آثار سوگند نفی علم در فقه و حقوق ایران

فقه و اصول

مقاله 4، دوره 49، شماره 4 - شماره پیاپی 111، اسفند 1396، صفحه 135-152   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfu.v49i4.33384

نویسندگان

دکتر همایون مافی^{* 1}؛ رضا رضایی مقدم²

¹دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری

²دانشگاه مازندران

چکیده

دلایلی که به منظور اثبات یا دفاع از دعوا به دادگاه ارائه می‌گردد در صورت مؤثر واقع شدن دارای آثاری است که ضرورت شناخت این آثار در جهت استفاده به موقع از «دلیل» و توفیق در دادرسی امری غیر قابل اغماض است. از جمله این دلایل، سوگند نفی علم است که با توجّه به سکوت قانونگذار و تشتّت آرای فقها، مطالعه آثار آن در جهت نیل به گزاره‌های فوق الذکر نیازمند ژرف نگری بیشتری است. سوگند نفی علم در واقع یک سوگند بتی است که می‌تواند متضمّن آثار ویژه‌ای بر دعوا اعمّ از دعوای علم و دعوای اصلی باشد. همچنین در صورت نکول می‌تواند آثار قابل ملاحظه‌ای از حیث رد سوگند و ادای سوگند مردوده توسط مدعی بر دعوا ترتب یابد. همچنین با قبول وجود برخی آثار مشابه میان سوگند نفی علم با سایر اقسام سوگند، معاف شدن از اتیان سوگند بتی و عدم قابلیت اثبات دعوای اصلی با سوگند از جمله آثار اختصاصی سوگند نفی علم تلقی شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

آثار؛ سوگند؛ نفی علم؛ فقه؛ حقوق ایران

مراجع

ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر و طوسی، محمد بن حسن، جواهر الفقه - عقاید الجعفریة، در یک مجلد، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1411 ‌ق.

آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، حاشیة المکاسب، در یک مجلد، تهران، نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1406 ‌ق.

اراکی، محمدعلی، الخیارات، در یک مجلد، قم، مؤسسه در راه حق، چاپ اول، 1414 ‌ق.

اسماعیل‌پور قمشه‌ای، محمدعلی، البراهین الواضحات - دراسات فی القضاء، جلد 1، قم، بی‌نا، چاپ اول، بی‌تا.

آشتیانی، محمد حسن بن جعفر، کتاب القضاء، جلد 1، قم، انتشارات زهیر، کنگره علامه آشتیانی قدس سره، چاپ اول، 1425 ق.

امامی، حسن، حقوق مدنی، جلد 6، تهران، انتشارات اسلامیه، چاپ دوازدهم، 1387.

انصاری، مرتضی بن محمد امین، القضاء و الشهادات، در یک مجلد، قم، نشر کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، چاپ اول، 1415 ‌ق.

تبریزی، جواد بن علی، إرشاد الطالب إلی التعلیق علی المکاسب، جلد 4، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ سوم، 1416 ق.

تبریزی، جواد بن علی، أسس القضاء و الشهادة، در یک مجلد، قم، نشر دفتر مؤلف، چاپ اول، بی‌تا.

جمعی از مؤلفان زیر نظر هاشمی شاهرودی، محمود، مجلة فقه أهل البیت علیهم السلام (بالعربیة)، جلد 6، قم، مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، چاپ اول، بی‌تا.

جوادی آملی، عبدالله، تقریرات درس خارج فقه، مبحث بیع، 16/11/1390 و 13/12/1390.

حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، جلدهای 6 و 27، قم، مؤسسه آل‌البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1409 ق.

حسینی شیرازی، محمد، إیصال الطالب إلی المکاسب، جلد 13، تهران، منشورات اعلمی، چاپ اول، بی‌تا.

خویی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، جلد 7، بی‌نا، بی‌تا.

رشتی، میرزا حبیب‌الله، کتاب القضاء، جلد 1، قم، نشر دارالقرآن الکریم، چاپ اول، 1401 ‌ق.

روحانی، صادق، فقه الصادق علیه السلام، جلد 25، قم، نشر دارالکتاب – مدرسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول، 1412 ‌ق.

روحانی، صادق، منهاج الفقاهة، جلد 6، قم، انتشارات أنوارالهدی، چاپ پنجم، 1429 ‌ق.

سبحانی، جعفر، نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة الإسلامیة الغراء، جلد 1، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول، 1418 ‌ق.

شهید ثانی، زین الدین بن علی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرایع الإسلام، جلد 3، قم، مؤسسه معارف الإسلامیة، چاپ اول، 1413 ق.

شوشتری، محمدتقی، النجعة فی شرح اللمعة، جلد 6، تهران، کتابفروشی صدوق، چاپ اول، 1406 ‌ق.

صاحب جواهر، محمد حسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام، جلد 40، بیروت، دارالإحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1404 ‌ق.

طباطبائی کربلایی، علی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلایل، جلد 15، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1418 ق.

طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی التفسیر القرآن، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، جلد 6، انتشارات بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی با همکاری مرکز نشر فرهنگی رجاء، بی‌تا.

طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، جلد 2، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء آثار الجعفریة، چاپ سوم، 1387 ق.

عراقی، آقاضیاءالدین، حاشیة المکاسب (تقریرات نجم‌آبادی)، در یک مجلد، قم، انتشارات غفور، چاپ اول، 1421 ق.

عراقی، آقاضیاءالدین، کتاب القضاء (تقریرات نجم‌آبادی)، در یک مجلد، قم، انتشارات مؤسسه معارف اسلامی امام رضا علیه السلام، چاپ اول، 1421 ق.

علامه حلّی، حسن بن یوسف، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، جلدهای 2 و 5، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول، 1420 ق.

علامه حلّی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، جلدهای 11 و 15، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1414 ق.

کاتوزیان، ناصر، اثبات و دلیل اثبات، جلد 2، تهران، نشر میزان، چاپ سوم، 1385.

کریمی، عباس، تقریرات درس ادله اثبات دعوا، دانشگاه پیام نور، بی‌تا.

گلپایگانی، محمدرضا، کتاب القضاء، جلد 2، قم، نشر دارالقرآن الکریم، چاپ اول، 1413 ق.

مدنی، جلال‌الدین، ادله اثبات دعوی، در یک مجلد، تهران، انتشارات پایدار، چاپ پنجم، 1379.

مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، جلد 12، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1403 ق.

موسوی اردبیلی، عبدالکریم، فقه القضاء، جلد 2، قم، بی‌نا، چاپ دوم، 1423 ‌ق.

میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، رسائل المیرزا القمی، جلد 2، دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان، چاپ اول، 1427 ق.

نراقی، احمد بن محمدمهدی، رسائل و مسائل، جلد 1، قم، نشر کنگره نراقیین ملامهدی و ملااحمد، چاپ اول، 1422 ‌ق.

نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، جلد 17، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، 1415 ‌ق.