گردد که حاکی از رضایت ایشان باشد؛ در انگاره فقیهان، سنت تقریری در عرض قول و فعل معصوم از حجیت برخوردار بوده و به عنوان یکی از ادله استنباط احکام در فرآیند استنباط، به‌شمار می‌رود.
مسائل مختلفی در باب تقریر معصوم قابل بحث است؛ از جمله آن‌ها، بررسی قلمرو دلالی این قسم از سنت است که تاکنون به تفصیل بدان پرداخته نشده است. نوشته پیش رو با هدف تبیین این گستره و قلمرو، به بررسی دلالت تقریر بر انواع احکام، اعم از تکلیفی و وضعی پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

تقریر؛ سنت تقریری؛ سکوت؛ عدم ردع؛ حکم تکلیفی؛ حکم وضعی

مراجع

قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.

ابن‌ همام، محمد بن عبدالواحد، التقریر و التحبیر، محمد بن محمد ابن امیرحاج، بیروت، دار الفکر، 1417 ق.

ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهج البلاغه، بی‌جا، دار إحیاء الکتب العربیة، عیسی البابی الحلبی و شرکاه، چاپ اول، 1962 م.

ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم، المسودة فی اصول الفقه، بی‌جا، دار الکتاب العربی، بی‌تا.

ابن‌حجر عسقلانی، احمد بن علی، فتح الباری بشرح صحیح الامام ابی‌عبدالله محمد بن‌ اسماعیل البخاری، بیروت- لبنان، دار المعرفة للطباعة و النشر، چاپ دوم، بی‌تا.

ابن‌حزم، علی بن احمد، الاحکام فی اصول الاحکام، بی‌جا، زکریا علی یوسف، بی‌تا.

ابن‌حمید، احمد، الشرح علی شرح جلال الدین المحلی للورقات، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

ابن‌حنبل، احمد بن محمد، المسند، بیروت- لبنان، دار صادر، بی‌تا.

ابن‌سعد، محمد بن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، دار صادر، بی‌تا.

ابن‌مبارک، عبدالله بن مبارک، مسند عبدالله بن المبارک و یلیه کتاب آلبر و الصلة، بیروت – لبنان، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1411 ق.

ابوداود، سلیمان بن اشعث، سنن ابی‌داود، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1410 ق.

اسنوی، عبدالرحیم بن حسن، نهایة السول شرح منهاج الوصول الی علم الاصول و علیه حاشیة سلم الوصول لشرح نهایة السول، محمد بخیت مطیعی، بیروت- لبنان، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1420 ق.

اصفهانی، محمدحسین، الفصول الغرویة فی اصول الفقهیة، قم، دار احیاء العلوم الاسلامیة، 1404 ق.

امام الحرمین، عبدالملک بن عبدالله، البرهان فی أصول الفقه، بیروت– لبنان، دار الکتب العلمیة، 1418 ق.

انصاری، مرتضی، بن‌محمد امین، اوثق الوسائل فی شرح الرسائل، موسی بن جعفر تبریزی، قم، انتشارات کتبی نجفی، 1369.

آمدی، علی بن محمد، الاحکام فی اصول الاحکام، بی‌جا، المکتب الإسلامی، چاپ دوم، 1402 ق.

بجنوردی، حسن، منتهی الاصول، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، بی‌جا، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة، بی‌تا.

بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، بیروت، دار الفکر، 1401 ق.

بروجردی، حسین، جامع الاحادیث الشیعه فی احکام الشریعة، قم، بی‌نا، 1399 ق.

ترمذی، محمد بن عیسی، الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی، بیروت، دار الفکر، 1403 ق.

جصاص، احمد بن علی، اصول الجصاص المسمی: الفصول فی الاصول، بی‌جا، بی‌نا، 1405 ق.

حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، بیروت- لبنان، دار احیاء التراث العربی،1403 ق.

حکیم، محمّدتقی، الاصول العامه للفقه المقارن، چاپ دوم، مؤسسة آل البیت للطباعة و النشر، 1979 م.

خضری، محمد، اصول الفقه، بی‌جا، المکتبه التجاریه الکبری، چاپ ششم، 1389 ق.

خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهة فی المعاملات، قم، مکتبة الداوری، چاپ اول، بی‌تا.

دارقطنی، علی بن عمر، سنن الدارقطنی، بیروت- لبنان، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1417 ق.

دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، تهران، دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1377.

راشد، ایاد محمد، تقریرات الرسول صلی الله علیه و سلم و دلالتها علی الاحکام: دراسة مقارنة، عمان، دار الفاروق، چاپ اول، 1428 ق.

زرکشی، محمد بن بهادر، البحر المحیط فی اصول الفقه، لبنان- بیروت، دار الکتب العلمیة، 1421 ق.

سبزواری، عبدالاعلی، مهذب الأحکام، قم، مؤسسه المنار، چاپ چهارم، 1413 ق.

سبکی، علی بن عبدالکافی، الابهاج فی شرح المنهاج علی منهاج: الوصول الی علم الاصول القاضی اللبیضاوی، بیروت، دار الکتب العلمیة، 1416 ق.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، الدر المنثور فی التفسیر بالماثور، بیروت - لبنان، دار المعرفة للطباعة و النشر، بی‌تا.

ش‍اطب‍ی، اب‍راهی‍م بن م‍وس‍ی، الم‍واف‍ق‍ات فی اص‍ول الش‍ری‍ع‍ه،‌ بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.

شافعی، محمد بن ادریس، الرساله، بیروت- لبنان، المکتبة العلمیة، بی‌تا.

شمس‌الائمه سرخسی، محمد بن‌احمد، اصول السرخسی، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1414 ق.

شنقیطی، محمد امین، مذکرة فی اصول الفقه، مدینه منوره، مکتبة العلوم و الحکم، چاپ پنجم، 2001 م.

شوکانی، محمد بن علی، ارشاد الفحول الی تحقیق الحق من علم الاصول، بی‌جا، دار الکتاب العربی، چاپ اول، 1419 ق.

شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار: شرح منتقی الاخبار من احادیث سید الاخیار، بیروت– لبنان، دار الجیل، 1973 م.

شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول، 1413 ق.

صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، بی‌تا.

صدر، محمّد باقر، دروس فی علم الاصول، بیروت – لبنان، دار الکتاب اللبنانی/ مکتبة المدرسة، چاپ دوم، 1406 ق.

طباطبائی، محمد بن علی، مفاتیح الاصول، بی‌جا، مؤسسه آل البیت، بی‌تا.

طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1363.

طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1364.

عبدالقادر، محمد عروسی، افعال الرسول صلی الله علیه و سلم و دلالتها علی الاحکام، جدّه، دار المجتمع للنشر و التوزیع، چاپ دوم، 1411 ق.

عطار، حسن بن محمد، حاشیة العطار علی شرح الجلال المحلی علی جمع الجوامع فی اصول الفقه الشافعی، بی‌جا، دار الکتب العلمیة، بی‌تا.

عظیم‌آبادی، محمداشرف بن امیر، عون المعبود: شرح سنن ابی‌داود، بیروت- لبنان، دار الکتب العلمیه، چاپ دوم، 1415 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، م‍ح‍م‍د بن ح‍س‍ن فخرالمحققین، قم، بی‌نا، 1387 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقها، بی‌جا، منشورات المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، بی‌تا.

علامه حلی، حسن بن یوسف، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، 1412 ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف، نهایة الاحکام فی معرفة الاحکام، مؤسسة إسماعیلیان للطباعة و النشر و التوزیع، 1410 ق.

فاروقی، حارث سلیمان، المعجم القانونی، بیروت- لبنان، مکتبة لبنان، چاپ سوم، 1991 م.

فتح‌الله، احمد، معجم الفاظ الفقه الجعفری، بی‌جا، بی‌نا، چاپ اول، 1415 ق.

فخر رازی، محمد بن عمر، تفسیر کبیر مفاتیح الغیب، بی‌جا، بی‌نا، چاپ سوم، بی‌تا.

فوزان، عبدالله بن صالح، تیسیر الوصول إلی قواعد الأصول و معاقد الفصول، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

فوزان، عبدالله بن صالح، جمع المحصول فی شرح رسالة ابن سعدی فی الأصول، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

فوزان، عبدالله بن صالح، خلاصة الاصول، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیة، چاپ پنجم، 1363.

مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار: الجامعة الدرر اخبار الائمه الاطهار، بیروت- لبنان، مؤسسة الوفاء، چاپ دوم، 1403 ق.

مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، دوم، قم، مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور، 1406 ق.

محاسن حسن الفضل، عبدالله، دراسات اصولیة فی السنة التقریریة، ریاض، مکتبة الرشد، 1429 ق.

محمدی، علی، شرح اصول فقه، دهم، قم، دار الفکر، 1387.

مرداوی، علی بن سلیمان، تحبیر شرح التحریر فی اصول الفقه الحنبلی، اول، عربستان سعودی- ریاض، مکتبة الرشد، 1421 ق.

مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.

مشکینی اردبیلی، علی، اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها، پنجم، قم، نشر الهادی، 1371.

مظفر، محمدرضا، اصول فقه، قم، مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة، بی‌تا.

مفید، محمد بن محمد، المقنعه، قم، مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة، چاپ دوم، 1410 ق.

مفید، محمد بن محمد ، تحریم ذبائح اهل الکتاب، بیروت – لبنان، دار المفید للطباعة و النشر و التوزیع، چاپ دوم، 1414 ق.

موسوی خوانساری، احمد، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، تهران، مکتبه الصدوق، 1405 ق.

میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن، قوانین الاصول، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.

میلانی، محمدهادی حسینی، محاضرات فی فقه الإمامیة - کتاب الزکاة، مشهد، مؤسسه چاپ و نشر دانشگاه فردوسی، چاپ اول، 1395 ق.

نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسایل و مستنبط المسائل، بیروت، آل البیت لاحیاء التراث، چاپ دوم، 1408 ق.

ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران، نشر نی، چاپ اول، 1374.