بررسی بلاغی دلالت‌های زبان بدن در قرآن کریم (مطالعه موردی: زبان دست)

زبان و ادبیات عربی

مقاله 6، دوره 10، شماره 18، بهمن 1397، صفحه 149-166   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jall.v10i18.63789

نویسنده

عبدالرضا عطاشی^*

دانشگاه آزاد اسلامی آبادان

چکیده

زبان بدن، تکنیکی ارتباطی به شمار می‌رود که انسان‌ها از آن برای بیان احساسات و دلالت‌های مختلف بهره می‌گیرند. زبان بدن، ترجمان حالت‌ها و اندیشه‌های آدمی است. این مهارت ارتباطی در گسترۀ علم لغت، روان‌شناسی رفتاری و تربیتی قرار دارد. زبان بدن در متون ادبی و قرآن کریم به کرّات مورد استفاده قرار گرفته است. فراگیری اصول و فنون زبان بدن، اقدام مؤثری برای رمزگشایی بسیاری از دلالت‌های نهفته در عبارات است و این امر برای پژوهشگران قرآنی بسیار مهم می‌نماید؛ زیرا با بازگشایی رمز آیات، می‌توان از روساخت به ژرف‌ساخت معنایی آن‌ها پی برد. در این مقاله علاوه بر تعریف زبان بدن و ارائۀ تاریخچۀ مختصری از این علم، به ذکر دلالت‌های زبان بدن در قرآن کریم با تأکید بر زبان دست و شرح نکات بلاغی آن‌ها پرداخته شده است. مهم‌ترین دلالت‌های زبان دست در قرآن را می‌توان: بخل، تأسف، ترس، سکوت، غم، تعجب و حیرت برشمرد. از جمله نکات بلاغی آیات زبان بدن می‌توان به آرایه‌هایی نظیر استخدام جز به جای کل، تشبیه و استعاره اشاره نمود. قرآن کریم، زبان بدن را مهارت ارتباطی هر دو گروه مؤمنان و کفار دانسته است. با این تفاوت که کفار از این سازوکار ارتباطی برای استهزاء، انکار و تحقیر و مؤمنان برای بیان اندوه، مسرت، شرم و شگفتی استفاده نموده‌اند.

کلیدواژه‌ها

لغة الجسد؛ القرآن الکریم؛ دلالات بلاغیة؛ لغة الید؛ دلالات النفسیه

مراجع

القرآن الکریم.

1. ابن جنی، ابوالفتح. (1987م). الخصائص تحقیق. محمد علی. النَّجار. القاهرة: دار الکتب المصریة.

2. ابن عاشور، محمد الطاهر. (2008م). التفسیر التحریر والتنویر. المؤلف الناشر: الدار التونسیة للنشر.

3. ابن کثیر، ابوالفداء القرشی. (2010م.). تفسیر القرآن العظیم. الجزء الأول الطبعة الثانیة. دار طیبة للنشر.

4. ابن منظور، محمد. (1414ه. ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.

5. أبوهاشم، محمدحسن. (2015م). مدونة تعلیمیة متخصصة فى مجال لغة الجسد.

6. آکادیمیة نیرونت، معهد لغة الجسد. 2015م

7. آلن، ببیز. (1391 ش.). زبان بدن. مترجم زهرا حسینیان مشهد: ناشرترانه.

8. الجاحظ، عمروبن البحر. (1418 ق). البیان والتبیین. ج1. بیروت: دارالجیل.

9. حیدر، فرید عوض. (2005م). علم الدلالة دراسة نظریة وتطبیقیة. القاهره: مکتبة الآداب.

10. الرازی، فخر الدین. (1422ه). التفسیرالکبیر. ج1. الطبعة 4. بیروت: دار إحیاء التُّراث العربی لبنان.

11. ری شهری، محمد. (1384 ش). میزان الحکمة. ج5. قم: دار الحدیث.

12. الزبیدی، محمد بن محمد. (2008م). تاج العروس من جواهر القاموس. دار الهدایة.

13. الزمخشری، محمود. (1407ه. ق). الکشاف. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

14. زیدان، جرجی. (1899م). علم الفراسة الحدیث. بیروت: دار الجیل.

15. سید قطب. (1987م). فی ظلال القرآن. بیروت. دار الشروق.

16. الطباطبایی، محمد حسین. (1374ش). تفسیر المیزان. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم دفتر انتشارات اسلامی.

17. عرار، مهدی، (2007م). البیان بلا لسان. بیروت: دار الکتب العلمیة.

18. عمر، مختار. (1991م). علم الدلالة. بیروت: دار الکتب للملایین.

19. الکرمی، محمد. (1339ق). الحیاة الروحیة. ج4. قم: منشورات اسلامیة.

20. کشاش، أحمد. (1424ق). البحوث. بیروت: الجامعة اللبنانیة.

21. مدانی، إیمان. (1987م). قضایا الدلالة فی القران الکریم. جامعة الجزائر شرکة التهاب للنشروالتوزیع الجزائر.

22. النیسابوری، أحمد بن محمد. (2002م). الکشف و البیان. بیروت، دار إحیاء التراث العربی.

23. هویدی، محمد. (2000م). التفسیر المعین للواعظین والمتعظین. قم: منشورات ذوی القربى.