بررسی تأثیرات دیاپیریسم نمکی شرق شهرستان شاهرود، در خط آهن شاهرود- مشهد

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 2، دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 25، فروردین 1397، صفحه 37-55   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geo.v7i1.65249

نویسندگان

غلامرضا مقامی مقیم^* ؛ امین نویدطلب

دانشگاه دامغان

چکیده

دیاپیریسم نمکی فرآیندی است که در طی آن ‌یک لایه از کانی‌های تبخیری به درون لایه‌های فوقانی نفوذ نموده‌ سبب شکل‌گیری ناهمواری‌های ویژه‌ای می‌شود. این ناهمواری‌ها به دلیل وجود منابع نفتی، استقرار سکونت‌گاه‌های انسانی و عبور راه‌های ارتباطی اهمیت زیادی دارند. منطقه موردمطالعه که در شرق شهرستان شاهرود قرار دارد، یکی از مناطقی است که تحت تأثیر دیاپیریسم نمکی، ناهمواری‌های ویژه‌ای چون گنبدهای نمکی، درز و شکستگی، چین‌های ثانویه، کارست‌های نمکی، دره‌ها، پلیگون‌ها، یخچال‌ها، چشمه‌ها، اشکال گل‌کلمی و مخروط‌های نمکی در آن شکل‌گرفته است. دیاپیریسم نمکی از طریق تأثیرگذاری در شبکه حمل‌ونقل و به‌خصوص شبکه ریلی می‌تواند سبب مشکلات و حوادث جبران‌ناپذیر گردد. در این مقاله با استفاده از روش‌های میدانی و داده‌های سنجش‌ازدور تأثیر دیاپیریسم نمکی روی خط آهن شاهرود – مشهد حدفاصل ایستگاه شاهرود- بکران مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد خط آهن مشهد – شاهرود در محدوده شاهرود به بکران در معرض شدید مخاطرات ناشی از دیاپیریسم نمکی ازجمله ریزش سینک هول‌های نمکی، یخچال‌های نمکی، رودخانه‌های نمکی و پونورهای نمکی قرار دارد. همچنین بر اساس نتایج حاصل از مطالعات کمی که به روش INH انجام شد، فروچاله‌ها و چاه‌های نمکی از گروه کارست‌های نمکی به ترتیب با ضرایب 37/1 و 50/1 دارای تأثیرات شدید، پونور ها و رودخانه‌های نمکی به ترتیب با 62/1 و 75/1 در ردیف خطرات با تأثیرگذاری زیاد، یخچال‌ها، پولیگون‌ها، گنبدهای نمکی و اشکال تبخیری هر یک با 2، طاقدیس جیلان و مخروط‌های نمکی با 42/2 دره‌ها و چشمه‌های نمکی با 14/2 دارای تأثیرگذاری متوسط و کلوت‌های نمکی با 57/2 کمترین تأثیرات را روی راه‌آهن شاهرود- مشهد دارند.

کلیدواژه‌ها

دیاپیریسم نمکی؛ خط آهن؛ کارست‌های نمکی؛ طاقدیس جیلان

مراجع

اصغری مقدم، محمدرضا؛ 1389. دیباچه‌ای بر ژئوموفولوژی ایران. انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.

پروین، حسین؛ 1375. رسوب‌شناسی. انتشارات دانشگاه پیام نور.

ثروتی، محمدرضا؛ 1387. ژئومورفولوژی منطقه‌ای ایران. انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.

رجبی، معصومه؛ شیری طرزم، علی؛ 1388. تکتونیک نمکی و آثار ژئومورفولوژیکی آن در آذربایجان، مطالعه موردی گنبدهای نمکی شمال غرب تبریز. فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 16، 47-70.

زمانی، بهروز؛ جلیل پور، محمد؛ مؤید، محسن؛ فریدی، محمد؛ 1393. بررسی ساختاری گنبد نمکی خواجه در شمال خاور تبریز باهدف ارزیابی امکان‌پذیری ذخیره‌سازی گاز و مدل‌سازی تحلیلی دیاپیریسم. نشریه علوم زمین، شماره 94، 217-226.

زمردیان، محمدجعفر؛ 1392. ژئومورفولوژی ایران، فرایندهای اقلیمی و دینامیک‌های بیرونی. جلد دوم. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

زمردیان، محمدجعفر؛ 1394. مبانی‌ژئومورفولوژی (2) کلیماتیک ژئومورفولوژی، ژئومورفولوژی اقلیمی و دینامیک بیرونی. انتشارات جهاددانشگاهی مشهد.

سازمان زمین شناسی کشور، نقشه زمین شناسی 1:100000 میامی.

سایت هواشناسی استان اردبیل: www.ardebilmet.ir.

عفیفی، محمدابراهیم؛ قنبری، عبدالرسول؛ 1388. بررسی جاذبه‌های ژئوتوریستی گنبدهای نمکی لارستان مطالعه موردی گنبد نمکی کرموستج. جغرافیای طبیعی، شماره 6، 31-48.

قبادی، محمدحسین؛ 1390. زمین شناسی مهندسی کارست. انتشارات بوعلی سینای همدان.

مدنی، حسن؛ 1394. زمین شناسی ساختمانی و تکتونیک. انتشارات جهاد دانشگاهی اصفهان.

مقامی مقیم، غلامرضا؛ 1395. طبقه‌بندی اشکال کارستی حوضۀ درپرچین براساس مدل‌های سویچ، والتهام، هراک و کماتینا. جغرافیا و توسعۀ ناحیه‌ای، شمارۀ ۲۶، 207-223.

Arian M, Noroozpour H., 2015. Tectonic Geomorphology of Iran’s Salt Structures. Open Journal of Geology 5: 61-72.

Gutierrez F., 2010. Geomorphological Hazards and Disaster Prevention. Cambridge University Press, Cambridge.

Harding R, House M., 2015. Salt on the move: Multi stage evolution of salt diapirs in the Netherlands North Sea. Marine and Petroleum Geology 61: 39-55.

Mukerji AB., 1976. Terminal fans of inlands streams insutlej-yamuna plain, India. Zeitschrift fur Geomorphologie 20: 190-204.

Talbot J., 1979. Flood train in a glacier of salt in southern Iran. Journal of Structural Geology 1: 5-18.

Wray RAL., 1997. A global review of solutional weathering forms on quartz sandstones. Earth Science Reviews 42: 137-160.