شگردهای زبانی (دستوری و آوایی) متنبی در اقناع از منظر پراگماتیسم

زبان و ادبیات عربی

مقاله 5، دوره 10، شماره 18، بهمن 1397، صفحه 119-147   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v8i15.44901

نویسندگان

روح الله صیادی نژاد^* ؛ شهرام امیری؛ عبدالحسین ذکایی

دانشگاه کاشان

چکیده

مکتب پراگماتیسم، ادبیات را به‌منزلۀ موثّرترین و زیباترین نوع گفتمان تلقی می­کند. گفتمانی که نه‌تنها زیبایی و جمال در آن موج می‌زند بلکه تمام کارکردها و وظیفه‌های ارتباطی زبان در آن موجود است. ازاین‌رو فن اقناع به‌عنوان هدف غایی هر نوع گفتمان در زیرمجموعه زبان‌شناسی کاربردی به‌عنوان علم گفتمان زبانی قرار می‌گیرد. ازآنجاکه کاربردشناسی ادبی بیشتر از کاربردشناسی محض و فرضیه‌ای بیانگر کاربرد عملی زبان در فرآیند گفتمان است، در این پژوهش بر آنیم که به بررسی شگردهای زبانی( دستوری و آوایی) اقناع در دیوان شاعر بزرگ عرب که از وی به عنوان استاد معماری زبان یاد می‌شود، بپردازیم. جایگاه والای متنبی در عرصه زبانی و حضور استراتژی‌های زبانی در دیوان وی نشان از آن دارد که شاعر در انتقال بیشتر انگیزه‌ها، عواطف و احساسات به مخاطبین جهت تثبیت و تأکید بیشتر معنا از کاربست‌های زبانی اقناع و مهم‌ترین آن‌ها همچون تکرار و روش‌های هارمونی شعری همچون توازن و تصریع بهره جسته است. ضمن اینکه « تکرار» و سویه‌های گسترده آن به لحاظ ابعاد زیبایی‌شناختی کلامی و جنبه‌های اقناع کلامی نسبت به سایر اسلوب‌های زبانی از بسامد بالایی در دیوان شاعر برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

اقناع؛ پراگماتیسم؛ متنبّی؛ استراتژی‌های زبانی

مراجع

منابع فارسی

1. اخلاقی، اکبر. (1376). تحلیل ساختاری منطق الطیر. اصفهان: انتشارات دانشگاه اصفهان.

2. ارسطو. ریطوریقا. (1371). فن خطابه. ترجمه پرخیده ملکی. تهران: نشراقبال.

3. الیوت،تی. اس. (1375). برگزیده آثار در قلمرو نقدادبی. ترجمه وتألیف دکترسید محمد دامادی. تهران: انتشارات علمی.

4. شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1385). شاعرآینه‌ها. تهران: انتشارات آگاه، چاپ هفتم.

5. صیادی نژاد، روح الله. (1393). «زیباشناسی نحو یا نحو زیباشناسی». فصلنامه لسان مبین. سال پنجم، دوره جدید شماره 15. 24-44.

6. ضیف، شوقی. ( 1384). هنر و سبک‌های شعرعربی.ترجمه مرضیه آباد و محمد فاضلی، مشهد: موسسه چاپ وانتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

7. علیپور، مصطفی. (1378). ساختار زبان شعر امروز (پژوهشی در واژگان و ساختار زبان شعر معاصر). تهران: انتشارات فردوس.

8. همایی، جلال الدین. (1368). فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ ششم. تهران: نشرهما.

منابع عربی

1. ابن منظور، جمال الدین محمد. (1990م ). لسان العرب. إعداد و تصنیف: یوسف خیاط، بیروت: دار لسان العرب، د.ط.

2. ابن اثیر، ضیاء الدین. (1959م). المثل الثائر فی أدب الکاتب و الشاعر. القاهرة: مکتبة نهضة مصر.

3. خضیر عباس، زهرة. (2013م). التصریع فی شعر المتنبی. بغداد: کلیّة تربیة – ابن رشد- قسم اللغة العربیة.

4. بسیونی، عبد المفتاح. (2008م). علم المعانی؛ دراسة بلاغیة و تعدیة لمسائل المعانی. القاهرة: موسسة المختار للنشر و التوزیع.

5. بوطالجین، سعید. (2009م). الترجمة و المصطلح (دراسة فی إشکالیّة ترجمة المصطلح النقدی الجدید).. الجزائر: منشورات الإختلاف،.

6. التفتازانی، سعدالدین. (1387ش). المطول (شرح تلخیص المفتاح). مصحح: احمد عزو عنایه،الطبعة الأولی ، دارالکوخ.

7. ــــــــــــــــــ. (د ت). شرح المختصر. المعلق: عبدالمتعال الصعیدی، تهران.

8. الجواری، احمد عبدالستار. (2006) نحوالمعانی. الطبعة الثانیة، بیروت: الموسسة العربیة.

9. الحباشه، صابر. (2010م). التداولیة و الحجاج مداخل و نصوص. عمان ـ الإردن: صفحات للدراسات و النشر.

10. الخطابی، أبی سلیمان حمد بن محمد إبراهیم. (د.ت). بیان إعجاز القرآن. تحقیق: ﻣﺣﻣد ﺧﻠف اﷲ وزﻏﻠول ﺳﻼم. اﻟطﺑﻌﺔ اﻟﺛﺎﻟﺛﺔ. ﻣﺻر: دار اﻟﻣﻌﺎرف.

11. الخطیب القزوینی، العلامة. (1993م). الإیضاح فی العلوم البلاغة (المعانی و البیان و البدیع). بیروت ـ لبنان: دار إحیاء العلوم.

12. دایک، ون. (2001م). علم النص (مدخل المتداخل الإختصاصات). الترجمة: سعید حسن بحیری. القاهرة ـ مصر: دار القاهرة للکتاب.

13. الدریدی، سامیة. ( 2008م). الحجاج فی الشعر من الجاهلیّة الی القرن الثالث الهجری. الطبعة الأولی. الأردن: عالم الکتب.

14. الدسوقی، عبد العزیز. (2006م). أبوطیب المتنبی. بیروت ـ لبنان: الموسسة العربیة للدراسة..

15. الرمانی. (1968م). ثلاث رسائل فی مجاز القرآن؛ النکت فی إعجاز القرآن. مصر: دار المعارف.

16. شاهر، الحسن. ( 2001م). علم الدلالة (السیمانتیکیّة و البراغماتیّة فی اللغة العربیّة). الطبعة الأولی. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع.

17. الشهری، عبد الهادی بن ظافر. (2004م). استراتجیات الخطاب؛ مقاربة لغویة تداولیة. بیروت ـ لبنان: دار الکتب الجدید المتحدة.

18. ضیف، شوقی. (1965م). البلاغة تطور و تاریخ. ط12. القاهره : دار المعارف.

19. العبد، محمد. (2005م). النص و الخطاب و الاتصال. الطبعة الأولی. القاهره: الأکادیمیّة الحدیثة الجامعی.

20. العتیبی، ضیف الله هلال. (2007م). المتنبی فی الدراسات الأدبیّة الحدیثة فی مصر. الطبعة الثانیّة. القاهرة: دار غریب.

21. العدود، زهیر محمد عقاب. (2005م). الحذف فی شعر المتنبی؛ دراسة نحویة و وضعیّة استقصائیّة. الأردن: بکالوریوس فی اللغة العربیة و آدابها.

22. العزاوی، أبوبکر. (2006م). اللغة و الحجاج. الطبعة الأولی. المغرب: العمدة فی الطبع.

23. العسکری، أبو هلال. (1952م). کتاب الصناعتین. تحقیق: علی محمد البجاوی و محمد أبی الفضل إبراهیم. قاهرة: دار الإحیاء الکتب العلمیة.

24. العمری، محمد. (2002م). فی بلاغة الخطاب الإقناعی. أفریقا الشرق: الدار البیضاء، الطبعة الثانیّة.

25. غرة، محمد میثم. (1955م). المستشار فی العروض و موسیقی الشعر. الطبعة الأولی. بیروت: دار الکلم الطیب،.

26. قبیعة، زاهی طلعت. (1999م). لودیکسیونیر قاموس ـ فرنسی ـ عربیLeDictionnaire Français -Français –Arabe. برمجة و تصمیم: إلکترونی محمد وفیق حبلی. دار الراتب الجامعیّة.

27. فضل، صلاح. (1992م). بلاغة الخطاب و علم اللغة. بیروت: المجلس الوطنی للثقافة و الفنون، د.ط.

28. المتنبی، ابوالطیب. (1983م). دیوان. بیروت: دار بیروت للطباعة و النشر.

29. محفوظی، سلیم. (2010م). وسائل الإقناع فی خطبة طارق بن زیاد؛ دراسة تحلیلیّة فی ضوء نظریة الحجاج. الجزائر: جامعة الحاج الحضر، باتنه، وزارة التعلیم العالی و البحث العلمی.

30. مفتاح، محمد. ( 1994م). التلقی و التأویل؛ مقاربة نسقیّة. بیروت: الدار البیضاء، الطبعة الأولی.

31. الوصیف ابراهیم، الوصیف هلال. ( 2006م). التصویر البیانی فی شعر المتنبی. القاهرة: مکتبة وهبة.