سنجش پایداری نظام بهره‌برداری تعاونی‌های تولید روستایی و ارائه راهبردهای موثر بر دستیابی به آن در استان اصفهان

Journal of Research and Rural Planning

Article 7, Volume 8, Issue 1 - Serial Number 24, January 0, Pages 111-126   

DOI: 10.22067/jrrp.v8i1.72976

Authors

سید علی نکویی نائینی; یوسف قنبری^* ; حمید برقی

دانشگاه اصفهان

Abstract

چکیده مبسوط
1. مقدمه
از آن جا که پایداری در کشاورزی خود تابعی از عوامل اکولوژیکی و اقتصادی و اجتماعی داخلی و خارجی است، از این رو تغییرات آن در ساختارهای کشاورزی نیز تاثیرگذار خواهد بود. روند رو به رشد تقطیع اراضی به قطعات کوچک در نتیجه قانون ارث، کاهش بهره وری اراضی، آب، نیروی انسانی و سرمایه در بخش کشاورزی که از پیامد های منفی اصلاحات اراضی دهه­ی 1340 بوده، راهبرد ایجاد تعاونی­های تولید روستایی در دستور کار دولت بود. رسالت اصلی تعاونی­های تولید روستایی جلوگیری از مهاجرت بی­رویه روستائیان به شهرها و برقراری توازن بین توسعه مناطق روستایی و شهری و استفاده بهینه از منابع آب و خاک تعریف شده است. در حال حاضر در استان اصفهان در حال حاضر، 55 تعاونی تولید روستایی در13 شهرستان این استان فعالیت می کنند که بطور عمده در دو دهه اخیر تاسیس شده اند. از مجموع تعاونی های تولید کشور 13 درصد کشاورزان عضو تعاونی ها هستند و 8 درصد اراضی در کشور و 28 درصد در استان اصفهان  تحت پوشش تعاونی های تولید کشور در این استان قرار دارند. لذا هدف اصلی این تحقیق سنجش پایداری نظام بهره­برداری تعاونی تولید روستایی و تحلیل استراتژیک عوامل موثر بر دستیابی تعاونی به توسعه پایدار در استان اصفهان است.
2. مبانی نظری تحقیق
یک جامعه در صورتی پایدار است که در آن هم شرایط انسانی و هم وضعیت اکوسیستم رضایت بخش یا در حال بهبود باشد. بر اساس این تعریف یک نظام بهره­برداری  هنگامی پایدار است که کشاورزان و اعضای آن نظام به شکلی از محیط زیست استفاده کنند که ضمن استفاده از ظرفیت مناسب تولید، آسیب کمتری به محیط زیست وارد نماید. از مهم­ترین اجزاء هر نظام بهره­برداری، شیوه و روش تولید محصول می­باشد که تحت عنوان کشاورزی پایدار قلمداد می­شود. پایداری اقتصادی بر حفظ یا ارتقای شرایط اقتصادی تاکید دارد.. پایداری اجتماعی نظام بهره­برداری بیان­گر استقلال، برابری و بهبود شرایط زندگی کشاورزان هر نظام بهره­برداری می­باشد. دستیابی به این هدف مستلزم سرمایه اجتماعی، گسترش مشارکت، کمک به فقرزدایی، توانمندسازی و بهبود کیفیت زندگی است. مهم­ترین بعد پایداری بر اساس اهداف کمیسیون برانتلند بعد زیست محیطی می­باشد. این بدان علت است که پارادایم توسعه پایدار فی­نفسه در حمایت از محیط زیست شکل گرفت. این مفهوم از نظر به معنای سازگاری یا سلامت اکولوژیک است.
پژوهش­گران سعی در معرفی مدل­های اثر بخش به منظور سنجش پایداری نمودند. به طور کلی روش جامع و مانعی در خصوص سنجش پایداری کلیه سیستم­ها وجود ندارد اما تکنیکی که در بین کلیه روش­ها مشترک است به کارگیری شاخص­های پایداری می­باشد.. از این رو یک ارزیابی همه جانبه پایداری، باید ابعاد زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی آن را در نظر بگیرد. سنجش پایداری شامل تعیین نگرش­های مهم و یافتن یک استاندارد یگانه برای رفاه است که می­تواند آن­ها را به درون یک مقیاس پایداری ترکیبی هدایت نماید. محققان بسیاری در سنجش پایداری نظام­های بهره­ برداری از مولفه­های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی به صورت هم زمان بهره برده‌­اند.
3. روش تحقیق
پژوهش حاضر از جمله پژوهش­های ترکیبی( کمی و کیفی) به شمار می­رود. بر اساس هدف، جز تحقیقات کاربردی، بر اساس نحوه گردآوری داده ها (طرح تحقیق )، توصیفی ( غیر آزمایشی) و از دسته­ی تحقیقات پیمایشی می­باشد. اطلاعات مورد نیاز این پژوهش به صورت اسنادی و میدانی جمع­آوری گردید. به منظور بررسی وضعیت پایداری عوامل اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی موثر بر پایداری نظام بهره­برداری  شاخص کلی پایداری ساخته می شود. در این تحقیق برای تحلیل اطلاعات گرآوری شده از روش آنتروپی شانون استفاده شد.  از روش ترکیبی، تحلیل محتوای کیفی و فن SWOT راهبردی جهت تدوین راهبرد موثر بر دستیابی تعاونی­های تولید روستایی  به  پایداری استفاده شد. قلمرو جغرافیایی این تحقیق استان اصفهان بوده و جامعه آماری شامل 28 شرکت تعاونی تولید روستایی فعال می­باشد.
4. یافته­‌های تحقیق
 نتایج بدست آمده نشان می­دهد. همنین در این مطالعه مشخص گردید عوامل موثر بر پایداری شرکت­های تعاونی، تحت تاثیر عوامل درونی و بیرونی (نقاط قوت، نقاط ضعف، فرصت­ها و تهدیدها) مختلفی قرار دارد. نتایج  نشان داد که5 طبقه به عنوان نقاط قوت،5 طبقه به عنوان نقاط ضعف، 4 طبقه به عنوان فرصت و 4 طبقه به عنوان تهدید مشخص گردید. بر اساس نتایج بدست آمده از رتبه­بندی نقاط قوت، مشارکت اجتماعی و همفکری اعضای تعاونی به عنوان اولویت اول شناخته شد.  در کنار جنبه­های مثبت درون سازمانی که باعث پایداری می­شوند، برخی جنبه­های درونی منفی هم وجود دارد. عدم آگاهی و شناخت اعضا از شرکت است علاوه بر عوامل درونی مثبت و منفی یک دسته عوامل بیرونی مثبت و منفی نیز وجود دارد که در این پژوهش این دسته عوامل شناسایی و رتبه­بندی شده­اند. اعطای کمک بلاعوض دولت به عنوان مهم­ترین فرصت­ بیرونی شناخته شدند. همچنین  کاهش کمک دولت به شرکت در سنوات اخیر به عنوان مهم­ترین تهدیدهای بیرونی شناخته شدند.
5. بحث و نتیجه‌­گیری
در نظام بهره‌برداری تعاونی تولید، 12 شرکت در وضعیت ناپایدار، 8 تعاونی در وضعیت نیمه پایدار و 8 شرکت‌ باقیمانده در وضعیت پایدار قرار دارند. این تعاونی­ها، از بعد اقتصادی در وضعیت ناپایدار،  اجتماعی در وضعیت نیمه پایدار و زیست محیطی در وضعیت ناپایدار قرار دارد با توجه به نتایج این تحقیق، راهبردهای چهارگانه راهبرد  توسعه­ای، راهبرد  رقابتی،راهبرد  بازنگری و راهبرد تدافعی جهت ارتقای سطح پایداری شرکت­ها  شناسایی شده است. لذا افزایش مشارکت اجتماعی اعضا از طریق توانمندسازی سرمایه­های انسانی می­تواند بسترساز مشارکت اقتصادی اعضا جهت تامین نقدینگی شرکت به منظور کاهش وابستگی به دولت گردد.

Keywords

توسعه پایدار; تعاونی تولید روستایی; سنجش پایداری; نظام بهره برداری

References

1. Ahmadi Firouzjani, A., Sadighi, H., & Mohamadi, M. A. (1386/2007). Comparing the social capital insides of members and non-members of rural cooperative production. Journal of Social Welfare, 23(6), 93-111. [In Persian].

2. Alexander, W. G. (2009). Cooperation in the European market economics. Bombay, Asia Publishing, (2), 540-549.

3. Aminifaskhodi, A., & Nouri, H. (1390/2011). Stability measurement and defining cropping farming system pattern by nonlinear mathematics planning patterns. Journal of Agricultural and Natural Resources, 15(55), 99-109. [In Persian].

4. Asadi, A., & Mahdiei, K. (2009). Sustainable agriculture. Iran: Peyam-e-Noor University Press. [In Persian].

5. Azar, A., & Rajabzadeh, A. (2012). Applied decision making by MADM. Iran: Negahedanesh Press. [In Persian].

6. Becker, B. (1997). Sustainability Assessment: A review of values, concepts, and methodological approaches. Issues in Agriculture 10. Consultative Group on International Agricultural Research (CGIAR). The World Bank, Washington, DC.

7. Binder, R., Feola, G., & Steinberger, J. (2010). Considering the normative systemic and procedural dimensions in indicator- based sustainability. Review, 30(2), 71-81.

8. Briscoe, T. (2010). Making worker cooperatives effective in south pacific. Journal of Pacific Countries, .25 (2), 243-248.

9. Castodeli, N., & Bechini, L. (2010). Integrated sustainability assessment of cropping system with agro- ecological and economic indicators in northern Italy. European Journal of Agronomy, 32(3), 59-72.

10. Central organizations for Iranian rural cooperatives, (1394/2015). Statistic and information unit. Tehran: Farming system office. [In Persian].

11. Gafsi, M., Legagneux, B., Nguyen, G., & Robin, P. (2006). Towards sustainable farming system: Effectiveness and deficiency of the French procedure of sustainable agriculture. Agricultural System, 90(4), 226-242.

12. Jahad Keshavarzi Ministry. (1372/1993). A view to farming system issues in some countries. Tehran: Farming System Deputy. [In Persian].

13. John, L. (2008). Agricultural cooperative managers and business environment. Journal of Agri- Business, 19(1), 95-99.

14. Khajehshahkoei, A. (1390/2011). Comparing the status of family and rural production cooperatives farming systems in Aggola Township, Golestan Province (Unpublished doctoral dissertation). University of Tehran, Tehran, Iran. [In Persian].

15. Krishnaraj, M. (1384/2005). Establishment of rural cooperatives: an essential step towards rural development. Unpublished paper, Institute of Business 34, Administration, University of Dhaka, pp211-230. [In Persian].

16. Lawson, R. (2000). Cooperatives and poor: A review from within the cooperative movement. Geneva: International Labor Office.

17. Pantam, R. (1380/2001). Democracy and social traditions (M. T. Delafrouz, Trans.). Iran: Gadir Press. [In Persian].

18. Prneetvatakul, S., Janekarnkij, P., Potchansin. C., & Prayoonwong, K. (2011). Assessing the sustainability of agriculture: A case of Mae Cheam catchment, northern Thailand. Environment International, 27(2-3), 103-109.

19. Roknodin-e-Eftekhri, A. R., & Agayarihir, M. (1385/2006). Ranking of rural development stability: A case study in Hir District. Geographical Research, 61(1), 31-44. [In Persian].

20. Sadatipour, S. A. (1388/2009). Stability measurement of smallholding farming system and explanation of factor influencing on it in Behbahan County (Unpublished master's thesis). University of Tehran, Tehran, Iran. [In Persian].

21. Sydrovych, O., & Wossink, A. (2008). The meaning of agricultural sustainability: Evidence from a conjoint choice survey. Agricultural system, 98(1), 10-20.

22. Van Calker, K., Berentsen, P., Giesen, G., & Huirne, R. (2005). Identifying and ranking attributes that determine sustainability in Dutch dairy farming. Journal of Agricultural and Human Values, 22(4), 53-63.

23. Von Wiren-Lehr, S. (2001). Sustainability in agriculture: An evaluation of principal goal-oriented concepts to close the gap between theory and practice. Agriculture, Ecosystems and Environment, 84(2), 115-129.

24. Wheelen, T. L., & Hunger, J. D. (2012). Strategic management and business policy: Toward global sustainability (13th ed.). New York: Pearson/Prentice Hall.

25. Zhen, L., & Routray, J. K. (2003). Operational indicators for measuring agricultural sustainability in developing countries. Environmental Management, 32(1), 34-46.