تحلیل اگزیستانسیالیستی شعر شاملو و أدونیس (مورد پژوهانه: ترانه‌های کوچک غربت و أغانی مهیار الدمشقی)

زبان و ادبیات عربی

مقاله 3، دوره 10، شماره 18، بهمن 1397، صفحه 65-96   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v10i18.56240

نویسنده

فرهاد رجبی^*

دانشگاه گیلان

چکیده

 ارتباط شعر معاصر فارسی و عربی با فلسفه، به‌ویژه با دستاوردهای اگزیستانسیالیسم، در برخی اشعار تبدیل به یک هویت مشخص شده است؛ چنان که شاهد یک امتزاج، در دو نوع دستاورد بشری هستیم. از مصادیق چنین ادعایی، تبلور این فلسفه در «ترانه­های کوچک غربت» احمد شاملو و «أغانی مهیار الدمشقی» أدونیس است که دو شاعر با پرداختن به مؤلفه­های بنیادین آن به خلق اثری هنری دست یازیده­اند.
 نوشته حاضر ضمن ارائه تصویری از ارتباط فلسفه اگزیستانسیالیسم با ادبیات معاصر، مصادیق این نوع فلسفه را در دو مجموعه مورد بررسی قرار دهد. بر همین مبنا نتایج، نشان خواهد داد؛ در این کندوکاو، با دو اندیشمند مواجه هستیم که شعر برای آن­ها فراتر از یک گفتار یا یک شاخه هنری است. آن­ها در مواجهه با اگزیستانسیالیسم رویکردهایی مختلف را اتخاذ می­کنند و این رویه فلسفی، باعث تعمیق روابط اشیاء و حوادث در شعر آن­ها می­گردد و درعین‌حال، ممکن است منجر به شکل­گیری نوعی پیچیدگی و دیریابی برای مخاطبانشان نیز گردد. بااین‌وجود، مباحثی همچون هستی­شناسی، تناقض و تنهایی، حضور دیگری، صیرورت و نمایندگی انسان از جمله قضایایی است که دو شاعر بر مبنای نگرش اگزیستانسیالیسم به طرح آن همت گماشته­اند.

کلیدواژه‌ها

اگزیستانسیالیسم؛ شاملو؛ أدونیس؛ شعر

مراجع

1. أبوجبین، عطامحمد. (2004). شعراء الجیل الغاضب. ط1. عمان: دارالمسیرة.

2. احمدی، بابک. (1390). سارتر که می‌نوشت. چ4. تهران: نشر مرکز.

3. أدونیس. (2006). أغانی مهیار الدمشقی. ط1. دمشق: بدایات.

4. اسکیلاس، اوله مارتین. (1387). درآمدی بر فلسفه و ادبیات. ترجمه: مرتضی نادری دره شوری. چ1. تهران: نشر اختران.

5. اسماعیل، عزالدین. (1966). الشعر العربی المعاصر. بیروت: دارالثقافة.

6. اونامونو، میگل. (1388). درد جاودانگی. مترجم: بهاءالدین خرمشاهی. چ8. تهران: ناهید.

7. آشوری، داریوش. (1377). شعر و اندیشه. چ2. تهران: نشر مرکز.

8. براهنی، رضا. (1371). طلا در مس. ج2. تهران: مؤلف.

9. بقایی، محمد. (1386). شاملو و عالم معنا. چ1. تهران: مروارید.

10. بلاکهام، هرولدجان. (1391). شش متفکر اگزیستانسیالیست. مترجم: محسن حکیمی. چ8. تهران: مرکز.

11. بوخنسکی، یوزف ماری. (1354). فلسفه‌ معاصر اروپایی. مترجم: شرف‌الدین خراسانی. چ1. تهران: انتشارات دانشگاه ملی ایران.

12. پاشایی، ع. (1388). نام همه شعرهای تو. چ3. تهران: ثالث.

13. تسلیمی، علی. (1393). گزاره‌هایی در ادبیات معاصر ایران. شعر. چ3. تهران: اختران.

14. جحا، میشال خلیل. (2003). أعلام الشعر العربی الحدیث. ط2. بیروت: دارالعودة.

15. الجیوسی، سلمی الخضراء. (2007). الإتجاهات و الحرکات فی الشعر العربی الحدیث. ترجمة: عبدالواحد لؤلؤة. ط2. بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة.

16. حریری، ناصر. (1372). درباره‌ هنر و ادبیات. (گفت‌وشنود با شاملو). چ3. بابل: آویشن.

17. الخطیب، حسام. (1999). آفاق الأدب المقارن. ط1. دمشق: دارالفکر.

18. الخملیشی، حوریة. (2010). الشعر المنثور و التحدیث الشعری. ط1. الجزائر: دارالأمان.

19. الخیّر، هانی. (2006). أدونیس شاعر الدهشة و کثافة الکلمة. ط1. دمشق: دار رسلان.

20. الدیدی، عبدالفتاح. (1985). الإتجاهات المعاصرة فی الفلسفة. ط2. مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.

21. زاید، علی عشری. (2008). عن بناء القصیدة العربیة الحدیثة. ط5. القاهرة: مکتب الآداب.

22. زرقانی، مهدی. (1391). چشم انداز شعر معاصر ایران. چ1. تهران: نشر ثالث.

23. سارتر، ژان پل. (1344). کلمات. مترجم: حسینقلی جواهرچی. چ1. تهران: انتشارات کاوه.

24. سارتر، ژان پل. (1376). تهوع. مترجم: امیرجلال‌الدین اعلم. چ4. تهران: نیلوفر.

25. سارتر، ژان پل. (1391). اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر. مترجم: مصطفی رحیمی. چ14. تهران: نیلوفر.

26. سلاجقه، پروین. (1387). امیرزاده‌ کاشی‌ها. چ2. تهران: مروارید.

27. سیدحسینی، رضا. (1389). مکتب‌های ادبی. چ15. تهران: نگاه.

28. شاملو، احمد. (1389). مجموعه آثار. چ9. تهران: نگاه.

29. شیّا، محمد شفیق. (2009). فی الادب الفلسفی. ط1. بیروت: المؤسسه الجامعیه للدراسات و النشر و التوزیع.

30. صانعی، منوچهر. (1387). مبانی اندیشه‌های فلسفی. چ1. تهران: امیرکبیر.

31. عبدالمولی، محمد علاء الدین. (2006). وهم الحداثة. مفهومات قصیدة النثر نموذجا. دمشق: اتحاد الکتاب العرب.

32. عبید، محمد صابر. (2007). صوت الشاعر الحدیث. دمشق: اتحاد کتاب العرب.

33. غیاثی، محمدرضا. (1375). اگزیستانسیالیزم فلسفه عصیان و شورش. چ1. قم: نهضت قم.

34. فرجی، علیرضا. (1389). آلبر کامو نیهیلستی دیگر. چ1. تهران: نشر معارف دینی.

35. فولیکه، پل. (1347). فلسفه عمومی: مابعدالطبیعه. مترجم: یحیی مهدوی. چ1. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

36. کاپلستون، فردریک. (1361). فلسفه‌ معاصر. مترجم: علی‌اصغر حلبی. چ1. تهران: زوار.

37. کامو، آلبر. (1347). چهار نامه به دوست آلمانی. مترجم: رضا داوری. چ1. تهران: نیل.

38. کامو، آلبر. (1382). افسانه‌ سیزیف. مترجمان: علی صدوقی و محمدعلی سپانلو. چ1. تهران: نشر دنیای نو.

39. کامو، آلبر. (1391). سقوط. مترجم: شورانگیز فرخ. چ8. تهران: نیلوفر.

40. کرنستُن، موریس. (1350). ژان پل سارتر. مترجم: منوچهر بزرگمهر. چ1. تهران: انتشارات خوارزمی.

41. مارسل، گابریل. (1387). فلسفه اگزیستانسیالیسم. مترجم: شهلا اسلامی. چ2. تهران: نگاه معاصر.

42. متیوز، اریک. (1391). فلسفه فرانسه در قرن بیستم. مترجم: محسن حکیمی. چ2. تهران: ققنوس.

43. مشکات، عبدالرسول. (بیات). به‌همراه جمعی از نویسندگان. (1390). فرهنگ واژه‌ها. چ2. تهران: انتشارات سمت.

44. مک‌کواری، هرولد جان. (1378). تفکر دینی در قرن بیستم. مترجم: بهزاد سالکی. چ1. تهران: امیرکبیر.

45. مگی، برایان. (1378). مردان اندیشه پدیدآورندگان فلسفه معاصر. مترجم: عزت‌الله فولادوند. چ2. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

46. نجفی، ابوالحسن. (1389). وظیفه‌ ادبیات. چ3. تهران: نیلوفر.

47. نوالی، محمود. (1386). فلسفه‌های اگزیستانس و اگزیستانسیالیسم تطبیقی. چ3. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.

48. وایت، گراهام. (1390). فلسفه مدرن اروپایی. مترجم: ناهید احمدیان. چ2. آبادان: پرسش.

49. الورقی، السعید. (1984). لغة الشعر العربی الحدیث. ط3. بیروت: دارالنهضة العربیة.

50. ورنو، روژه-وال، ژان و دیگران. (1392). نگاهی به پدیدارشناسی و فلسفه‌های هست بودن. مترجم: یحیی مهدوی. چ3. تهران: خوارزمی.

51. هالینگ دیل، رجینالد جان. (1387). تاریخ فلسفه غرب. مترجم: عبدالحسین آذرنگ. چ3. تهران: ققنوس.

مقالات

1. انوشیروانی، علی‌رضا. (1389). «ضرورت ادبیات تطبیقی در ایران» ویژه‌نامه ادبیات تطبیقی فرهنگستان. دوره 1. شماره1. صص6-36.

2. پروینی، خلیل و حسین عابدی و غلامحسین غلامحسین‌زاده. (1390). «بررسی تطبیقی مسیح. (ع). در شعر أدونیس و شاملو». مجله جستارهای ادبی. ش3. صص25-51.

3. داودی مقدم، فریده و طاهره اختری. (1392). «تجلی التجربة الصوفیة عند أدونیس و سهراب سبهری». مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی. ش26. صص73-101.

4. فرزانه، سید بابک و علی علی محمدی. (1391). «اسطوره در شعر أدونیس و شاملو». مجله ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. ش29. صص 41-70.

5. گری، جان گلن. (1390). شاعران و متفکران. ترجمه: محمد سعید حنایی کاشانی. مجموعه مقالات ارغنون. چ3. ش14. صص81-98.