مقایسۀ تطبیقی توسعۀ روستایی دشت اشنویه با استفاده از تحلیل عاملی و آنالیز تاکسونومی عددی و تحلیل سلسله مراتبی

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 9، دوره 14، شماره 2 - شماره پیاپی 27، اسفند 1395، صفحه 175-199   

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geography.v14i2.57442

نویسنده

امامعلی عاشری^*

دانشگاه پیام نور

چکیده

اهداف: هدف از این پژوهش بررسی میزان برخورداری از امکانات در بین روستاهای بالای 100 نفر در دشت اشنویه است که ارزیابی از سطح برخورداری امکانات در بین روستاهای محدودۀ موردمطالعه صورت گیرد. بنابراین ارزیابی روستاها که تا چه اندازه از سطح توسعه برخوردار هستند، از زمرۀ اهداف این تحقیق است.
روش: نوع تحقیق کاربردی، روش مورداستفاده توصیفی ـ تحلیلی و گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای و میدانی است. بدین‌منظور، در ابتدا شاخص‌های مختلف برخورداری، شامل شاخص‌های اقتصادى، زیربنایی، اجتماعى، فرهنگی، و بهداشتی ـ درمانی از سالنامۀ آماری فرهنگ آبادی‌ها استخراج شد. سپس ماتریسی از داده‌ها با 35 ردیف(روستاها) و 22 ستون(متغیّرها) تنظیم شد. در ادامه، با استفاده از سه تکنیک آماری تحلیل عاملی، آنالیز تاکسونومی عددی و تحلیل سلسله‌مراتبی سطح برخورداری روستاهای مذکور از نظر برخورداری امکانات مختلف ارزیابی شدند و سپس پردازش داده‌ها در نرم‌افزارهایSPSS ، Idrisi وExpert Choices انجام شد.
یافته‌ها/ نتایج: بررسی‌های حاصل از تحلیل عاملی نشان داد که روستاهای واقع در طبقۀ اوّل، شامل امیرآباد، تاچین‌آباد و نلیوان بیشترین برخورداری و هماهنگی را باهم دارند و روستاهای واقع در طبقۀ چهارم شامل 18 روستا (51 درصد از کل روستاها) کمترین میزان برخورداری را دارند. براساس روش آنالیز تاکسونومی، روستاهای امیرآباد، تاچین‌آباد و نلیوان به‌ترتیب با ضرایب(382/0، 379/0 و 291/0)، بیشترین نزدیکی و هماهنگی را با هم دارند و روستاهای پلیه، دوآب و سردره، کمترین میزان برخورداری را داشتند. همچنین با استفاده از روش AHP نیز مشخّص شد که روستاهای پلیه، دوآب و سردره کمترین میزان برخورداری را دارند.
نتیجه‌گیری: نتایج حاصل از مقایسۀ تطبیقی نشان داد که هر سه روش آماری مذکور، با تفاوت اندکی سه روستای نسبتاً برخوردار را در یک گروه جداگانه طبقه‌بندی کردند، امّا در تعداد اعضای سایر طبقات تفاوت‌هایی وجود داشت. روش تحلیل عاملی واقعیت موجود در روستاهای مشابه را بهتر مشخّص کرد و نسبت به دو روش دیگر، نتایج دقیق-تری را نشان داد. بنابراین برای برنامه‌ریزی و مدیریت توسعۀ مناطق روستایی پیشنهاد شد. درنتیجه فرض اوّل محقّق پذیرفته نشد، امّا از طرف دیگر با توجّه به اینکه 8 روستای نزدیک شهر(23درصد از کل روستاها) جزو اعضای طبقۀ کم برخوردارترین روستاها قرار گرفتند، فرض دوم هم نیز پذیرفته نشد.

کلیدواژه‌ها

توسعۀ روستایی؛ تحلیل عاملی؛ تاکسونومی عددی؛ دشت اشنویه

مراجع

1. رحمتی، ق.؛ خادم‌الحسینى، ص.؛ محمّدى فرد، ا.؛ و محمّدى فرد‌، ع. (1389). تحلیلی بر درجۀ توسعه‌یافتگی شهرستان‌های استان سیستان‌وبلوچستان. آمایش محیط، 3(9)، 97ـ113

2. زبردست، ا. (1389). کاربرد فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای. هنرهای زیبا، 2(41)10، 79ـ90

3. زرآبادی، ز.س.س.؛ و عبدالله، ب. (2014). ارزیابی عوامل مؤثّر در توسعۀ صنعت گردشگری منطقۀ آزاد چابهار با بهره‌گیری از روش فرایند تحلیل شبکه‌ای‌(ANP). نشریۀ انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، 1(6)، 37ـ48

4. زیاری، ک.ا.؛ زنجیرچى، س.م.؛ و سرخ‌کمال، ک.‌(1389). بررسی و رتبه‌بندی درجۀ توسعه-یافتگی شهرستان‌های استان خراسان رضوی با استفاده از تکنیک تاپسیس. پژوهش‌هاى جغرافیای انسانى، 41(72)، 17ـ30

5. ساروخانی ب.؛ توکلّی والا، ژ.؛ و رستم‌زاده، ع. (1391). تاکسونومی عددی و کاربرد آن در تحقیقات اجتماعی. مجلّۀ جامعه‌شناسی تاریخی، 4(1)، 171ـ194

6. شرکت آمارپردازان. (1377). راهنمای کاربران SPSS 6.0 for Windows. جلد 2. تهران: مرکز فرهنگی انتشاراتی حامی

7. شماعی، ع.؛ و موسی‌وند، ج. (1390). سطح‌بندی شهرستان‌های استان اصفهان ازلحاظ زیرساخت‌های گردشگری با استفاده از مدل Topsis و AHP . فصلنامۀ مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 3(10)، 23ـ40

8. عمادی، م.ح. (1376). نقدی بر مقالۀ مدل در حال پیدایش توسعۀ روستایی. مجلّۀ روستا و توسعه، ‌1(1)، 115ـ118

9. غفاری گیلانده، ع.؛ فیروزی مجنده، ا.؛ حسینی، س.م.؛ و خاوریان گرمسیر، ا.ر. (1394). بررسی و اولویت‌بندی شهرستان‌های استان اردبیل ازلحاظ زیرساخت‌ها و جاذبه‌های گردشگری. مجلّۀ جغرافیا و مطالعات محیطی، 4(16)، 93ـ104

10. فرشادفر، ع. (1380). اصول و روش‌های آماری چندمتغیّره. کرمانشاه: : انتشارات طاق بستان

11. فیض‌آبادی، ی.؛ و ملکی، ف.‌(1394). بررسی و مقایسۀ توسعه‌یافتگی مناطق روستایی استان‌های ایران. فصلنامۀ پژوهش‌های رشد و و توسعۀ اقتصادی، 1(1)، 71ـ82

12. مرکز آمار ایران. (1390). فرهنگ آبادی‌های شهرستان اشنویه. سالنامۀ آماری سال 1390

13. مهرگان، م.ر. (1383). پژوهش عملیاتی پیشرفته. نشر کتاب دانشگاهی

14. ناظمی، ز.؛ اسماعیل‌پور، ی.؛ و کمانگر، م. (1394). کاربرد معیارهای بوم‌شناختی و انسانی در مکان‌یابی سکونتگاه‌های روستایی با استفاده از سامانۀ پشتیبانی تصمیم‌گیری مکانی(مطالعۀ موردی: روستای کاج استان چهارمحال‌وبختیاری). مجلّۀ روستا و توسعه، 18(4)، 75ـ90

15. نسترن، م.؛ و فتاحی، س.‌(1388). سطح‌‌بندی شهرستان‌های استان گلستان ازنظر شاخص‌های توسعه‌یافتگی با استفاده از روش تحلیل عاملی. مجلّۀ جغرافیا و مطالعات محیطی، 1(1)، 43ـ55

16. نظم‌فر، ح.؛ محمّدی، ف.؛ زاهدی کلاکی، ا.؛ و عشقی، ع. (1395). تحلیل فضایی و سطح‌بندی شهرستان‌های استان گلستان براساس شاخص‌های اشتغال. مجلّۀ جغرافیا و مطالعات محیطی، 5(17)، 7ـ20

17. Fanni, Z., Khakpour, B. A., & Heydari, A. (2014). Evaluating the regional development of border cities by TOPSIS model (A case study: Sistan and Baluchistan Province, Iran). Sustainable Cities and Society, 10, 80-86

18. Hong, L., Catherine, S., Robert, A., Ricki, G., Randy, S., Jake, S., & Rick, W. (2010). Intel cloud computing taxonomy and ecosystem analysis. California, CA: Intel Information Cloud Computing

19. Hotelling, H. (1933). Analysis of a complex of statistical variables into principal components. Journal of Educational Psychology, 24(6), 417-441

20. Hotelling, H. (1936). Relations between two sets of variates. Biometrika, 28(3-4), 321-377

21. Imran, M., Stein, A., & Zurita-Milla, R. (2014). Investigating rural poverty and marginality in Burkina Faso using remote sensing-based products. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 26, 322-334

22. Jolliffe, I. T. (2002). Principal component analysis. New York, NY: Springer

23. Karl Pearson, F. R. S. (1901). LIII: On lines and planes of closest fit to systems of points in space. Philosophical Magazine Series 6, 2(11), 559-572

24. Onda, K., Crocker, J., Kayser, G. L., & Bartram, J. (2014). Country clustering applied to the water and sanitation sector: A new tool with potential applications in research and policy. International Journal of Hygiene and Environmental Health, 217(2–3), 379-385

25. Saaty, T. L., & Peniwati, K. (2008). Group decision making: Drawing out and reconciling differences. Pennsylvania, PA: RWS Publications

26. Saracoglu, B. O. (2013). Selecting industrial investment locations in master plans of countries. European Journal of Industrial Engineering, 7(4), 416-441

27. Shang, K. C., Lu, C. S., & Li, S. (2010). A taxonomy of green supply chain management capability among electronics-related manufacturing firms in Taiwan. Journal of Environmental Management, 91(5), 1218-1226

28. Sokal, R. R., & Siseath, P. H. A. (1963). Principles of numerical taxonomy. San Francisco, CA: W. H. Freeman

29. Sokal, S. (1963). Principles of numerical taxonomy. San Francisco, SF: W. H. Freeman

30. Tuzkaya, G., Önüt, S., Tuzkaya, U. R., & Gülsün, B. (2008). An analytic network process approach for locating undesirable facilities: An example from Istanbul, Turkey. Journal of Environmental Management, 88(4), 970-983

31. Xi, Z., Keith, J., Mueller, T. V., & Fred, U. (2015). Variables used in developing the taxonomy. Rural Policy Research Institute, 4, 1-6